Common Mistakes in Recitation of the Qurʾān: Ṣādıq b. Yūsuf Khalīfa and a Critical Edition and Analysis of the Book Named Risāla fī l-tajwīd (Risāla fī taṣḥīḥ al-ġalaṭāṭ fī l-qirāʾāt)

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 115 - 156, 27.06.2022

Abdulhalim Başal , Ömer Türkmen

https://doi.org/10.51447/uluifd.1074116

Cited By: 2

Öz

This research discusses the risala named Risâla fi’t-tajwîd which was written by one of the Ottoman scholars, Sâdık b. Yusuf Halîfa. There is no study about the risala which was written briefly in order to indicate the common mistakes (laḥn) during the recitation of the Qur’ân. This article is planned as three parts and its first part is about the life of Sâdık b. Yusuf Halîfa, his masters, his pupils and a brief information about his books. The second part, which can be named as an analysis and an examination, comprises the naming of the book, its scope and its belonging to the author issue, the author’s method in this risala, its primary sources, the compilation aim and the content of the book. Furthermore, the detected written copies of the book and the nüskha (the copy) which were based on and the followed method during the investigation were included elaborately in the second part. The third which is the last part is about the tahqîq of the risala. It is aimed that this risala, which is especially about the nature of the tajwîd discipline and its necessity during the recitation of the Qur’ân, the conceptual field of the laḥn and its versions, would illuminate the present about the detection and the correction of the mistakes about makhraj of the letters and their attributes.

Anahtar Kelimeler

Qirāʾa, Tajwīd, Ibn al-Jazarī, Laḥn, Ṣādıq b. Yūsuf.

Kur’ân Tilavetinde Karşılaşılan Yaygın Hatalar: Sâdık b. Yusuf Halîfe ve Risâle fi’t-tecvîd (Risâle fî taṣḥîḥi’l-ġalaṭâṭ fi’l ḳırâʾât) İsimli Eserinin Tahkik ve İncelemesi

Öz

Bu çalışma, Osmanlı kıraat âlimlerinden Sâdık b. Yusuf Halîfe’nin Risâle fi’t-tecvîd isimli risalesini konu edinmektedir. Müellifin, Kur’ân tilavetinde karşılaştığı yaygın hatalara (laḥn) işaret etmek amacıyla muhtasar olarak kaleme aldığı bu risale hakkında daha önce yapılmış herhangi bir araştırma bulunmamaktadır. Üç bölüm halinde ele alınan bu makalenin ilk kısmı, Sâdık b. Yusuf’un hayatı, hocaları, öğrencileri ve eserleri hakkındaki biyografik bilgileri ihtiva etmektedir. İkinci bölüm; eserin isimlendirilmesi, konusu ve müellife aidiyeti, müellifin bu risalede izlediği usûl ve metot, risalenin temel kaynakları, risalenin telif edilme amacı ve muhtevası gibi tahkik usulüne göre incelenmesine dönüktür. Ayrıca bu bölümde eserin nüshalarının yanı sıra tahkikte takip edilen yönteme de yer verilmiştir. Üçüncü ve son bölüm ise risalenin tahkikli neşrine ayrılmıştır. Sonuç olarak; tecvid ilminin mahiyeti ve Kur’ân tilaveti esnasındaki gerekliliği, laḥnın kavramsal alanı ve çeşitleri gibi konulara hasredilen bu risalenin, harflerin mahreç ve sıfatlarında meydana gelen hataların tespit ve tashihi noktasında günümüze de ışık tutması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tecvid, İbnü’l-Cezerî, Laḥn, Sâdık b. Yusuf.

Kaynakça

• Akyüz, Abdullah. Osmanlı Kurrâları. İstanbul: Rabbani Yayınevi, 2021.
• Belhî, Nizâmüddin. el-Fetevâ el-Hindiyye. 6. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1892.
• Beyzâvî, Nâsıruddin Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-teʾvîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtaṣar. 4 Cilt. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Beyrut: Dâru Tavku’n-Necât, 2001.
• Bühûtî, Mansur b. Yunus. Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan metni’l-İḳnâʿ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
• Cemel, Süleyman b. Ömer el-Uceylî. el-Fütûḥâtü’l-ilâhiyye bi-tavżîḥi Tefsîri’l-Celâleyn bi’d-deḳāʾiḳı’l-ḫafiyye. 5 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed. İtḥâfü fużalâʾi’l-beşer fi (bi)’l-ḳırâʾâti’l-erbaʿate ʿaşer. Müntehe’l-emânî ve’l-meserrât fî ʿulûmi’l-ḳırâʾât. tsh. Muhammed b. Ali ed-Dabbâ. Kahire: 1935.
• Ebû Amr ed-Dânî, Osmân b. Saîd b. Osmân. Câmiʿu’l-beyân fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿi’l-meşhûra. thk. Muhammed Saddûk el-Cezâirî. 4 Cilt. Dubai: Câmiatü’ş-Şarika, 2007.
• Ebû Amr ed-Dânî, Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Mûżıḥ li-meẕâhibi’l-ḳurrâ ve’ḫtilâfihim fi’l-fetḥi ve’l-imâle. thk. Muhammed Şefâʿât Rabbânî. Medine-i Münevvere: Câmiʿatü’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Ebû Amr ed-Dânî, Osmân b. Saîd b. Osmân. et-Taḥdîd fî itḳān ve’t-tecvîd. Ğânim Kaddûrî Hamed. Bağdat: Mektebetü Dâru’l-Enbâr, 1988.
• Ebû Amr ed-Dânî, Osmân b. Saîd b. Osmân. et-Teysîr fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. thk. Halef Hammûd Sâlim. Suûd: Dâru’l-Endelüs li’n-Neşr, 2014.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Ebü’l-Kāsım Şihabüddin Abdurrahman. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ʿulûmin teteʿllaḳu bi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru Sadr, 1975.
• Emecen, Feridun. “Manisa”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/577-583. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Esterâbâdî, Hasan b. Muhammed. Şerḥu Şâfiyeti İbni’l-Ḥâcib. thk. Abdülmaksûd Muhammed b. Abdülmaksûd. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sekāfeti’d-Dîniyye, 2004.
• Fenârî, Ubeydullah b. Muhammed b. Yaʿkūb. el-İcâze. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tahir Ağa Koleksiyonu, 50, 1b-6b.
• Firûzâbâdî, Ebû Tâhir Muhammed b. Yaʿkūb. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. thk. Mektebetü Tahkīki’t-Türâsî. Beyrut: Müesseseti’r-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Hattâb, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-celîl li-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1992.
• Havârizmî, Yusuf b. Ebî Bekr b. Muhammed. Miftâḥu’l-ʿulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Ebî Bekr. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. 10 Cilt. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• Ivâdî, Ebü’l-Fedâil Hasan b. Ali. Faṣlü’l-meḳāl ʿalâ Naẓmi İbn Ġāzî fevâṣılü’l-mümâl. thk. Ömer Türkmen. Bursa: Emin Yayınları, 2022.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddin Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣahâbe. Kahire: Matbaatü’s-Saâde, 1813.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2002.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sadr, 1993.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Musa. Kitâbü’s-sebʿa fi’l-ḳırâʾât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1972.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed Dabba. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. et-Temhîd fî ʿilmi’t-tecvîd. thk. Ğânim Kaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Ġāyetü’n-nihâye fî ṭabaḳâti’l-ḳurrâ. 2 Cilt. thk. Gotthelf Bergstraesser. Kahire: Matbaatu’l-Hâncî, 1933.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Manẕûmetü’l-muḳaddime fîmâ ʿalâ ḳâri’l-Ḳurʾâni en yaʿlemehû. thk. Ğânim Kaddûrî Hamed. Cidde: Merkezü’d-Dirâsâti’l ve’l-Malûmâti’l-Kur’âniyye, 2014.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin el-Mübârek b. Muhammed. en-Nihâye fî ġarîbi’l-hadîs̱ ve’l-es̱er. 5 Cilt. thk. Tâhir Ahmed Zâvî - Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• İbnü’l-Kâsıh, Ebü’l-Bekâ Ali b. Osman. Sirâcü’l-ḳâriʾi’l-mübtedî ve teẕkâru’l-muḳriʾi’l-müntehî. Kahire: Matbaatu Hicâz, 1934.
• Kâtip Çelebî. Keşfü’ẕ-ẕunûn ʿan esmâʾi’l-kütübi ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kâtip Çelebî. Süllemü’l-vüṣûl ilâ ṭabaḳāṭi’l-füḥûl. thk. Muhammed A. el-Arnaût-Sâlih Saʿdâvî. 6 Cilt. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (İRCİCA) Yayınları, 2010.
• Kazvînî, Zekeriyya b. Muhammed. Âs̱âru’l-bilâd ve aḫbâru’l-ʿibâd. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemü’l-müellifîn: Terâcimü muṣannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• Mecdî, Mehmed. Ḥadâʾiḳu’ş-şeḳāʾiḳ. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yusuf b. Abdurrahman. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. 35 Cilt. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtaṣar. 5 Cilt. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Mecmûʿu şerḥu’l-Müheẕẕeb. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Muhammed b. Ömer el-Câvî. Nihâyetü’z-zeyni fî irşâdi’l-mütediîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Sâdık b. Yusuf Halîfe, Risâle fi’t-tecvîd. Ankara: Millî Kütüphane, Ali Emîrî Efendi Koleksiyonu, 4368, 1a-21a.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman. el-Kitâb. 5 Cilt. thk. Abdüsselâm Harun. Beyrut: Âlemü’l-Kitâb, 1975.
• Sirâc, Muhammed Ali, el-Lübâb fî ḳavâʿidi’l-lüġati ve âlâti’l-edebi’n-naḥvi ve’ṣ-ṣarfi ve’l-belâġati ve’l-ʿarażı ve’l-lüġati ve’l-mes̱eli. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî. çev. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Matbatü’l-İstiklâli’l-Kübra, 1973.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris. el-Üm. 8. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1990.
• Şîrâzî, Nasr b. Ali b. Muhammed. el-Mûżaḥ fî vücûhi’l-ḳırâʾât ve ʿilelihâ. 3 Cilt. thk. Ömer Hamdân el-Kübeysî. Cidde: el-Cemâʿâtü’l-Hayriyye li Tahfîzi’l-Kur’ân, 1993.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleyman b. Ahmed. el-Muʿcemü’l-kebîr. 25 Cilt. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taberî, Ebû Caʿfer İbn Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli’l-Ḳurʾân. 16. Cilt. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Taftâzânî, Saʿdüddîn b. Mesûd. el-Muṭavvel şerḥu telḫîṣi miftâḥi’l-ʿulûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. ts.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa b. Halîl. eş-Şeḳāʾiḳu’n-nuʿmâniyye fî ʿulemâʾi’d-devleti’l-ʿOs̱mâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa b. Halîl. Şerḥu’l-Muḳaddimeti’l-Cezeriyye. thk. Seydâ Mehmed Emin. Suûd: Vizârâtü’ş-Şüûni’l-İslâmiyye ve’d-Daʻve ve’l-İrşâd, 2001.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Maʿrifetü’l-ḳurrâi’l-kibâr ʿale’ṭ-ṭabaḳâti ve’l-aʿṣâr. thk. Muhammed Câdülhak. Kahire: Matbaatu Dâru’t-Te’lîf, 1995.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn. el-Aʿlâm ḳāmûsu terâcim, 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyin, 1984.