Arap Alevîlerinin Ahirete İman Anlayışları ve Tenâsüh İnançları

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 86 - 112, 31.07.2023

Mehmet Hanifi Yoldaş

https://doi.org/10.54122/umde.1302403

Öz

Ülkemizin güney illeri ile Suriye topraklarında ve Lübnan’ın kuzey bölgelerinde yaşayan inanç gruplarından biri olan Nusayrîler ya da Arap Alevîleri, bâtınî fırkalardan ve Şîa’nın gulâtından kabul edilen bir mezheptir. Nusayrîlerin inanç esasları tetkik edildiğinde, yaşadıkları coğrafyada yaygın olan dinlerden ve bu beldelerin kültürlerinden etkilendikleri açıkça müşahede edilmektedir. Nusayrîler için Allah’ın Hz. Ali’nin bedenine hulûl ettiği şeklindeki inançları, tenâsüh, takiyye, bâtın-zâhir, te’vil, Hızır kültü, türbe inançları, İslâm’ın yapılmasını istediği temel ibadetlere dair bâtınî görüşleriyle aşırı fikirlere sahip Şiî kökenli bir fırka nitelemesi yapılabilir. Nusayrîler, ahiret hayatının varlığını kabul ettiklerini ifade etmekle birlikte cennet ve cehennemin sembolik olduğuna inanırlar. Onlara göre cennet ve cehennem insanın derununda yaşadığı bir haldir. Yaşadığımız dünya, kişi için hem cennet hem de cehennem olabilir. Ölen kişinin ruhunun tekrardan dünyaya gelmek suretiyle önceki yaşamında yaptıklarının karşılığı olarak bir hayat süreceği inancına sahiptirler. Asıl olan, kişinin mümin bir Nusayrî olarak yaşamını sürdürmesi ve nihayetinde nurlar âleminde nûrânî bir varlığa dönüşmesidir. Bu mertebeye ulaşan Nusayrî naîm cennetine gidecek ve böylelikle mükâfatlandırılmış olacaktır. Mezhebin temel inanç esaslarından biri olan tenâsüh hakkında Nusayrîler, bu konunun Kur’an-ı Kerim’de geçtiğini, haliyle İslâm’a aykırı olmadığını iddia etmektedirler. Biz de bu çalışmada Nusayrîlerin tenâsüh inancı hakkındaki görüşlerini betimleyici bir bakış açısıyla ele alacağız. Herhangi bir değer yargısında bulunmadan ahiret inancı, cennet ve cehennem konusu ile reenkarnasyon hakkında fikirlerini tarafsız bir bakış açısıyla inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

İslâm Mezhepleri Tarihi, Nusayrîlik, Alevî, Ahiret, Cennet, Cehennem, Reenkarnasyon/Tenâsüh

Teşekkür

ŞİMDİDEN TEŞEKKÜRLER

Understanding of Arab Alawī Beliefs of the Hereafter and Reincarnation

Öz

Nusayrīs or Arab Alawīs are generally viewed to be among the esoteric sects and the gulat of the Shia residing in the southern provinces of Turkey the Syrian territories, as well as the northern areas of Lebanon. When the beliefs of the Nusayrīs are analyzed, it is evident that the towns' cultures and religious beliefs had an impact on them. Due to the beliefs of the [hulul], tanāsukh, taqiyya, batin-zahir, ta'wil, the cult of Khidr and shrine, and a number of other esoteric views about the basic Islamic rituals, the Nusayrīs is considered to be the ghulat sect with an extreme view. Although the Nusayrīs state that they accept the existence of the hereafter, they believe that heaven and hell are symbolic. According to them, heaven and hell are a state in which a person lives. The world we live in can be both heaven and hell for a person. They believe that the soul of the deceased will be born again, and will lead a life in return for what he did in his previous life. The main thing is that the person continues his life as a believing Nusayrī and eventually turns into a luminous existence in the world of light. Nusayrī who reaches this level will go to the paradise of naīm and will be rewarded in this way. Regarding the principle of reincarnation, which is one of the basic belief principles of the sect, Nusayrīs claim that this issue is not contrary to Islam, as it is mentioned in the Qur'an. In this study, we will consider the views of Nusayrīs about the belief in reincarnation from a descriptive point of view. Without making any certain judgments, we will examine the belief in the afterlife, the concept of heaven and hell, and their ideas regarding reincarnation from an impartial point of view.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Nusayrī, Arab Alawis, Hereafter, Heaven, Hell, Reincarnation

Kaynakça

• Arpa, Abdulmuttalip - Ertaş, Kasım. “Bâtınî Düşüncede Tevil ve Nusayrîlik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 62 (2012), 289-304.
• Arslan, Hatice. “Klâsik Nusayrî Eserlerinde Tanrı Düşüncesi” Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları (Dergi) 35 (2017), 463-476.
• Aydın, Ayhan. Günümüz Alevi, Bektaşi, Mevlevi, Nusayri İnanç ve Toplum Önderlerinin Görüş ve Düşünceleri. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları, 2006.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhüm. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2004.
• Baloğlu, Adnan Bülent. İslam ve Reenkarnasyon. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2016.
• Beşe, Ahmet. “İngiliz ve Amerikan Kayıtlarında Nusayrîler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 54, Nusayrîlik özel sayısı (2010), 159-182.
• Boydaş, Vahdi. “Ruh Göçü (Reenkarnasyon)”. Diyanet İlmi Dergi 31/2 (1995), 33-44.
• Bulğen, Baloğlu, Mehmet, Adnan Bülent. “Tenâsüh (İslâm Düşünce Tarihinde)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/443-446. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Bulut, Halil İbrahim. “Tarih, İnanç, Kültür ve Dini Ritüelleriyle Nusayrilik”. Ortadoğu Yıllığı 7/7 (ts.), 579-614.
• Çetin, Mustafa. “Kur’an Işığında Reenkarnasyon”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1995), 23-30.
• Durdu, Aydın. “Hatay Nusayrîlerinde Eren İnancı ve İnanç Merkezleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 54, Nusayrîlik özel sayısı (2010), 255-266.
• Er, Piri. “Sözlü Gelenekten Derlemelerle Hatay Alevileri (Nusayrîler) ve İnanç Esasları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 54, Nusayrîlik özel sayısı (2010), 277-290.
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. “Er-Risâletü’l-Numâniyye Eseri Doğrultusunda Nusayrî-Alevi İnancında Tevhid İlkesinin İzahı”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları 14/2 (2021), 948-969.
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. “Nida’dan Takiyye’ye: Nusayri-Alevi İnancında Nida ve Takiyye Uygulaması”. Eskiyeni: Sosyal Bilimler Dergisi 46 (2022), 53-71.
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. “Nusayrî-Alevî İnancında Tecellî Konusunun Kâsım et-Taberânî’nin Eserleri Doğrultusunda Analizi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 11/1 (2022), 550-563.
• Eskiocak, Nasreddin. Gerçek İnsanlık ve Din. İstanbul: Can Yayınları, 2006.
• Eskiocak, Nasreddin. İlk Alevi Kimdir. İstanbul: Can Yayınları, 2014.
• Eskiocak, Nasreddin. Yaratıcının Azameti ve Kur’ândaki Reenkarnasyon. İstanbul: Can Yayınları, 1998.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. 2 Cilt. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1950.
• Fatiş, Emrullah. “Akli ve Nakli Açıdan Reenkarnasyon (Tenâsüh)”. Hikmet Yurdu 9/17 (2016), 145-173.
• Fettah, İrfan Abdülhamid. “Nusayriyye”. çev. Avni İlhan. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1995), 329-361.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlâhiyât Vakfı Yayınları, 2011.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Kum: Neşru Edebi’l-Havze, 1985.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylani. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1961.
• Keser, İnan. Nusayriler: Arap Aleviliği. İstanbul: Chiviyazıları Yayınları, 2002. Kubat, Mehmet. İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2014.
• Massignon, Louis. “Nusayrilik”. İslâm Ansiklopedisi. 9/365-369. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1997.
• Mullaoğlu, Memet. Ali’nin Özü Kur’an Evren’in Gizi İnsan. Onur Ofset: Hatay, 2006.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Mûsâ. Fırakü’ş-Şîa. ed. Seyyid Muhammed Al-i Bahrü’l-Ulum. Necef: el-Mektebetü’l-Murtazaviyye, 1936.
• Onarlı, İsmail. Arap Aleviliği (Nusayriler). İstanbul: Etik Yayınları, 2006.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze Şîîlik ve Kolları. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
• Öz, Mustafa. “Nusayriyye”. Tarihî ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler, Bektaşîler, Nusayrîler. 181-193. İstanbul: Ensar Yayınları, 1999.
• Palabıyık, M. Hanefi. “Dini İnançları ve Özelllikleri Bakımından Nusayrîlik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 54 (2010), 19-48.
• Reyhani, Mahmut. Gölgesiz Işıklar 2 Tarihte Aleviler. İstanbul: Can Yayınları, 1995.
• Serin, Şerafettin. Alevi Nusayriler Hakkında Soru ve Cevaplar. Adana: Koza Matbaacılık, 2007.
• Sertel, Ergin. Dini ve Etnik Kimlikleriyle Nusayriler (Arap Alevileri). Ütopya Yayınevi: Ankara, 2005.
• Seyit, Büşra Meryem. Nusayrilik’te Âhiret İnancı. Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Sinanoğlu, Abdulhamit. “Günümüz İnanç Problemlerinden Nusayrilerin Tanrı Tasavvurları ve Reenkarnasyon Görüşleri”. İlâhiyat Fakülteleri Kelâm Anabilim Dalı Sempozyumu (Günümüz İnanç Problemleri). 319-326. Erzurum: y.y., 2001.
• Sinanoğlu, Abdülhamit. Nusayrilerin İnanç Dünyası ve Kutsal Kitabı: (Çağımızda Batınilik Örneği). Konya: Esra Yayınları, 1997.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Emir Ali Muhenna, Fâur Ali Hasan. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1993.
• Şenzeybek, Aytekin. “Suriye’de Dürzi-Nusayri-İsmaili ve Sünni İlişkileri”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları 6/2 (2013), 469-493.
• Tavil, Muhammed Emin Galip. Nusayriler Arap Alevilerin Tarihi. çev. İsmail Özdemir. İstanbul: Çiviyazıları Yayınları, 2000.
• Topaloğlu, Bekir. “Ahiret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/543-548. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Tozlu, Ürkmez, Naim, Selahattin. Nusayrîler: Tarih, İnanç, Edebiyat ve Kaynakça. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2017.
• Turan, Ahmet. “Kitabu’l-Mecmu’u’nun Tercümesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1996), 5-18.
• Turhaner, Mahmut Nedim. Allah’ın Mezheplerle Mücadelesi. b.y.: y.y., t.y.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. “Reenkarnasyon”. Erişim 18 Mayıs 2023. http://www.sozluk.gov.tr
• Türk, Hüseyin. Anadolu’nun Gizli İnancı Nusayrilik: İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2013.
• Türk, Hüseyin. “Nusayrîlerde Hızır İnancı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 54 (2010), 225-242.
• Türk, Hüseyin. “Nusayriliğin Tarihi Kökeni ve Gelişmesi”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 17 (2018), 51-73.
• Uluçay, Ömer. Nusayrilik: İnanç Esasları-Tenasuh (Reenkarnasyon). Adana: Gözde Yayınları, 2011.
• Uyar, Mazlum. “Nusayrilik”. İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı. ed. Hasan Onat - Sönmez Kutlu. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Üzüm, İlyas. “Nusayrîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/270-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Üzüm, İlyas. “Türkiye’de Alevî/Nusayrî Önderlerinin Eserlerinde İnanç Konularına Yaklaşım”. İslâm Araştırmaları Dergisi 4 (2000), 173-187.
• Vaux, Bernard Carra De. “Tenâsuh”. İslâm Ansiklopedisi. 12/158-159. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1997.
• Yeşilyurt, Temel. “Tenasüh”. Kelam El Kitabı. ed. Ramazan Altıntaş - Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yayınları, ts.
• Yitik, Ali İhsan. Hint Kökenli Dinlerde Karma İnancının Tenasüh İnancıyla İlişkisi. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 1996.
• Yitik, Ali İhsan. “Tenâsüh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/441-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.