Konya Çeşmelerinde Gülbezek

Yıl 2023, Sayı: 18, 147 - 180, 23.06.2023

Ayşe Nur Taşdelen

https://doi.org/10.23897/usad.1319109

Öz

Konya’da su mimarisinin önemli unsuru olan çeşmeler, Osmanlı ve I. Ulusal Mimarlık döneminde yaygın bir şekilde inşa edilmiştir. İnsan yaşamında önemli bir görev üstlenen çeşmeler, hayır amaçlı yapılmış eserlerdir. İşlevselliğinin yanı sıra estetik açıdan da önem arz eden çeşmeler, bulundukları sokakları süsleyen ve dönemlerinin üsluplarını yansıtan birer belge niteliğindedir. Konya’daki Selçuklu ve Osmanlı’nın erken döneminden günümüze gelebilmiş çeşme bulunmamaktadır. Bu nedenle çalışmamız dahilinde incelenen çeşmeler klasik ve geç Osmanlı ile I. Ulusal Mimarlık dönemini kapsamaktadır. Konya’da sayısı oldukça fazla olan Osmanlı ve I. Ulusal Mimarlık dönemi çeşmeleri süsleme boyutuyla incelendiğinde, Türk Sanatında önemli bir motif olan gülbezeklerin çeşmelerde yoğun bir şekilde uygulandığı görülmüştür. Genellikle tam bir dairenin sınırları içerisine işlenen veya dairesel bir form meydana getiren gülbezekler bağımsız süsleme ögeleri olarak dikkat çekmelerinin yanı sıra ikonografik olarak da önem arz etmektedir. Gülbezeklerin çeşmelerde uygulandıkları alanlar, farklı tür ve boyutları ile çeşitlilik göstermektedir. Çalışmamızda gülbezeklerin detaylı bir şekilde incelenmesi ve uygulama alanları ile tipolojisinin belirlenerek sanat tarihi çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Konya, Çeşme, Su Mimarisi, Tipoloji, Gülbezek

Rosebezek in Konya Fountains

Öz

Fountains, which are important elements of water architecture in Konya, were widely built during the Ottoman and I. National Architecture period. Fountains, which have an important role in human life, are works of charitable purposes. Fountains, which are important in terms of aesthetics as well as their functionality, are documents that adorn the streets where they are located and reflect the styles of their periods. There is no fountain in Konya that has survived from the early Seljuk and Ottoman periods. For this reason, the fountains examined in our study cover the classical and late Ottoman period and the I. National Architecture period. When the fountains of the Ottoman and I. National Architecture period, which are quite numerous in Konya, are examined in terms of ornamentation, it is seen that rosettes, an important motif in Turkish Art, are applied intensively in the fountains. Rose decorations, which are usually embroidered within the borders of a full circle or forming a circular form, are important iconographically as well as attracting attention as independent ornamental elements. The areas where rosebezeks are applied in fountains vary with their different types and sizes. In our study, it is aimed to examine rose decorations in detail and to contribute to ar history studies by determining their application areas and typology.

Anahtar Kelimeler

Konya, Fountain, Water Architecture Typology, Rosebezek

Kaynakça

• Anonim (2006). İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı. (C:I‐II‐III), İstanbul.
• Akkaya A. Sibel (2007). Musluk Tasarımının Tarihsel Süreç İçinde İncelenmesi ve Güncel Yansımaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Aygör, Erkan (2007). Küresel İklim Değişiklikleri Ve Tarihi Konya Çeşmeleri. Uluslararası Küresel İklim Değişiklikleri ve Çevresel Etkileri Konferans Kitabı. Konya.
• Aygör, Erkan-vd. (2010). Konya İl Merkezi Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri. Konya.
• Aygör, E. & Kara Hacer (2018). Rumi ve Palmet Motifleriyle Süslenen I. Ulusal Mimarlık Dönemi Konya Çeşmeleri. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Tarihin Peşinde. 19, 155-184.
• Başkan, Seyfi (2002). Cumhuriyet Dönemi Sanat, Türkler. (C:18, s. 233‐352.), Ankara. 2002,
• Çetinaslan, Mustafa (2016). Konya’daki Osmanlı Dönemi Mahalle Mescitleri. İslam Medeniyetinde Konya Uluslararası Sempozyumu Tebliğleri. Konya.
• Doğan, Ş. Doğan & Yazar, Turgay (2013). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönem Mimari Süslemesinde Küre, Küre Ve Koni Kesiti/Kabara, Rozet, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:19, s.221-224.
• Eyice, Semavi (1993). Çeşme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C.8, s. 277‐287) İstanbul.
• Karpuz, Haşim (2009). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya. (C:I). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpuz, Haşim & Dülgerler, Nuri (2006). Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi. Sanatta Anadolu Asya İlişkileri, Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ ya Armağan. Ankara. s. 317‐331.
• Karademir, Murat (2007). Edirne Çeşmeleri. (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi SBE. Konya.
• Kazancıgil, Ratip (1992). Edirne Mahalleleri Tarihçesi. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği.
• Konyalı, İ. Hakkı (1964). Abideleri Ve Kitabeleri İle Konya Tarihi. Konya. Yeni Kitap Basımevi.
• Mutlu, Mehmet (2014). Konya’da Su Mimarisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE Van.
• Ödekan, Ayla (1992). Kentiçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme. Semavi Eyice Armağanı. İstanbul Yazıları, İstanbul.
• Önder, Mehmet (1955). Konya Çeşme ve Şadırvanları. Konya: Ülkü Basımevi.
• Önge, Yılmaz (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sözen. M., & Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi
• Taşdelen, A. (2020). Konya Türk Devri Yapılarında Bulunan Gülbezekler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Ünal, Rahmi, H. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir: Ege Üniversitesi.
• URL1:Erişim:https://tr.wikipedia.org/wiki/Sadrazam_Semiz_Ali_Pa%C5%9Fa_%C3%87e%C5%9Fmesi
• URL-2 Erişim: https://kulturenvanteri.com/tr/yer/seyyit-halil-aga cesmesi/#15.63/41.015844/28.945882
• URL-3 Erişim: (https://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=25653
• URL-4 Erişim: https://twitter.com/Kuzubudu/status/956647699620642817/photo/2
• URL-5 Erişim:https://kulturenvanteri.com/tr/yer/selamicesmesi/#16/40.97557/29.051959)
• URL-6 Erişim: ://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=3314
• URL-7 Erişim: https://kulturenvanteri.com/tr/yer/haci-adil-bey cesmesi/#16/41.662151/26.551235
• URL-8 Erişim: https://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=3599
• URL-9 Erişim: https://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=30340
• URL10Erişim:https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/edirne/kulturenvanteri/selvili-hadim-aga-cesmesi