OSMANLI ŞEM’HANELERİ VE MUMCU ESNAFI

Yıl 2020, Sayı: 3, 231 - 250, 25.06.2020

Neslihan Ünal

Öz

Balmumu ve mum, uzun bir süre tarihi aydınlatan iki temel ihtiyaç maddesidir. Osmanlı Devleti için hem bir iaşe hem de ticari bir meta olan balmumu, mumcu esnafı eliyle muma dönüşüp, sosyoekonomik hayatın önemli bir nesnesi haline geldi. Bu makale, mum üretimi ve üretimden sorumlu mumcu esnafını konu etmesi yanı sıra bu başlıklar üzerinden Osmanlı iaşe anlayışını da ortaya koymaktadır. Bunun için başta İstanbul olmak üzere diğer Osmanlı kentlerinin mum üretim mekânları olan şemhaneler ve üreticiler yani mumcu esnafından bahsedilecektir. Bu konulardan bahisle bu çalışma; 19. yüzyıla kadar mum ışığında yükselen bir medeniyetin iktisadi zihniyetini, mütevazi bir katkı bile olsa aydınlatmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mumhane (şem’hane), mumcu esnafı, Osmanlı esnafı

OTTOMAN CANDLE FACTORIES AND CANDLE BUSINESS OWNERS

Öz

Wax and candle are the two basic necessities that have shed light on history for a long time. Wax, which was both a food and commercial merchandise for the Ottoman Empire, was turned into candle in the hands of candle business owners and became an important object of socio-economic life. This study addresses, candle manufacture and candle business owners in charge of manufacture as well as demonstrating food mentality of the Ottomans via these titles. To this end, candle factories (şemhanes), which are candle production venues of the other Ottoman cities, and producers, in other words, candle business owners will be handled. Regarding this matter, it aims to illuminate financial mentality of a civilization, which rose in candle light until the 19th century, even if it is a small contribution.

Anahtar Kelimeler

Candle factory, candle business owners, Ottoman business owners

Kaynakça

• Altınay, A. R. (1987). Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Altınay, A. R. (1998). Eski İstanbul. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alan, E. (2008). 95 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil, Transkripsiyon ve Özet). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Arslanboğa, K. (2015). Hatice Turhan Sultan Evkafı’nın H. 1111-12 / 1112-13 (M. 1700-1701 / 1701-1702) Tarihli Muhasebe Bilançoları. The Journal of Academic Social Science Studies 32, 225-247.
• Aynural, S. (1989). Selim III Döneminde İstanbul’da İktisadi Hayat. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Barkan, Ö. L. (1953). Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi. Türkiyat Mecmuası 10, 1-26.
• Barkan, Ö. L. (1963). Ayasofya Camii ve Eyüp Türbesinin 1489-1491 Yıllarına Ait Muhasebe Bilançoları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 23, 342-379.
• Baş, E. (2006). Arşiv Belgelerinden Hareketle XVIII. YY. Osmanlı Toplum Hayatında Kadın. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BOA., C.SM.,68/3444, s.1, 29.06.1106.
• BOA., C.BLD., 23/1144, s.1, 20.03.1140.
• BOA., C.BLD., 79/ 3927, s.1-2, 29.01.1122.
• BOA., C.BLD., 126/6297, s.1, 13-03-1149.
• BOA., AE. SMST.II., 46/ 4524, s.1, 29.12.1113.
• Bilgin, A. (2007). Narh Listeleri ve Üsküdar Mal Piyasası. Üsküdar Sempozyumu IV (3-5 Kasım 2006) Bildiriler II, Üsküdar Belediyesi, İstanbul, 155-191.
• Bostan, İ. (1992). Osmanlı Bahrîye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Çelebi, A. G. (2008). 93 Numaralı Mühimme Defteri (1069-1071 / 1658-1660) (Tahlil-Transkripsiyon ve Özet). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Çelik, B. & Demir, T. (2010). Aydın Muhassıllığı’nın Gelir ve Giderleri (1686-1792). Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri-1, İstanbul, 365-417.
• Demirel, Ö. (1998). Osmanlı Dönemi Sivas Şehri ve Esnaf Teşkilâtı. Sivas: Doğan Ofset.
• Demlikoğlu, U. (2014). Osmanlı Devleti’nin 18. Yüzyılda Bazı Şark Kalelerinde Bulundurduğu Harp Malzemeleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 24(2), Elâzığ, 277-294.
• Dingeç, E. (2010). Osmanlı Toplumunda Kadınların Üretime Katkıları. History Studies 2/1, 9-30.
• Doğan, O. (Ed.). (2014). “Akdeniz’in Altın Kenti” Kahramanmaraş. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Düzbakar, Ö. (2009). XV-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nde Elçilik Geleneği ve Elçi İaşelerinin Karşılanmasında Bursa’nın Yeri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/6, 182-194.
• Erdoğru, M. A. (1993). Karaman Vilâyeti Kanunnâmeleri. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 4, 467-516.
• Erefe, İ. (2010). Osmanlı Esnaf Teşkilatının Oluşumu ve Kaynaklardaki izleri: XV. ve XVI. Yüzyıllarda Bursa Örneği. Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri-1, İstanbul, 573-589.
• Genç, F. G. (2016). Evliya Çelebi Tuna Kıyısında: 17. Yüzyılın İkinci Yarısında Rusçuk, Yergöğü ve Niğbolu., içinde Balkan Tarihi I, Burdur: Osmanlı Mirası ve Türk Kültürünü Araştırma Derneği Yayınları, 41-56.
• Gökbilgin, T. (1962). 16. Yüzyıl Başlarında Trabzon Livası ve Doğu Karadeniz Bölgesi. Belleten 26(102), 293-337.
• Güçlükol, M. & Bozkurt, B. (Ed.). (2008). Ahmet Cevdet Paşa Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1-2, İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
• Kahraman, S. A. & Dağlı, Y. (Haz.). (2008a). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, S. A. & Dağlı, Y. (Haz.). (2008b). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hür, A. (1993). Mumculuk. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt. 5, 497), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• İlgürel, M. (1992). Balıkesir, TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 5, 12-14), İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• İlhan, M. M. (1994). XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Şehrinin, Nüfusu ve Vakıfları: 1518 ve 1540 Tarihli Tapu Tahrir Defterlerinden Notlar. Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi 16(26), 45-113.
• İnalcık, H. (2001). İstanbul. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 23, 220-239), İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Kankal, A. (2000). 15.-18. Yüzyıllarda Kuzey-Batı Anadolu'da Ekonomik Faaliyetler. Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan 1999) Bildirileri, İzmir, 153-205.
• Kankal, A. (2007). 1650-1740 Yılları Arasında Çankırı'daki Esnafa ve Ticarete Genel Bakış (Şer'iyye Sicillerine Göre). Çankırı Araştırmaları Dergisi 2, 17-29.
• Kanunname-i İhtisab-ı Bursa 1502. (1998). Ankara: Türk Standartları Enstitüsü.
• Kaplanoğlu, R. (2017). İlk Nüfus Defterlerine Göre Üsküdar’da Sosyal ve Ekonomik Yaşam. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu IX (11-13 Kasım 2016) Bildiriler I, Üsküdar Belediyesi, İstanbul, 497-536.
• Karta, N. (2006). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Filibe Şehrinde İktisadi Hayat ve Meslek Grupları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8(2), 145- 173.
• Kazan, H. (2007). XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı Sarayının Sanatı Himayesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kılınç, A. (2011). Eflak-Boğdan ve Karadeniz’de Bal ve Balmumu. Acta Turcica 1, 40-56.
• Koçak, Z. (2008). Ekonomik ve Sosyal Münasebetler Özelinde Vidin’de Müslim-Gayrimüslim İlişkileri (1700-1750). Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2, 1109-1136.
• Koyuncu, M. (2008). 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Esnafı (İstanbul ve Bursa Örnekleri). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Köktaş, A. M. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda Piyasa Düzenlemeleri: 1500-1700 İstanbul Kadı Sicillerinde Narh Uygulamaları. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9/2, 219-242.
• Kuran, T. (2010). Mahkeme Kayıtları Işığında 17. Yüzyıl İstanbul’unda Sosyo-Ekonomik Yaşam 1. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1978). 1009 (1600) Tarihli Narh Defterine Göre İstanbul’da Çeşîdlî Eşya ve Hizmet Fiatları. Tarih Enstitüsü Dergisi 9, 1-85.
• Kütükoğlu, M. S. (1983). Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri. İstanbul: Enderun Kitabevi. İstanbul.
• Kütükoğlu, M. S. (1984a). Osmanlılarda Esnaf İçi Kontrol Mekanizmasının İşleyişi. XX. Ahilik Bayramı Kongresi Tebliğleri ve Esnaf ve Sanatkarların Sosyo-ekonomik Meselelerinin Tartışıldığı Panel Tebliğleri, Kırşehir: Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu Yayınları, 9-15.
• Kütükoğlu, M. S. (1984b). 1624 Sikke Tashihinin Ardından Hazırlanan Narh Defterleri. Tarih Dergisi 34, 123-182.
• Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı Sarayında Hayat. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Öksüz, M. (2004). 1746-1789 Tarihleri Arasında Trabzon’da Sosyal ve Ekonomik Hayat. (Doktora tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi, 141509.
• Öntuğ, M. M. (2003). XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Balıkesir Şehrinin Fiziki, Demografik ve Sosyo-ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Özünlü, E. E. (2010). XVI. Yüzyıl Osmanlı Kentlerinin Ekonomik Nitelikleri Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi. Kastamonu Eğitim Dergisi 18, 257-270.
• Pantık, R. (2017). Atik Valide Sultan Vakfı Örneğinden Vakıfların Yeniden-Dağıtımcı Fonksiyonu. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu IX (11-13 Kasım 2016) Bildiriler I, Üsküdar Belediyesi, İstanbul, 303-329.
• Polatel, O. (2015). Osmanlı Dönemi İzmit’in Sosyo-ekonomik ve Kültürel Hayatında Ermeniler. Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu 2, 891-923.
• Sahillioğlu, H. (1967). Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonunda İstanbul’da Fiyatlar. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 1, 36-53.
• Şahin, İ. & Emecen, F. M. (1988). XV. Asrın İkinci Yarısında Tokat Esnafı. Osmanlı Araştırmaları Dergisi VII-VIII, İstanbul, 287-308.
• Şahin, İ. & Emecen, F. (1991). Amasya. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 3, 1-4), İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Tabakoğlu, A., Kal’a, A., Aynural, S. & Kara, İ. (Haz.). (1997). İstanbul Külliyatı I İstanbul Ahkam Defterleri İstanbul Esnaf Tarihi I. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Merkezi.
• Tezal, F. (2006). 61 Numaralı Şeri’yye Sicil Defterine Göre “Ankara’da İçtimai ve İktisadi Hayat” (1680-1682). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Uluçay, M. Ç. (1942). XVII inci Yüzyılda Manisa’da Ziraat, Ticaret ve Esnaf Teşkilâtı. İstanbul: Resimli Ay Matbaası T.L. Şirketi.
• Yarcı, G. (2015). Osmanlı’da Mum ve Beykoz İspermeçet Mumu Fabrikası., içinde Mum Kitabı. İstanbul: Kitabevi, 5-99.
• Yekeler, N. & Atik V., vd. (2014). Yoldaki Elçi Osmanlı'dan Günümüze Türk-Leh İlişkileri. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını.
• Yıldırım, H. O., Atik, V., Cebecioğlu, M. vd. (Haz.). (1998). 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976 / 1567–1569). C.1, Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Yıldırım, H. O., Atik, V., Cebecioğlu, M. vd. (Haz.). (2000). 82 Numaralı Mühimme Defteri, Özet-Transkripsiyon-İndeks. Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Yıldız, M. (2005). 92 Numaralı ve 1657-1658 Tarihli Mühimme Defteri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Yiğit, A. (2009). 165 Nolu Bodrum Şer’iyye Sicilinde Bulunan Denizciliğe Dair Kayıtlar. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE) 22, 117-138.
• Yörük, D. (2017). XVI. Yüzyılda Konya Şehir Ekonomisi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 42, 353-379.
• Yörük, S. (2012). XVIII. Yüzyılın İlkyarısında Adana’da Esnaf Teşkilatı. 10. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 803-812.