تحديد عقوبات التشهير الشديدة في المماليك في الفقه

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 37, 103 - 129, 20.05.2022

Betül Acar

Öz

مرت فترة مماليك الدولة التركية، التي تم تدريب فقهاء لا يمكن إنكار قيمتهم في مجالهم وكُتبت العديد من الأعمال الفقهية القيمة، مع الصراعات الداخلية والحروب مع المغول والصليبيين عبر تاريخها. حاول سلاطين المماليك تهدئة الأزمات الإدارية وقمع التمردات، وتوفير الاستقرار والنظام الاجتماعي. وإلى جانب هذا النضال الذي كثيرا ما تصادفه المصادر التاريخية، تم تنفيذ عقوبات مختلفة، بعضها قاسي، بحق المجرمين. في تنفيذ هذه العقوبات، يُلاحظ أن التشهير، وهو إعلان العقوبة للجمهور، يتم تطبيقه بشكل متكرر من أجل إبعاد الناس عن الجريمة، أي لتوفير الردع. في الواقع، على الرغم من أن عقوبة التشهير قد نُفِّذت منذ المجتمعات القديمة، إلا أنه يُلاحظ أن مقدار هذه العقوبة وشدتها ازدادت خلال الفترة المملوكية بالنسبة الى تجارب المسلمين المبكرة، تم ترجيحها بدلا من الحدود وتحولت أحيانًا إلى عقوبات غير متناسبة مع جرائم وعلانية التعذيب. من المهم تثبيت مكان هذه العقوبة، التي يتم تنفيذها من خلال تقدير السلطان أو الأوامر التي يأذن بها في الغالب على الجرائم ضد الدولة والأمن العام، في دولة المماليك المسلمة، وتقييمها من حيث المبادئ الأساسية في الفقه للعقاب.

Anahtar Kelimeler

المماليك, التشهير, العقوبة, التعزير, الفقه

Positioning Heavy Public Exhibition Penalties in the Mamluks as Fıqh

Öz

The period of the Turkish state Mamluks, there were trained jurists whose value cannot be denied in their field and many valuable works of fiqh were written, passed with internal conflict struggles throughout its history as well as the wars with the Mongols and the Crusaders. Mamluk sultans tried to calm down the frequently experienced administrative crises, suppress the rebellions, and provide stability and social order. It is seen that public exhibition penalty, which is the announcement of the punishment to the public, is often applied in order to keep people away from crime. In fact, although the public exhibition penalty has been executed since ancient societies, it is observed that the amount and severity of this punishment increased during the Mamluk period by comparison early experiences of Muslims, and sometimes it was preferred in stead of hadd punishments and it turned into disproportionate sanctions with crimes, torture open to the public. İt is important to determine the place of this sanction and locate it in terms of the basic principles of punishment in the fiqh doctrine.

Anahtar Kelimeler

Mamluks, Public Exhibition Penalty, Punishment, Tazir, Fıqh

Memlükler'deki Ağır Teşhir Cezalarının Fıkhî Olarak Konumlandırılması

Öz

Alanında önemli fakihlerin yetişip pek çok kıymetli fıkıh eserinin yazıldığı Memlükler, Moğollar ve Haçlılar ile yapılan savaşların yanı sıra tarihi boyunca iç karışıklıkların yaşandığı bir dönemdir. Memlük sultanları sıklıkla yaşanan yönetim krizlerini yatıştırmaya, çıkan isyanları bastırmaya, istikrar ve toplumsal düzeni sağlamaya çalışmıştır. Tarihi kaynaklarda sıkça karşılaşılan bu mücadele ile birlikte suçlular için bazıları şiddetli ve aleni olan çeşitli yaptırımlar infaz edilmiştir. Özellikle devlete ve kamu güvenliğine karşı işlenen suçlarda sultanın veya onun yetkili kıldığı emirlerin takdiriyle insanları suçtan uzak tutmak yani caydırıcılığı sağlamak amacıyla cezanın topluma ilan edilmesi olan teşhirin pek çok kez uygulandığı görülmektedir. Aslında eski toplumlardan itibaren teşhir cezası infaz edilmiş olsa da Müslümanların erken tecrübelerine nazaran Memlükler döneminde bu cezaların miktarı ve şiddetinde bir artış olduğu, kimi zaman had cezaları yerine bile tercih edilmekle birlikte kamu önünde işkenceye ve suçla orantısız aleni yaptırıma dönüştüğü göze çarpmaktadır. İnfaz edilen bu yaptırımların fıkıhtaki yerinin, doktrinde cezalandırma ile ilgili benimsenen ilkeler ve özelde teşhir cezasının sınırları bağlamında tespiti önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Memlükler, Ta'zîr, Teşhir, Ceza, Fıkıh

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. Musannef. thk. Habiburrahman A'zami. 12 cilt. Beyrut: el-Meclisü'l-‘İlmi, 1983.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. 10 cilt. Bağdad: Câmi‘atu Bağdad, 1413/1993.
• Apaydın, H. Yunus. “Siyâset-i Şer‘iyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/299-304. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Aydın, Hakkı. İslâm ve Modern Hukukta İşkence. İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
• Bâbertî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmûd. el-ʿİnâye fî şerhi'l-Hidâye. 10 cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, t.y.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/198-202. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü'l-kübra. 10 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîhü'l-Buhârî. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1423/2002.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. et-Ta‘rîfât. Kahire: Dârü'l-Fazîle, t.y.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Nihâyetü'l-matlab fî dirâyeti'l-mezheb. 20 cilt. Beyrut: Dârü’l-Minhac, 1428/2007.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. 7 cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafâ. el-‘Ukûbe: el-cerîme ve’l-‘ukûbe fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Dârü’l-Fikri'l-‘Arabi, 1998.
• Erturhan, Sabri. “İnsan Onuru Bağlamında İslâm Ceza Hukukuna Genel Bir Bakış”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 21 (2013), 185-214.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 8. Basım, 1426/2005 . Genca, Elif. Eski Mezopotamya’da Hukuk Hareketleri ve Düzenlemeler (Sümer, Babil ve Eski İran Hukuku). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Hatîb el-Cevherî, Nûruddîn Ali b. Dâvûd b. İbrâhîm es-Sayrafî el-Hanefî. Nüzhetü’n-nüfûs ve’l-ebdân fî tevârîhi’z-zamân, thk. Hasan Habeşi. 4 cilt. (y.y.): Dârü'l-Kütüb, 1970.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânüddîn İbrâhîm b. Ali b. Muhammed el-Ceyyânî el-Medenî. Tebsıratü’l-hükkâm fî usûli’l-akzıye ve menâhici’l-ahkâm. 2 cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. ed-Dürerü'l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine, thk. Muhammed Seyyid Cadelhak. 6 cilt. Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-Hadîse, t.y.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. İnbâü’l-gumur bi ebnâi’l-‛umur, thk. Hasan Habeşi. 4 cilt. Kahire: Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1389/1969.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd ʿAbdurrahman b. Muhammed b. Muhammed. Târîhu İbn Haldûn (Kitâbü’l-‘İber ve divanü’l-mübtede ve’l-haber fî eyyami’l-‘Arab ve’l-‘Acem ve’l-Berber ve men ‘asarahum min zevi’s-sultani’l-ekber). 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1401/1981.
• İbn İyâs, Ebü’l-Berekât Zeynüddîn Muhammed b. Şehâbiddîn Ahmed el-Hanefî. Bedâi‘u’z-zühûr fî vekâi‘i’d-dühûr, thk. Muhammed Mustafa. 5 cilt. Kahire: el-Hey’etü'l-Mısriyyetü'l-Âmme li'l-Kitâb, 1402/1982.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. et-Turuku’l-hükmiyye fi's-siyâseti’ş-şer‘iyye. Mekke: Dâru ‘Âlemi’l-Fevâid, t.y.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Mugni. 15 cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, t.y.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, t.y.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râ’ik şerhu Kenzi’d-dekâ’ik. 9 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Tagrîberdî, Ebü'l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire. 16 cilt. Kahire: Vizâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşad, 1929.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-Hisbe fî’l-İslâm. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-‘İlmiyye, t.y.
• İbn Tolun, Ebü’l-Fazl (Ebû Abdullah) Şemsüddîn Muhammed b. Ali b. Ahmed ed-Dımaşkî. Müfâkehetü’l-hillân fî havâdisi’z-zamân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1998.
• İbnü’l-Furât, Nâsırüddîn Muhammed b. Abdirrahim b. Ali el-Mısrî el-Hanefî. Târîhu İbni’l-Furât, thk. Kostantin Züreyk. 7 cilt. Beyrut: American University in Cairo, 1932.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamid es-Sivâsî el-İskenderî. Şerhu fethu’l-kadîr. 10 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Abdülkadir Arnaut. 10 cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1413/1993.
• İbnü'l-Uhuvve, Ziyâüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Me‘âlimü’l-kurbe fî ahkâmi’l-hisbe. Kahire: el-Hey'etü'l-Mısriyyetü'l-‘Âmme li'l-Kitâb, 1976.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta’. Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-‘Arabi, 1406/1985.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zehîra. 14 cilt. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1994.
• Kılınç, Ahmet. Mukayeseli Hukuk ve Hukuk Tarihinde Teşhir Cezası. Ankara: Adalet Yayınları, 2014.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘, thk. Ali Muhammed Muavviz. 10 cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-‘İlmiyye, 1418/1997.
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Ali b. Abdilkâdir b. Muhammed. el-Mevâ‘iz ve'l-i‘tibâr bi-(fî) zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1998.
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Ali b. Abdilkâdir b. Muhammed. es-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1997.
• Mansûrî, Baybars. et-Tuhfetü’l-mülûkiyye fi’d-devleti’t-Türkiyye, çev. Hüseyin Polat. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2016.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen ‘Alî b. Muḥammed el-Basrî. el-Aḥkâmü’s- sulṭâniyye. Ḳahire: Dâru’l-Hadîs, t.y. Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-u Müslim. Riyad: Daru Taybe, 1407/2006.
• Polat, Murat. “İslâm Ceza Hukukunun Karakteristik Özelliklerinden Bazı Örnekler”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (Aralık 2017), 249-286. https://doi.org/10.18498/amauifd.363537
• Râgıb et-Tabbâh, Muhammed b. Mahmûd b. Hâşim b. es-Seyyid Ahmed el-Halebî. İ‘lâmü’n-nübelâ’ bi-târîhi Halebe’ş-şehbâ’. 7 cilt. Halep: el-Matbaatü'l-‘İlmiyye, 1923.
• Râzî, Ebû Abdullah Zeynüddîn Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1986.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdullah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 cilt. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1974.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Dav’ü’l-lâmi‘. 12 cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, t.y.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü'l-ʾEimme. el-Mebsût. 31 cilt. Beyrut: Darü’l-Ma‘rife, t.y.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Muʿîdu'n-niʿam ve mubîdu'n-nikam. Beyrut: Müessesetü’l-Kütüb es-Sekafiyye, 1407/1986.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’t-Taberî: târîhu'l-ümem ve’l-mülûk, thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim. 11 cilt. Beyrut: Dâru Süveydan, 1967.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmi‘u’l-kebîr. 6 cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Tosun, Mebrure - Yalvaç, Kadriye. Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi Şaduqa Fermanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım, 1989.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li-ehâdîsi’l-Hidâye. 5 cilt. Cidde: Dârü’l-kıble li’s-sekâfeti’l-İslâmiyye, Beyrut: Müessesetü'r-reyyan, Mekke: el-Mektebetü'l-Mekkiyye, t.y.