Türk Halklarının Doğum İle İlgili İnançlarında “Alkarısı”

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 3192 - 3209, 24.10.2023

Zekiye Tunç

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1351287

Öz

Türk kültüründe soyun devam etmesini sağlamak için çocuk sahibi olmaya büyük ehemmiyet verilmiştir. Türklerde evlenen çiftler çocuk sahibi olduklarında itibar kazanıp, hayatlarını anlamlı kılıyorlardı. Ancak bir kadın anne olmak için kolay süreçlerden geçmemektedir. Kadının hamilelik süreci, doğum anı ve doğum sonrası ayrı ayrı önemli safhalar olarak karşımıza çıkar. Lohusalık sürecinde olan kadın ve bebeği çeşitli tehlikeler ile karşı karşıya kalır. Türk halk inançlarında alkarısının lohusa ve bebeğinin ciğerini yiyerek onları öldüreceğine inanılır. Alkarısı cinler taifesinden olduğuna inanılan dişi bir varlıktır. Türkler, alkarısı gibi kötü ruhlardan lohusa ve bebeğini korumak için çeşitli yöntemlere başvurur. Alkarısı ile ilgili inançlar Türklerin yaşadığı geniş coğrafyada geçmişte varlık göstermiş ve günümüzde de Türk halkları arasında bu inançlar sürdürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

alkarısı, lohusa, çocuk, doğum, Türk halkları

“Alkarısı” in the Beliefs of Turkish People about Birth

Öz

In Turkish culture, it is very important to have children to ensure the continuation of the lineage. Couples who get married in Turks gain reputation and improve their lives when they have children. However, a woman does not go through easy processes to become a mother. The women’s pregnancy, birth, and the postpartum periods are separetely important stages. The woman and her baby in the postpartum period face with various dangers. In Turkish folk beliefs, it is believed that alkarisi will kill the postpartum woman and her baby by eating their liver. Alkarisi is a female being believed to be from the group of jinn. Turks resort to various methods to protect the puerperal and baby from evil spirits, such as alkarisi. In the study, information was given about the methods used by Turkish people to protect the puerperal and the baby from alkarisi.

Anahtar Kelimeler

Alkarisi, Postpartum, Child, Birth, Turkish peoples

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan, Türkiye’de Doğumla İlgili Âdet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü, Erzurum 1974.
• Araz, Rıfat, Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Ankara 1995.
• Arslan, Akif, Şahin Çelikkaya ve Abdulhan Taşbaşı, “Türk Kültürü Bağlamında Ağrı İli Alkarısı İnanmaları”, Millî Eğitim, 45/212 (2016), s. 201-210.
• Azar, Birol, “Ulu Ana’dan Albastıya Değişim/Dönüşüm Sürecinde: Umay”, Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 7 (2019), s. 1-7.
• Barthold, V. V., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Yay. haz. Kâzım Yaşar Kopraman- Afşar İsmail Aka), Ankara 1975.
• Biçer, Mukaddes, “Eskişehir İlinde Doğumla İlgili Adet ve İnançlar”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler, Ankara 1991, s. 1-14.
• Büyükokutan Töret, Aslı ve Tuğçe Özdemir, “Eskişehir’de Bir Sağaltma Ocağı: Albastı”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15/39 (2022), s. 677-690.
• Çevirme, Hülya ve Ayşe Sayan, “Alkarısı İnanmaları ve Bilim”, Millî Folklor, 65 (2005), s. 67-72.
• Doğru, Sefacan, “Türk Mitolojisinde Alkarısı ve Rize Yöresi Anlatılarına Yansımaları: Cazi Örneği”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4/1 (2023), s. 47-62.
• Durbilmez, Bayram ve Şule Gümüş, “Kırgızistan’da Kara İyeler ve Devlerle İlgili İnanışlar: Kırgız-Türk Destanlarından Örneklerle”, Millî Folklor, 17/133 (2022), s. 58-70.
• Dursun, Havva Eylem, “Şan Kızı Destanı’ndaki Albastı ile Türk Halk İnançlarındaki Albastının Mukayesesi”, Kültürk, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5 (2022), s. 11-20.
• Gömeç, Sadettin, “Umay Meselesi”, Türk Kültürü, 318 (1989), s. 630-634.
• Gönüllü, Ali Rıza, “Türk Halk İnançlarında Kurt Motifi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 73 (1993), s. 52-54.
• Günay, Ünver ve Harun Güngör, Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi, Ankara 2015.
• Güzel, Miyase, “İki Gotik Mitolojik Kahraman: Lilith ve Al Karısı”, Şarkiyat Mecmuası- Journal of Oriental Studies, 42 (2023), s. 247-256
• İnan, Abdülkadir, “Al Ruhu Hakkında”, Makaleler ve İncelemeler, C. I, Ankara 1998, s. 259-267.
• İnan, Abdülkadir, “Umay İlahesi Hakkında”, Makaleler ve İncelemeler, C. I, Ankara 1998, s. 397-399.
• İnan, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara 1986.
• Kalafat, Yaşar, “Karakalpak Türklerinde Halk İnançları”, Millî Folklor, 40 (1998), s. 11-14
• Kalafat, Yaşar, “Karapapak Türklerinde Halk İnançları”, Türk Kültürü, 431 (1999), s. 160-164.
• Kalafat, Yaşar, Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm, İstanbul 2004.
• Kalafat, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara 1990.
• Karataş, Aynur, “Vezirköy (Artvin) Doğum Adetleri”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler, Ankara 1991, s. 63-71.
• Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. I, (çev. Besim Atalay), Ankara 1985.
• Küçük, Abonoz, “Doğu Karadeniz Yöresi Doğum Sonrası İnanış ve Uygulamalarında Cadı/Obur”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 12 (2011), s. 123-136.
• Laipanov, Bilal, “Karaçay Türklerinin Börüyle (Kurtla) İlgili Töreleri”, Uluslararası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri, Ankara 2002, s. 525-533.
• Mohammadi, Abdullah, “Hazara Türklerinin Halk İnançlarında Doğum, Evlenme ve Ölüm”, Millî Folklor, 105 (2015), s. 111-119.
• Moldosultanova Avcı, Gülmira ve Eliza Borubayeva, “Kırgızlarda “Albarstı” İle İlgili İnançlar (Narın ve Isık-Köl Bölgeleri Örneğinde)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6/3 (2019), s. 1802-1815.
• Nergiz, Rifat, “Kırgızistan’da Bir Memorat Örneği “Albastı” ve Feminist Bakış Açısı”, Folklor Akademi Dergisi, 6/1 (2023), s. 403-410.
• Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C. I, Ankara 2010.
• Öztelli, Cahit, “Albastı, Alkarısı, Koruma ve Tedavisi”, Türk Folklor Araştırmaları, 10 (209), 1966, s. 4261-4265.
• Öztelli, Cahit, “Eski Türk İnançlarının Bugünkü İzleri”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi, C. 4, Ankara 1976, s. 241-249.
• Peler, Gökçe Yükselen Abdurrazak, “Doğumla İlgili Bazı Âdetler Bağlamında Kıbrıs Türklerinin Etnik Kökeni Üzerine Düşünceler”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 6/11 (2013), s. 118-127.
• Rezaeı, Mehdi, “Oğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir El Yazmasında Ümmü Sıbyan’ın Tasviri”, Millî Folklor, 17/132 (2021), s. 114-125.
• Sarı, Ergün, “Anadolu Yaşamında Şamanizm Kalıntıları”, Türk Folklor Araştırmaları, 14/277 (1972), s. 6381-6383.
• Şahin, Halil İbrahim, “Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Karadeniz Araştırmaları, 33 (2012), s. 117-138.
• Şimşek, Esma, “Türk Kültüründe “Alkarısı” İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler”, Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5/12 (2017), s. 99-115.
• Şişman, Bekir, “İslâmiyet Öncesi Türk İnanç ve Ritüellerinin Samsun Yöresi’ndeki İzleri”, Türk Kültürü, 401 (1996), s. 563-574.
• Turdimov, Şamirza, “Türk Dünyasında Albastı”, (çev. Selami Fedakâr), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 3 (1999), s. 261-266.
• Yakup, Hanife, “Doğu Makedonya’da Yaşayan Müslüman Türklerin Halk İnançları, Gelenekleri ve Fert Üzerindeki Etkileri”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/4 (2016), s. 173-198.
• Yıldırım, Cemal, “Eski Türk İnançlarının İzleri ve Ağrı”, Türk Dünyası Araştırmaları, 128 (2000), s. 175-184.