Bitmeyen Kavga: Padişahın İçkiyle Mücadelesi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 386 - 420, 27.03.2025

Mustafa Demir

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1589834

Öz

Osmanlı Devleti’nde içki yasağının sınırları İslam hukukunun kaidelerine göre belirlenmiştir. Hem bu kaidelerin itici motivasyonuyla hareket eden hem de sarhoşların kontrolden çıktığında çevreye verdiği zararı pasifize etme görevini yüklenen sultan, adaletle hükmetme isteğiyle 16. yüzyıl boyunca sayısız ferman yayınlamış, içkinin üretimi, kente sokulması, satılmasının yasaklanması, içki içenlerin mekânı olan meyhanelerin kapatılması iradesini ortaya koymuştur. Mücadele fasılalarla sürmüş, kapatılan meyhanelerin yerine yenisi açılmış, kaçak içkiler satılmaya devam etmiştir. İslam hukukunun kuralları gereği toplumda yaşayan zımmîlerin hamr üretmesine, içmesine ve kendi aralarında satış yapmasına, sarhoşluk kaynaklı bir suç ortaya çıkmadığı durumda karışılmamıştır. Bu durum kadar meyhanelerden elde edilen gelirin boyutu da devletin mücadelede kanunsuz açılmış meyhanelerin kapatılması hedefine ulaşamamasında etkili olmuştur. Mücadelenin bir yüzyıl sonra hala devam ettiğini gösterir sayısız belge bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hamr, Meyhane, Hadd Cezası, Tazir Cezası, Zımmi

The Never-Ending Fight: The Sultan's Struggle with Drinking

Öz

The limits of the forbiddance of alcohol in the Ottoman Empire were determined according to the rules of Islamic law. The sultan, who both acted with the driving motivation of these rules and undertook the task of pacifying the damage caused by the drunks to the environment when he got out of control, he issued numerous edicts throughout the 16th century with the desire to rule with justice, and put forward his will to prohibit the production, getting hamr into the city, its sale, and the closure of taverns, which are the places of drinkers. The struggle continued intermittently, new taverns were opened in place of the closed taverns, and illegal hamr continued to be sold. In accordance with the rules of Islamic law, zımmis living in the society were not intervened in producing, drinking and selling hamr among themselves, unless there was a crime caused by drunkenness. As well as this situation, the size of the income obtained from the taverns was also effective in the state's failure to achieve the result it aimed at in the struggle. There are countless documents that show that the struggle is still valid a century later.

Anahtar Kelimeler

Hamr-Wine, Meyhane-Tavern, Hadd Punishment, Tazir Punishment, Zımmis

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Kâmil Kepeci (Zecriye), 5482
• Mühimme Defterleri, 2; 4; 9; 15; 31; 35; 41; 42; 53; 55; 58; 73
• Tapu Tahrir Defterleri (TT.d), 186; 373
• İstanbul Kadı Sicilleri
• Beşiktaş Şeriyye Sicili (BŞS), 10
• Galata Şeriyye Sicili (GŞS), 1
• Tophane Şeriyye Sicili (TŞS), 1
• Barkan, Ömer Lütfi, XV ve XVI inci asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda ziraî ekonominin hukukî ve malî esasları: Kanunlar, Bürhaneddin Matbaası, İstanbul 1945
• Barkan, Ömer Lütfi -Enver Meriçli (haz.), Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri, TTK, Ankara 1988
• Hezarfen Hüseyin Efendi, Telhis’ül Beyân fi Kavanin-i Al-i Osman, haz. Sevim İlgürel, TTK, Ankara 1998
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H.919-927 / M. 1513-1521), haz. Bilgin Aydın, Ekrem Tak, proje yönetmeni M. Akif Aydın, ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) İstanbul 2008
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (H. 924-927 / M. 1518-1521). / haz. Rıfat Günalan, Vildan Kemal, ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2010
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 9 Numaralı Sicil (H. 940-942 / M. 1534-1536), haz. Kenan Yıldız, ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2010
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 14 Numaralı Sicil (H.953-955/ M. 1546-1549), haz.Nuray Güler, ed. Coşkun Yılmaz,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2010
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 26 Numaralı Sicil (H. 970-971 / M. 1562-1563), haz. Rıfat Günalan , ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2010
• Kanuni Devrine Ait 939-941/ 1532-1535 Tarihli Lârende (Karaman) Şer’iyye Sicili, haz. Alaaddin Akköz, Table Kitabevi, Konya 2006
• Koca Sinan Paşa’nın telhisleri, haz. Halil Sahillioğlu, İslam Tarih, Sanat ve kültür Araştırma Merkezi IRCICA, İstanbul 2004
• Mahkeme Kayıtları Işığında 17. yüzyıl İstanbul’unda Sosyo-Ekonomik Yaşam, ed. Timur Kuran I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 20101
• 373 Numaralı Ayıntab Livası Mufassal Tahrir Defteri (950/1543), Dizin, Transkribe ve Tıpkıbasım, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000
• 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/ 1565-1566 Tıpkıbasım, yay. Haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik vd., T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 1994
• 6 Numaralı Mühimme Defteri, I, (972/1564-1565), Özet-Transkripsiyon ve İndeks, haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik vd., T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995
• Stephan Gerlach, Türkiye Günlüğü 1577-1578, çev. Türkis Noyan, ed. Kemal Beydilli, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010
• Yücel, Yaşar- Selim Pulaha, I. Selim Kanunnâmeleri (1512-1520), TTK, Ankara 1995.
• Aslan, Mustafa, 1 numaralı Halep Şer’iye Sicilinin Sosyal ve İktisadi Açılardan Değerlendirilmesi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kilis 2016
• Aybet, Gülgün Üçel, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699), İletişim Yay., İstanbul 20073
• Aydın, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, Beta, İstanbul 2014 12.
• Bardakoğlu, Ali, “Had”, TDV İslam Ansiklopedisi, 14, İstanbul 1996, s.547-551
• Barkan, Ömer Lütfi, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası,10, 1953, s.1-27
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuku İslâmiye ve Istılahat-ı Fıkhiye Kamusu,3, Enes Sarmaşık Yayınevi, İstanbul
• Braudel, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, çev. M.Ali Kılıçbay, I, Doğu Batı Yayınları, İstanbul 2021
• Demir, Mustafa, 16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Suç ve Suçlular, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2016
• Demirci, Kürşat, “İçki”, TDV İslam Ansiklopedisi, 21, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, Ankara, s.457-458
• Düzdağ, Ertuğrul, Kanuni Devri Şeyhülislamı Ebussuud Efendi’nin Fetvaları, Kapı Yay., İstanbul 2012
• Ebu’l Hasan Habib el-Maverdi, el-Ahkâmü’s- Sultaniye, çev.Ali Şafak, Bedir Yayınevi, İstanbul 1994
• Ebu’l Hasan Ali b. Ebu Bekir Merginani, El-Hidaye Tercümesi, çev. Ahmed Meylani, 4, Kahraman Yayınları, İstanbul 2013
• Emecen, Feridun, “III. Mehmed”, İA, 28, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2003, s.407-413
• Emecen, Feridun, Osmanlı Klasik Çağında Hilafet ve Saltanat, Kapı Yay., İstanbul 2020
• Ergenç, Özer, “ Osmanlı Şehrindeki “mahallenin” nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, 4 (1984/4), ss.19-84.
• Heyd, Uriel, Studies in Old Ottoman Criminal Law, ed. V.L.Ménage, Clarendon Press, Oxford 1973
• İbrahim Halebi, Mülteka El-Ubhur, çev. Mustafa Uysal, Çelik Yay., 4, İstanbul
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfi-Sultani Hukuk ve Fatih'in Kanunları”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 13 (1958/2), s.102-126
• İnalcık, Halil, “Kutadgu Bilig'de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”, ed. Halil İnalcık, Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren, İstanbul 20052, s.11-23
• İslamoğlu, Huricihan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü, İletişim Yayınları, İstanbul 20102
• Kahveci, Gülay, 29 Numaralı Mühimme Defteri (984/1576), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ( Basılmamış Yüksek Lisans Tezi ), İstanbul 1998
• Koç, Yunus, La fixation par écrit des lois ottomanes et le rôle des codes de lois. Etude accompagnée de l’édition du manuscrit de Munich : Tur 111 ( XV’é-XVI’é siecles) (Basılmamış Doktora Tezi), Université de Paris I, Pantheon-Sorbonne, Paris 1997
• Koç, Yunus, XVI. yüzyılda Bir Osmanlı Sancağının İskân ve Nüfus Yapısı, Kültür Bakanlığı Yay.,
• Ankara 1989
• Koç, Yunus, “Erken Dönem Osmanlı Hukuku: Yaklaşımlar, Temel Sorunlar”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, sayı 16 (2009), s.115-126.
• Mantran, Robert, XVI. Ve XVII. yüzyılda İstanbul’da Gündelik Hayat, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yay., İstanbul 991
• Nizamü’l-Mülk, Siyasetname, çev. Mehmet Taha Ayar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 20113
• Öz, Mehmet, Kanun-ı Kadimin Peşinde, Osmanlı’da “Çöüzlme” ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergâh Yay., İstanbul 20104
• Öz, Mehmet, İstanbul Nüfusu: Fetihten XVIII. yüzyıl Sonlarına Kadar, Antikçağdan XXI. yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 2015, s.476
• Özel, Oktay, Changes in Settlement Patterns, Population and Society in Rural Anatolia: A case Study of Amasya (1576-1642), (Basılmamış Doktora Tezi), Manchester Üniversitesi, Manchester 1993
• Öztürk, Said, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı ve Tarihi Gelişimi, OSAV, İstanbul 1996
• Tulum, Mertol, Arapça ve Farça’dan Osmanlı Türkçesine Alıntılar Sözlüğü, Ketebe, İstanbul 20231
• Udeh, Abdulkadir, Seküler Ceza Hukuku Kurumlarıyla Mukayeseli İslâm Ceza Hukuku, çev. Ali Şafak, Kayhan yay., İstanbul 20122
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Büyük Osmanlı Tarihi, 3-4, TTK, Ankara 19956
• White, Sam, Osmanlı’da İsyan İklimi, çev. Nurettin Elhüseyni, Alfa Basım Yayın, İstanbul 2013
• Yılmaz, Fikret, “Boş Vaktiniz var mı? veya 16. yüzyılda Anadolu’da Şarap, Eğlence ve Suç”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, sayı 1 (2005/Bahar), s.11-48
• Zehra, Muhammed Ebu, İslam Hukukunda Suç ve Ceza, çev. İbrahim Tüfekçi, Kitabevi, İstanbul 1994.