Zincir Marketlerde Stok Yönetiminde Fire Oranlarının Azaltılması: Ankara İlinde Bir Uygulama

Yıl 2024, Cilt: 58 Sayı: 2, 231 - 246, 30.04.2024

Rumeysa Güneş , Buğra Akyol , Emel Güven , Tamer Eren

https://doi.org/10.51551/verimlilik.1435631

Öz

Amaç: Zincir marketlerde tarihi geçmemiş, kaliteli, tüketici taleplerine uygun ürünlerin doğru yer ve zamanda tüketicilere sunulması amaçlanmaktadır. Doğru stok yönetimi stratejisiyle tüketici memnuniyetinin sağlanması ve zincir marketlere rekabet üstünlüğü, sürdürülebilirlik ve verimlilik avantajının sağlanması hedeflenmektedir. Fire oranlarının en aza indirilerek ürün israfının engellenmesi, marketlerde maliyetlerin azaltılması ve müşterilere kaliteli ürünlerin sağlanması çalışmanın amaçları arasında yer almaktadır. Bu çalışmada kullanılan parametreler diğer zincir marketler için örnek yol gösterici bir çalışma olacaktır.
Yöntem: Yapılan çalışma kapsamında, zincir marketlerde stok yönetimi için kriterlerin ağırlıklandırılması ve fire oranlarının en aza indirilmesi için yapılacak faaliyetlerin sıralanmasında Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemleri kullanılmıştır. Uzman görüşü ile elde edilen kriterler Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ile ağırlıklandırılmış ardından belirlenmiş olan stratejilerin önceliklendirilmesinde Technique for Order Preference by Similarity to An Ideal Solution (TOPSIS) yöntemi kullanılarak çözüm bulunmuştur
Bulgular: Zincir marketlerde fireye sebep olan ağırlığı en yüksek kriter “Talep Düşüklüğü” olmuştur. Bu kriterler sırasıyla “Depo Kapasitesi”, “Raf Ömrü”, “Konum”, “Müşteri Özellikleri”, “Lojistik ve Kontrol Eksikliği” olarak belirlenmiştir. Kriterler dahilinde oluşturulan stratejilerden en etkili stratejinin “Doğru Zamanda İndirim Kampanyaları” olduğu sonucuna varılmıştır.
Özgünlük: Bu çalışma bir zincir markette fire oranlarını azaltmaya yöneliktir. Yapılan literatür araştırması sonucunda zincir market içerisinde uygulama yapılarak stok yönetimi kriterlerinin belirlendiği ve fire oranlarının azaltılması için yapılacak faaliyetlerin sıralanmasını içeren sınırlı sayıda çalışmaya rastlanmıştır. Bu nokta çalışmaya özgün değer katmış, çalışmayı bu alanda önemli kılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Stok Yönetimi, Fire Oranları, AHP, TOPSIS

Reducing Waste Rates in Inventory Management in Chain Markets: An Application in Ankara

Öz

Purpose: The aim of chain markets is to offer unexpired, quality products that meet consumer demands to consumers at the right place and time. By choosing the right inventory management strategy, it’s aimed to ensure both consumer satisfaction and to provide competitive advantage, sustainability, and efficiency advantage to chain markets. Preventing product waste by minimizing waste rates, reducing costs in markets and providing quality products to customers are among the aims of the study. The parameters used in this study will serve as a guiding example for other chain markets.
Methodology: In the study, "Multiple Criteria Decision Analysis (MCDA)" methods were used to weight the criteria for inventory management in chain markets and to list the activities to reduce wastage rates. The criteria obtained by expert opinion were weighted with Analytical Hierarchy Process (AHP) and finally the Technique for Order Preference by Similarity to An Ideal Solution (TOPSIS) method was used to prioritize the strategies.
Findings: The most important criterion causing wastage in chain markets was "Low Demand". These criteria were determined as "Warehouse Capacity", "Shelf Life", "Location", "Customer Features", "Lack of Logistics and Control", respectively. It was concluded that the most effective strategy among the strategies created with the criteria was "Right-Time Discount Campaigns".
Originality: As a result of the literature research a limited number of studies were found that determine the inventory management criteria by applying them in the chain market and list the activities that need to be done to reduce wastage rates. This point added originality to the study and made it important in this field.

Anahtar Kelimeler

Inventory Management, Wastage Rates, AHP, TOPSIS

Kaynakça

• Armutak Y. ve Bayındırlı A. (1995). “Gıdalarda Raf Ömrü Belirleme Yöntemleri”. The Journal of Food, 20(4), 205-208.
• Arslan, R. ve Bircan, H. (2018). “Alternatif Sayısının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinin Sonuçlarına Etkisi”, Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(18), 239-264.
• Arslan, B., E., Eren, T. ve Güven, E. (2023). “Afet Durumunda Arama Kurtarma Malzemelerinin Sevkiyatı İçin İnsansız Hava Araçlarının Seçimi”. Resilience, 7(2), 293-303.
• Atça R. (2018). “Perakende Sektöründe Stok Yönetimi ve Alokasyon”, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Ankara Ticaret Odası (2017), “Fire, Zayiat ve Randıman Oranları”, https://www.atonet.org.tr/hizmetlerimiz/fire--zayiat-ve-randiman-oranlari- (Erişim Tarihi: 23.06.2017).
• Bal, S. (2012). “Tedarik Zinciri Yönetiminde Envanter Modellerinin Önemi Üzerine Bir Uygulama”, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Bayır, A. (2023). “Bozulabilir Ürünler İçin Soğuk Zincir Taşımacılığı ve Teslim Süresi Azaltma Seçenekleriyle Tedarik Politikası”. Yüksek Lisans Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ankara. Cecere, L., O'marah, K. ve Preslan, L. (2004). “Driven by Demand”, Supply Chain Management Review, 8(8), 15-16.
• Dağdeviren, M. ve Eren, T. (2001). “Tedarikçi Firma Seçiminde Analitik Hiyerarşi Prosesi ve 0-1 Hedef Programlama Yöntemlerinin Kullanılması”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 16(1), 41-52.
• Danışan, T., Gümüş, G., Ercan, Z., Güven, E. ve Eren, T. (2022). "Türkiye’de Aşı Taşıma Sisteminde AHP ve TOPSIS Yöntemleri ile Taşıma Türü Seçimi”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 36, 47-58.
• Değirmenci, A. ve Ayvaz, B. (2016). “Bulanık Ortamda TOPSIS Yöntemi ile Personel Seçimi: Katılım Bankacılığı Sektöründe Bir Uygulama”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 15 (30), 77-93.
• Demir, Y. ve Keskin, M. E. (2023). “An Effective Heuristic for The Two-Level Vendor-Managed İnventory Problem İi a Supermarket Chain”, Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University, 38(3), 1893-1906.
• Doğu, S. Ö. ve Akolaş, D. A. (2015). “Gıda Depolarında Gıda Kalite Sistemlerine Uygun Stok Yönetimi Sürecinin Geliştirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 229-238.
• Eraslan, E. ve Algün, O. (2013). “İdeal Performans Değerlendirme Formu Tasarımında Analitik Hiyerarşi Yöntemi Yaklaşımı”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(1). 95-106.
• Erik, U. (2019). “Restoran İşletmelerinde Gıda İsrafının Önlenmesi ve İhtiyaç Fazlası Yemeğin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Mobil Uygulama Modelinin Geliştirilmesi: LUSE”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Erol, E., Özcan, E. ve Eren, T. (2021). “Elektrik Üretim Santrallarında İş Güvenliği Uzmanı Seçiminde Hibrit Bir Karar Modeli”, Journal of Turkish Operations Management, 5(1), 615-629.
• İrmiş, A., Demirel, A. ve Mengüloğlu, M.A. (2023). “Porter’in Jenerik Rekabet Stratejilerinin Ürün ve Süreç Açısından Analizi: Zincir Marketler Örneği”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 57, 59-80.
• Kaneti H. (2014), “Gelişmiş Ülkelerde Gerçekleşen Gıda İsrafının Açlık ve Yoksulluğa Etkisi”, “http://www.mbmtr.org/uploads/1/7/9/4/17943871/gk7_1_harunkaneti.pdf”. (Erişim tarihi: Aralık 2016).
• Karagiannidis A., Papageorgiou A., Perkoulidis G., Sanida G. ve Samaras P. (2010), “A Multi-Criteria Assessment of Scenarios On Thermal Processing of Infectious Hospital Wastes: A Case Study For Central Macedonia”, Waste Management, 30(2), 251-262.
• Kaya, N. (2004). “Etkin Stok Yönetimi ve Türkiye’de Bir Uygulama”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kaya, N. (2020). "Stok Yönetimi", İksad Yayınevi, Erzurum.
• Kazak, H. (2018), “Perakende (Süpermarket) Sektöründe Tedarik ve Satın Alma Fonksiyonlarının Bilişim Teknolojileri Yardımıyla Gelişimi ve Endüstri 4.0 Tabanlı Çözüm Modeli”, 2th International Symposium on Multidisciplinary Studies and Innovative Technologies (ISMSIT) 2018, 19-21 Ekim 2018, Ankara, 39-48.
• King A. W. (2007). “Disentangling Interfirm and Intrafirm Causal Ambiguity: A Conceptual Model of Causal Ambiguity and Sustainable Competitive Advantage”, Academy of Management Review, 32(1), 156-178.
• Kutlu B., Abalı Y. ve Eren T., (2012), "Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemleri ile Seçmeli Ders Seçimi" Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2.2,5-25.
• Myers J. H. ve Alpert, M. I., (1968). “Determinant Buying Attitudes: Meaning and Measurement,” Journal of Marketing, 32(4), 13-20.
• Ömürbek, V. (2003).” Kurumsal Kaynak Planlamasında Muhasebe Bilgi Sisteminin Rolü: Gıda Sektöründde Uygulama”, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Özbek, A. ve Eren, T. (2013). “Çok Ölçütlü Karar Verme Teknikleri ile Hizmet Sağlayıcı Seçimi”, Akademik Bakış Dergisi, 36, 1-22.
• Prahalad, C.K. and Ramaswamy, V. (2000). “Co-opting Customer Competence” Harvard Business Review, 78, 79-90.
• Saaty, T.L. (1977). “A Scaling Method for Priorities in Hierarchical Structures”. Journal of Mathematical Psychology, 15, 234-281.
• Saaty, T.L. (1980). “The Analytic Hierarchy Process”, McGraw-Hill, New York.
• Saaty, T.L. (1994). “How To Make A Decision: The Analytic Hierarchy Process”, University of Pittsburg. 24(6), 19-43.
• Saaty T.L. (2008), “Relative Measurement and Its Generalization in Decision Making Why Pairwise Comparisons Are Central in Mathematics for the Measurement of Intangible Factors the Analytic Hierarchy/Network Process”, Review of the Royal Spanish Academy of Sciences Series A Mathematics, 102(2), 251-318.
• Sarı, T., Evyapan, Ş., Özkulbur, R. S., Avcı, İ., ve Gökçil, G. (2023). Covid-19 Sonrası Süt ve Süt Ürünleri Tedarik Zincirinde Verimliliği Etkileyen Faktörler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 26(2), 425-435.
• Sultanoğlu, E. ve Yavuz, V.A. (2023).” Bölgesel Tedarik Zincirinde Meyve-Sebze Perakendeciliği Sorunları ve Lojistik Faaliyetlerine Etkisi: Hatay İli Örneği”, Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 6(7), 876-896.
• Şekerkaya, A. ve Cengiz, E. (2011). “Tüketicilerin Perakende Market Zincirlerine Yönelik Yapmış Oldukları Satın Alma Sıklıklarına Göre Bölümlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(2), 73-99.
• Tanrıverdi, Y. (2010). “Tedarik Zinciri ve Stok Yönetimi Üzerine Bir Uygulama”, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Top A. (2006). “Üretim Yönetimi”, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Tümenbatur, A. (2022). “Sürdürülebilir Gıda Sistemleri Kapsamında Soğuk Zincir Lojistiğinin Değerlendirilmesi”, Five Zero, 2(1), 35-47.
• Ürencik, C. (2015). “Stok Yönetiminde Çok Kriterli ABC Analizi”, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Wang H.S., Che Z.H. ve Wu, C. (2010), “Using Analytic Hierarchy Process and Particle Swarm Optimization Algorithm for Evaluating Product Plans”, Expert Systems with Applications, 37(2), 1023–1034.
• Yamak, O. (2007). “Üretim Yönetimi Sistemsel Bir Yaklaşım”, (5. Baskı), Türkmen Kitabevi, İstanbul.
• Yaşaran, E. (2009). “Tüm Yönleriyle Fire ve Zayiatlar”, Vergi Raporu.