Considerations on the Understandings of Simulation and Embody

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 24 - 46, 30.06.2024

Mehmet Fatih Özerol

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2024.10.1.02

Öz

The anthropomorphic expression of God, that is, the simile/anthropomorphic approach, of which we see traces in the history of thought, has been used by people of many religions, especially by people of divine religions. For this reason, this approach, which is expressed as man comparing God to himself, which exists in almost all religions, is an important issue that needs to be examined and evaluated. The use and interpretation of language, which aims to reduce man's place in the universe and his relationship with God to the logical form of giving meaning to man's limited perception field, is the basic factor that forms the basis of anthropomorphic thought. Despite this, we can say that the divine messages about God enable us to know Him with His names and attributes. These divine messages contain the characteristics of the language used by people. In this way, God becomes a being known by humans in contact with the universe, rather than just being a subject of thought and imagination. In this way God, the sole owner of the universe, and as a deity who does whatever He wishes, God must be known by people. In the early period, when the influence of philosophy or other systems of thought had not yet begun, Muslims' interpretation of the information about God in the Quran and hadiths was valuable because they were close in time to the source of revelation. Because the biggest concern of Muslims in this period is that they try to understand and interpret the Quran as it is expressed and without being influenced by different cultures. We can say that the approaches that appeared to be extreme compared to later perspectives that emerged during this period occurred purely out of religious concern. If the understanding of simile is to be accepted as a problem, there is no point in looking for its basic source elsewhere. Because religion’s own original sources, in terms of their structure, are in the position of igniting and preparing this issue. Moreover, the issue of simile is not only a problem, but also a result of the necessity of using religious language and cultural elements. Undoubtedly, it is an undeniable fact that pre-Islamic beliefs and cultural values and elements contributed to the emergence of this understanding, as well as the religious language in the Quran and hadiths. While understanding the attributes and names of God mentioned in the Quran, it will be inevitable to think about their nature and imagine His essence. In this regard, are God's attributes and names symbols/signs in the human mind or are they depictions of the reality of His essence? In other words, does this information coming through the prophet about himself contain other meanings beyond being expressed in human language? Why does God use anthropomorphic language when revealing His essence to us? What is the main purpose of doing this? Crucial questions such as these have made human beings curious. For this reason, people have struggled to find answers to these questions despite all the warnings of autocratic/conservative religious circles. This should not be denied. Because a person is in search of a support that loves him and does not leave him alone during his life. Man wanted to build a bridge on the emotional plane and communicate with God, who is in a position to meet this need. This need must be at the basis of the understanding of similitude, which is to think of God as oneself. In our study, we aimed to convey our study, we aimed to convey the role and importance of the language of simile in man's effort to know God. It should be stated that the language of simile, which is the most important option in this regard, is an opportunity and blessing for humans. However, we think it is especially important to point out that if care is not taken in the use of this language, there is a danger of slipping into anthropomorphic approaches about God.

Anahtar Kelimeler

Kalâm, God, Simulation, Embody

Teşbih ve Tecsim Anlayışları Üzerine Mülahazalar

Öz

Düşünce tarihinde izlerini gördüğümüz Allah’ın antropomorfik bir şekilde ifade edilmesi yani teşbihçi/insan biçimci anlayış, başta ilahî dinlere mensup insanlarda olmak üzere birçok din mensubu tarafından kullanılmıştır. Hemen hemen bütün dinlerde var olan Allah’ın insana benzetilmesi olarak ifade edilen bu yaklaşım, incelenmesi ve değerlendirilmesi gereken önemli bir konudur. İnsanın âlemdeki yeri ve Allah ile olan ilişkisini anlamlandırmayı mantıksal olarak biçimlendirmeye çalışan, bu ilişkiyi insanın sınırlı olan algı alanına indirgemeyi amaçlayan dilin insan tarafından kullanılması ve anlamlandırılması, insan biçimci düşüncenin dayanağını oluşturan temel etkendir. Şüphesiz zaman, mekân ve duyum sınırlarının ötesinde bulunan bir varlık olarak Allah’ın zâtının gerçek mahiyetinin kavranması imkânsızdır. Buna rağmen Allah hakkında varit olan ilahî mesajların O’nu isim ve sıfatlarıyla bilmemizi sağladığını söyleyebiliriz. Bu ilahî mesajlar insanların kullandığı dilin özelliklerini barındırır. Bu sayede Allah, sadece bir düşünce ve tasavvurun konusu olmanın ötesinde insan tarafından bilinen alem ile irtibatlı bir varlık olmaktadır. İşte bu sebeple âlemin tek sahibi ve dilediğini yapan bir ilah olarak Allah’ın insanlar tarafından bilinmesi gerekmektedir. Henüz felsefenin veya diğer düşünce sistemlerinin etkisinin başlamadığı ilk dönemde Müslümanların salt Kur’an ve hadislerdeki Allah hakkındaki bilgileri yorumlamaları vahyin kaynağına zaman açısından yakın oluşları nedeniyle kıymetlidir. Çünkü bu dönemde Müslümanların en büyük gayreti, Kur’an’ı kendi üslûbu/anlamı doğrultusunda ve farklı kültürlerin etkisinde kalmaksızın anlamaya ve yorumlamaya çalışmalarıdır. Bu dönemde ve daha sonraki zamanlardaki perspektiflere göre aşırı gibi gözüken teşbihçî yaklaşımların salt dinî kaygı ile meydana geldiğini söyleyebiliriz. Teşbih anlayışı -bir problem olarak kabul edilecekse- bunun temel kaynağını başka bir yerlerde aramanın bir anlamı yoktur. Çünkü dinin bizzat kendi aslî kaynakları, yapısı itibariyle adeta bu anlayışın ateşleyicisi ve hazırlayıcısı konumundadır. Kaldı ki teşbih konusu bir problem gibi gözükse de insanın dini anlamaya çalışırken, dil ve kültür öğelerini kullanmak zorunda kalışının bir sonucudur. Şüphesiz bu anlayışın ortaya çıkmasında İslam öncesi inançların ve kültürel değer ve öğelerin katkısı olduğu kadar Kur’an ve hadislerdeki din dilinin de bir o kadar katkısı olduğu inkâr edilmez bir gerçekliktir. Bu nedenle Kur’an’da geçen Allah’ın zâtına ait sıfat ve isimlerini anlamaya çalışırken, ister istemez insanın aklına birtakım can alıcı sorular gelmektedir. Mesela, insan zihninde oluşan Allah’ın sıfat ve isimleri birer sembol/işaret midir? Yoksa O’nun zâtının gerçekliğinin tasvirleri midir? O’nun zâtı hakkında peygamberler vasıtasıyla gelen bu bilgiler, insanî bir dille anlatımın ötesinde başka anlamları içermekte midir? Allah, zâtı hakkında bize bilgi verirken niçin insan biçimci dil kullanmıştır? Bunu yaparken asıl amacı nedir? gibi sorular insanoğlunu meraklandırmıştır. İşte bu sebeple insan, -muhafazakâr dinî çevrelerin tüm ikazlarına rağmen- bu soruların cevaplarını bulmak için çaba göstermiştir. Aslında bunu yadsımamak gerekir. Çünkü insan yaşamı süresince kendisini seven ve yalnız bırakmayan sarsılmaz bir dayanak olarak düşündüğü Allah ile duygusal bir köprü kurmak ve O’nunla sıcak diyalog içinde olmak istemiştir. Bunu da Tanrı’yı kendisi gibi düşünerek sağlayamaya çalışmıştır ki teşbih anlayışının temelinde de bu ihtiyaç olsa gerekir. Çalışmamızda teşbih dilinin insanın Allah’ı bilebilme çabasındaki rolünü ve önemini aktarmayı amaçladık. Bu konuda en önemli bir seçenek olan teşbih dilinin insan açısından bir imkân ve nimet olduğunu ifade etmek gerekir. Ancak bu dilin kullanımında dikkat edilmemesi durumunda Allah hakkında insan biçimci yaklaşımlara kayma tehlikesinin bulunduğunu da özellikle belirtmekte fayda olduğunu düşünüyoruz.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Allah, Teşbih, Tecsim

Kaynakça

• Abdülhâmid, İrfan. İslâm’da İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları. çev. M. Sâim Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Abrahamov, Binyamin. “Bi-Lâ Keyfe Doktrini ve İslâm Kelâmındaki Temelleri”. çev. Orhan Şener Koloğlu. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 11/2 (2002), 213-226.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1987.
• Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir. el-Fark beyne’l-fırak. nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrût: el-Mektebetü’l-asriyye, 1995.
• Behiy, Muhammed. İslam Düşüncesinin İlahi Yönü. çev. Sabri Hizmetli. Ankara: Fecr Yayınevi, 1992.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Felsefe Sözlüğü, 2010.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn. eş-Şâmil fî usûli’d-din nşr. Ali Sâmî en-Neşşâr – Faysal Büdeyr Avn – Süheyr Muhammed Muhtâr. İskenderiye: Münşe‘âtü’l-Ma‘ârif, 1969.
• Çelebi, İlyas. “Sıfat”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 37/100-106. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Çiftçi, Muhammed. “Teşbihsiz Tenzih Mümkün müdür? : Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi”. Bilimname 45/2 (2021), 121-153.
• Demir, Ömer – Acar, Mustafa. Sosyal Bilimler Sözlüğü. Ankara: Adres Yayınları, 2005.
• Demirli, Ekrem. “İbnü’l-Arabî ve Takipçilerinin Tanrı Anlayışı: Tenzih ve Teşbih Hükümlerinin Birleştirilmesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 19 (2008), 43.
• Erkol, Ahmet. “Kelâm ilminde “Kıyâsu’l-Gâib Ala’ş-Şâhid” Metodunun Kullanımı”. Ekev Akademi Dergisi 20 (2004), 157-176.
• Esed, Muhammed. “Kuran’da Sembolizm ve Allegori”. Kur’an Mesajı Meal-Tefsir. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. nşr. Hellmut Rıtter. 2 Cilt. Wıesbaden: Franz Steiner Verlag, 1980.
• Evkuran, Mehmet. “İslam Düşünce Geleneğinde Tanrı Tasavvuru- Tevhid, Tenzih ve Teşbih Kavramları Ekseninde Bir Analiz”. İslâmî İlimler Dergisi 2 (2007), 45-62.
• Ferre, Frederick. Din Dilinin Anlamı (Modern Mantık ve iman). çev. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım Şti., 1999.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi esmâʾi’llâhi’l-hüsnâ. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2003.
• Gusdorf, Georges. İnsan ve Tanrı. çev. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 2000.
• İbnü’l- Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-hikem tercüme ve şerhi, trc. Ahmed Avni Konuk. 4 Cilt. İstanbul, 2010.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî. Tebyînü keẕibi’l-müfterî fî mâ nüsibe ile’l-İmâm Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1995/1416.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs el-Bermekî. Vefeyâtü’l-Ayân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân. nşr. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1977.
• İbn Metteveyh, Ebû Muhammed en-Necrânî. Kitâbü’l-mecmû‘ fi’l-muhît bi't-teklif. Kâdî Abdülcebbâr'a izafetle nşr. J. J. Houben. Beyrut: el-Matba‘atü'l-Katûlikiyye, 1965.
• İbn Teymiyye. Tevhid Risalesi. çev. Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Telbîsü İblîs. nşr. M. Münîr ed-Dımaşkî. Kahire: y.y., 1368.
• İsferayînî, Ebü’l-Muzaffer. et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ani’l-fırakı’l-hâlikîn. nşr. Kemâl Yusuf el-Hût. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Kandemir, Fatih. “Halk İnançlarının Psiko-sosyal Nedenleri ve Türkiye’deki Halk İnançlarının Tarihi Temelleri”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (2016), 97-114.
• Karadaş, Cağfer. Ana Hatlarıyla Kelâm Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Kılavuz, A. Saim. Ana Hatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Kur’ân Mesajı: Meal-Tefsir, çev. Muhammed Esed. Türkçeye çev. Cahit Koytak – Ahmet Ertürk. Ankara: İşaret Yayınları, 1999.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM, 2011.
• Öz, Mustafa. “Hişâm b. Hakem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/496-498. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özcan, Zeki. Teolojik Hermenötik. İstanbul: Alfa Yayınları, 1998.
• Özler, Mevlüt. İslâm Düşüncesinde Tevhid. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• Plotinus. Enneadlar (Seçmeler). Çev. Zeki Özcan. Bursa: Asa Kitabevi, 1996.
• Schmıdtke, Sabine (ed.). Başlangıçtan Günümüze İslâm Kelâmı. Çev. Salih Çift. İstanbul: Küre Yayınları, 2020.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye. 1433/2012.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed. el-Milel ve’n-Nihâl. nşr. Muhammed Seyyid Kîlânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1975.
• Şener, Habib. “David Hume’un Tanrı Anlayışı ve Antropomorfizm Eleştirisi”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11 (2017), 253-254.
• Toktaş, Fatih. İslâm Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.
• Topaloğlu, Bekir. İslâm Kelâmcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-ı Vâcib). Ankara: Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1983.
• Türker, Ömer. “Mukâtil b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/134-136. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Ülken, Hilmi Ziya. Varlık ve Oluş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• Üzüm, İlyas. “Mücessime”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/448-449. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Teşbih”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 40/588-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yurdagür, Metin. “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/426-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Watt, W. Montgomery. Günümüzde İslâm ve Hıristıyanlık. çev. Turan Koç. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
• Zemahşerî, Cârullah. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekavîl fî vücûhi’t-te’vîl. nşr. A. Ahmed Abdülmevcûd- A. Muhammed Muavvıd. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Âbikân, 1998.