Abu'l-Huda al-Sayyadi and His Relationship with Sultan Abdulhamid

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 214 - 234, 30.06.2025

Ahmed İbrahim Elhammud

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2025.11.1.10

Öz

The final period of the Ottoman Empire, particularly during the reign of Sultan Abdulhamid II, represents an exceptionally critical and sensitive era in the history of the state. This epoch witnessed the collapse of a vast and multiethnic empire, as well as the intensification of divisions among the various nations that had long coexisted under the Ottoman banner. The disintegration of the empire’s multiethnic structure accelerated during this time. To this day, many aspects of that period remain obscured and demand scholarly exploration through rigorous academic methodology. This study investigates one of the notable figures of that ambiguous historical juncture—an individual whose identity and historical role have often been the subject of polarized portrayals, ranging from excessive praise to severe criticism. The study seeks to identify the most accurate and objective understanding of this figure, namely Abu’l-Huda al-Sayyadi, who emerged as one of the most influential religious and political personalities of the era. He held a close position within the inner circle of Sultan Abdulhamid II and served as one of his principal advisors. The article is structured in a multi-layered format. It begins by examining the historical significance of Aleppo as a province within the Ottoman Empire and its interactions with the central authority. Subsequently, it transitions to Istanbul, the administrative and political center of the empire, illustrating its role during this era as a hub where political, religious, and intellectual forces converged—particularly amidst waves of reform, coup attempts, and external threats. The study explores the historical function of Istanbul in this context. Within this framework, the research addresses two central questions: Who was Abu’l-Huda al-Sayyadi? And what was the nature of his relationship with Sultan Abdulhamid II, a bond that endured for over a quarter-century? The study further investigates the intellectual and moral foundations that underpinned and reinforced their alliance. The first section of the article focuses on Abu’l-Huda’s social identity, emphasizing his revered status due to his lineage tracing back to the Prophet’s household (Ahl al-Bayt). It then explores his scholarly development, which began in Aleppo and later expanded to encompass various branches of knowledge. His extensive literary and scholarly output, which includes more than two hundred works, attests to the depth of his intellectual legacy. The second section examines the relationship between Abu’l-Huda and Sultan Abdulhamid by comparing the ideas expressed in Abu’l-Huda’s writings with those presented in the Sultan’s memoirs. The study relies heavily on Abu’l-Huda’s literary corpus, particularly his poetic compilation titled al-Tibyān: al-Jāmiʿ bayn al-Ḥikma wa’l-Bayān, as a primary source for analysis. Ultimately, this comprehensive evaluation concludes that Abu’l-Huda was largely exonerated from the accusations and criticisms directed at him both during his lifetime and in modern times. He is portrayed as a loyal, intelligent, and devout scholar with a deep Sufi orientation. He opposed Arab nationalist ideologies that sought separation from the Ottoman body politic and instead advocated for the internal revitalization of the state through a reform agenda grounded in knowledge and productive labor. The research addresses the personality of Abu’l-Hudâ Sayyadî, a figure whose name occupied the minds of all people of his time. He was the advisor to Sultan Abdulhamid II and one of the most significant personalities associated with him. The study raises several questions, the first of which is: What is the true nature of Abu’l-Hudâ's character? This man has been portrayed by writers in various ways, from admirers to detractors, and the research attempts to provide answers based on what it deems to be the closest to the truth among the conflicting opinions. The second question concerns the relationship between Abu’l-Hudâ and the Sultan: How did it begin? How did it endure? What common factors contributed to its continuation over a quarter of a century? The study relies on a deep exploration of the literary legacy left by Abu’l-Hudâ to answer these questions. It concludes with several results, the most notable of which is the exoneration of Abu’l-Hudâ from the majority of the accusations directed at him, both in the past and present.

Anahtar Kelimeler

Arabic language , The Ottoman Era , Poetry , al-Tibyān , Abdulhamid II , Sayyadî.

Ebû’l-Hüdâ es-Sayyâdî ve Sultan Abdülhamit ile İlişkisi

Öz

Osmanlı Devleti'nin son dönemleri, özellikle Sultan II. Abdülhamit devri, devletin tarihinde son derece kritik ve hassas bir evresini temsil etmektedir. Bu dönem, geniş bir coğrafyaya yayılmış olan devletin çöküşüne, uzun asırlar boyunca Osmanlı sancağı altında bir arada yaşayan çeşitli milletler arasındaki ayrışmaların derinleşmesine ve çok uluslu yapının parçalanmasına tanıklık etmiştir. Hâlâ bu döneme dair pek çok detay karanlıkta kalmakta ve bilimsel yöntemlerle Aydınlatılmayı beklemektedir. Bu çalışma, söz konusu dönemin önemli şahsiyetlerinden birini mercek altına almaktadır. Hakkında yazılanlar, bazen övgü dolu, bazen de ağır eleştirilerle dolu olan bu şahsiyetin kimliği ve tarihi rolü, farklı görüşlerin arasında en makul yorumu ortaya koymak amacıyla ele alınmaktadır. İncelenen şahsiyet, söz konusu dönemin dini ve siyasî sahasında öne çıkan isimlerden biri olan Ebû’l-Hüdâ es-Sayyâdî’dir. Zira, Sultan II. Abdülhamit’e en yakın olan isimlerden biri olup, onun başlıca danışmanları arasında yer almıştır. Makale, çok katmanlı bir yapıya sahiptir. İlk olarak, Osmanlı Devleti içerisindeki Halep vilayetinin tarihi önemi ve Padişahlarla olan etkileşimi ele alınmakta; ardından, devletin idari merkezi olan İstanbul’a geçilmekte ve bu şehrin döneminde siyasi, dini ve entelektüel güçlerin kesiştiği bir merkez hâline geldiği gösterilmektedir. Özellikle reform hareketleri, darbe teşebbüsleri ve dış tehditler bağlamında İstanbul’un nasıl dini ve tarihî bir rol üstlendiği incelenmektedir. Bu bağlamda araştırma iki temel soruya yanıt aramaktadır: Birincisi, Ebû’l-Hüdâ es-Sayyâdî kimdir? İkincisi, Ebû’l-Hüdâ ile Sultan Abdülhamit arasındaki ilişki ne şekilde kurulmuş ve nasıl olup da çeyrek asrı aşkın bir süre boyunca güçlenerek devam etmiştir? Bu ilişkinin temelinde yatan fikrî ve ahlâkî ortaklıklar da değerlendirilmektedir. Birinci bölümde, Ebû’l-Hüdâ’nın şahsiyeti sosyal yönüyle ele alınmakta; onun Hz. Peygamber’in Ehl-i Beyt’ine dayanan soyu sayesinde toplum nezdinde saygın bir konuma sahip olduğu vurgulanmaktadır. Ardından, ilmî yönüne odaklanılarak Halep’te başlayan ilim tahsilinin zamanla farklı alanlara yönelmesi ve onun iki yüzden fazla ilmî esere imza atmasına vesile olan ilmî birikimi ele alınmaktadır. İkinci bölümde ise, Ebû’l-Hüdâ ile Sultan II. Abdülhamit arasındaki ilişki analiz edilmekte; Ebû’l-Hüdâ’nın eserlerinde ifade ettiği fikirlerle, Sultan Abdülhamit’in hatıratında ortaya koyduğu düşünceler arasında mukayeseler yapılmaktadır. Araştırma, bu sorulara cevap verirken, Ebû’l-Hüdâ’nın edebî mirasına derinlemesine eğilmekte ve özellikle onun “Dîvânu’t-Tibyân el-Câmi‘ beyne’l-Hikmeti ve’l-Beyân” adlı divanında yer alan şiirleri temel kaynak olarak kullanmaktadır. Bu kapsamlı değerlendirme neticesinde araştırma, bir dizi sonuca ulaşmaktadır. Bunların en önemlisi, Ebû’l-Hüdâ’nın geçmişte ve günümüzde kendisine yöneltilen suçlamalar ve eleştirilerden büyük oranda uzak durduğudur. O, Sultan II. Abdülhamit’e olan sadakatiyle tanınan, zeki, ilim ehli ve tasavvufî kimliğiyle öne çıkan bir şahsiyettir. Arap milliyetçiliği fikrine karşı duruş sergilemiş; Osmanlı Devleti’nden kopmayı hedefleyen ayrılıkçı eğilimlere muhalefet etmiştir. Onun temel hedefi, devletin içten güçlendirilmesi ve yeniden ihyası için ilim ve amele dayalı ıslahat sürecinin benimsenmesi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili , Osmanlı Dönemi , Şiir , Dîvânu’t-Tibyân , II. Abdülhamit , Sayyâdî

Kaynakça

• Arabacı, Seyfullah. es-Sultân Abdü’l-Hamîd es-Sânî Meşârî‘uhu’l-Islâhiyye ve İncezâtuhu’l-Hadâriyye. çev. Abîr Süleymân. Kahire: Dâru’n-Nîl, 2011.
• Beyyûmî, Zekeriyyâ Süleymân. Kırâe Cedîde fî Târîhi’l-‘Osmâniyyîn. Cidde: Âlemu’l-Ma‘rife, 1991.
• Buzpınar, Şit Tufan. “es-Sayyâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/216-218. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Darnîka, Muhammed Ahmed. Mu‘cemu A‘lâmi Şu‘arâi’l-Medîhi’n-Nebevî. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 2003.
• Ebû Minne, Betrus. “eş -Şeyh Ebû’l-Hüdâ es-Sayyâdî ve’s-Sultân Abdü’l-Hamîd es-Sânî”. el-İctihâd 2/5 (1989), 59-88.
• Ânî, Abdu’l-Mun‘im. Kâmûsu’l-‘Âşıkîn. Beyrut: el-Matbaatu’l-Edebiyye, 1302/1884.
• Umerî, Ahmed ‘İzzet Paşa el-Mûsılî. el-‘Ukûdu’l-Cevheriyye fî Medâ’ihi’l-Hadrati’r-Rifâ‘iyye. Mısır: Matbaatu Muhammed Efendi Mustafa, 1306/1888.
• Bekrî, Muhammed Tevfîk. Sahârîcu’l-Lü’lü’. thk. Ahmed eş-Şenkîtî - Ebû Bekr Muhammed Lutfî el-Mısrî. Mısır: Matbaatu’l-Hilâl, 1906.
• Bîtâr, Abdulrezzak. Hilyetu’l-Beşer fî Târîhi’l-Karni’s-Sâlisi ‘Aşer. thk. Muhammed Behcetu’l-Bîtâr. Şam: Matbû‘âtu Mecma‘i’l-Lugati’l-Arabiyye bi-Dimaşk, 2. Baskı, 1993.
• Cündî, Edhem. A‘lâmu’l-Edebi ve’l-Fenni. 1 Cilt. Şam: Matbaatu Mecelleti Savti Sûriyâ, 1954.
• Cündî, Muhammed Selîm. Târîhu Ma‘rati’n-Nu‘mân. thk. Ömer Kehâle. 2 Cilt. Şam: Menşûrâtu Vezâreti’s-Sekâfe, 1963.
• Fârûsî, ‘Izzü’d-Dîn Ahmed el-Vâsıtî. en-Nefhatu’l-Miskiyye fî’s-Sülâleti’r-Rifâ‘iyyeti’z-Zekiyye. İstanbul: Matbaatu Muhammed Es‘ad Numru, 1301/1883.
• Fâsî, Abdu’l-Hafîz. el-Mudhhişu’l-Mutrib. thk. Abdu’l-Mecîd Hıyâlî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Gazzî, Kâmil. Nehru’z-Zeheb fî Târîhi Haleb. 3 Cilt. Şam: Dâru’l-Kalem, 1419/1999.
• Hakîm, Yûsuf. Sûriyâ ve’l-‘Ahdü’l-‘Osmânî. Beyrut: Dâru’n-Nehâr, 4. Baskı, 1991.
• Humsî, Kıstakî. Udebâü Haleb Zevû’l-Eseri fî’l-Karni’t-Tâsi‘ ‘Aşer. Haleb: Matbaatu’l-Mârûniyye, 1925.
• Kittânî, Muhammed Abdu’l-Hayy. Fehresu’l-Fehâris. thk. İhsân Abbas. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2. Baskı, 1982.
• Kudsî, Abdu’l-Kâdir Takiyyu’d-Dîn. el-Kevkebu’l-Munîr fî Tercemeti’l-Üstâz Ebî’l-Hüdâ’ş-Şehîr. b.y. ts. y.y.
• Râvî, İbrâhîm Muhammed. Bulûğu’l-Ereb fî Tercemeti’s-Seyyidi’ş-Şeyh Receb. Beyrut: Matbaatu Cerîdeti’l-İkbâl, 1912.
• Sayyâdî, Muhammed Ebû’l-Hüdâ. Dâ‘î’r-Raşâd li-Sebîli’l-İttihâd ve’l-İnkıyâd. ts. y.y.
• Sayyâdî, Muhammed Ebû’l-Hüdâ. Dav’u’ş-Şems fî Kavlihî Buniya’l-İslâmü ‘alâ Hams. thk. Muhammed Selîm el-Humâmî. Şam: el-Matbaatu’l-‘İlmiyye, 2. Baskı, 1394/1974.
• Sayyâdî, Muhammed Ebû’l-Hüdâ. Dîvânu’d-Dürri’l-Muntazam Muhtasar Brâhîni’l-Hikem. Mısır: y.y. 1326/1908.
• Sayyâdî, Muhammed Ebû’l-Hüdâ. Dîvânu’t-Tibyân el-Câmi‘ beyne’l-Hikmeti ve’l-Beyân. Mısır: Matbaatu’l-‘Umûmiyye, 1315/1897.
• Sayyâdî, Muhammed Ebû’l-Hüdâ. el-Furkânu’d-Dâmığu bi’l-Hakkı Ebâtîle Ehli’l-Buhtân. Mısır: Matbaatu’l-Hilâl, 1324/1906.
• Sayyâdî, Muhammed Ebû’l-Hüdâ. et-Târîhu’l-Evhad. Mısır: Matbaatu’l-Mahruse, ts.
• Sayyâdî, Muhammed Ebû’l-Hüdâ. Hulâsatu’l-Beyân fî Hukmi Nev‘i’l-İnsân. İstanbul: Matbaatu Kelimetü’l-Hakk, 1908.
• Sayyâdî, Muhammed Ebû’l-Hüdâ. Savtül hazar ve Zikül azar. Mısır: Matbaatu’l-temeddün, 1903.
• Tabbah, Muhammed Rağıb. i’lamü’n-nübelâa bi-tarihi haleb’işehbâa. thk. Muhammed Kemal. 7 Cilt. Haleb: Dar al-kalem el-Arabi, 1983.
• Temîmî, Abdu’l-Celîl (ed.). Mu’temeru’l-Hayâti’l-İctimâ‘iyye fî’l-Vilâyâti’l-Arabiyyeti fî’l-‘Ahdı’l-‘Osmânî. Tûnis: Merkezu’d-Dirâsâti ve’l-Buhûsi’l-‘Osmâniyyeti ve’l-Mûriskiyyeti ve’t-Tavsîk ve’l-Ma‘lûmât, 1988.
• Tuverânî, Hasan Husnî Paşa. el-Kavlu’l-Fasl. Mısır: Matbaatu’l-‘Umûmiyye, 1895.
• Zerkelî, Hayru’d-Dîn. el-A‘lâm. 1,4,7,6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 15. Baskı, 2002.
• Harb, Muhammed. el-‘Osmâniyyûn fî’t-Târîh ve’l-Hadâre. Kahire: el-Merkezu’l-Mısrî li’d-Dirâsâti’l-‘Osmâniyyeti ve Buhûsi’l-‘Âlemi’t-Türkî, 1994.
• Harb, Muhammed. es-Sultân Abdü’l-Hamîd es-Sânî Âhiru’s-Salâtîni’l-‘Osmâniyyîni’l-Kibâr. Şam: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Harb, Muhammed. Müzekkerât es-Sultân Abdü’l-Hamîd. Şam: dar el-kalem, 1991.
• Hasenîn, İbrâhîm. Selâtînu’d-Devleti’l-‘Osmâniyye. İskenderiyye: Dâru’t-Ta‘lîmi’l-Câmi‘î, 2014.
• İlhâmî, Muhammed (ed.). es-Sultân Abdü’l-Hamîd es-Sânî fî’z-Zâkireti’l-Arabiyye. 1 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Usûli’l-İlmiyye, 2019.
• Gündüz, Ahmed Âk. ed-Devletü’l-‘Osmâniyyetü’l-Mechûle. İstanbul: Matbaatu Mâs, 2008.
• Kürd Alî, Muhammed. el-Müzekkerât. Şam: Matbaatu’t-Terakkî, 1948.
• Mücâhid, Zekî Muhammed. el-A‘lâmu’ş-Şarkiyye fî’l-Mi’eti’r-Râbi‘a’l-Hicriyye. Mısır: Matbaatu Hicâzî, 1955.
• Osmanoğlu, Ayşe Sultan. Vâlidî es-Sultân Abdü’l-Hamîd es-Sânî. çev. Sâlih Sa‘dâvî es-Sâlih. Amman: Dâru’l-Beşîr, 1991.
• Serkû, Mârî Dekrân. Dimaşk fî Fetreti’s-Sultân Abdü’l-Hamîd es-Sânî. Şam: Menşûrâtu’l-Hay’eti’l-‘Âmmeti’s-Sûriyyeti li’l-Kitâb, 2010.
• Sırma, İhsan Süreyya. es-Sultân Abdü’l-Hamîd es-Sânî ve Siyasetu’l-Câmiati’l-İslâmiyye. çev. Kemâl Ahmed Hoca. b.y. ts. y.y.
• Yeken, Veliyyü’d-Dîn. el-Ma‘lûmu ve’l-Mechûl. Mısır: Matbaatu’ş-Şa‘b, 1909.