MESLEKİ BAĞLILIĞIN EKSTRA ROL DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİNDE İŞE ADANMANIN ARACILIK ROLÜ: ACİL YARDIM VE AFET YÖNETİMİ ÇALIŞANLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 2, 144 - 166, 30.06.2022

Ahmet Mumcu

https://doi.org/10.11611/yead.1034058

Öz

Bu çalışmanın amacı, çalışanlarının mesleki bağlılıklarının ekstra rol davranışları üzerindeki etkisinde işe adanmanın aracılık rolünü tespit etmektir. Bu amaç doğrultusunda araştırma Tokat ili merkez ilçesinde acil yardım ve afet yönetim sürecinde görev alan farklı kamu ve stk personelleri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın örneklemi 162 acil yardım ve afet yönetimi personelinden oluşmaktadır. Araştırma verilerini test etmek amacıyla AMOS ve SPSS Process Macro programları kullanılmıştır. Aracılık modelinin açıklanmasında Zhao ve diğerleri tarafından geliştirilen aracılık tipoojisi kullanılmıştır. Araştırma verilerinden elde edilen bulgulara göre, mesleki bağlılığın işe adanma ve ekstra rol davranışı üzerinde pozitif yönlü etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. İşe adanmanın ekstra rol davranışı üzerinde pozitif yönlü etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Mesleki bağlılığın ekstra rol davranışı üzerindeki etkisinde işe adanmanın dolaylı aracılık rolüne sahip olduğu tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda uygulayıcılara ve araştırmacılara yönelik çeşitli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mesleki Bağlılık, Ekstra Rol Davranışı, İşe Adanma, Acil Durum Çalışanları, Afet Çalışanları

THE MEDIATOR ROLE OF WORK ENGAGEMENT ON THE EFFECT OF OCCUPATIONAL COMMITMENT ON EXTRA ROLE BEHAVIOR: A RESEARCH ON EMERGENCY AND DISASTER WORKERS

Öz

The purpose of this study is to determine the mediating role of work engagement on the effect of the occupational commitment of workers on extra-role behaviors. For this purpose, the research was carried out on public and civil society organization personnel who will take part in the emergency aid and disaster management process in the central district of Tokat. The sample of the research consists of 162 emergency and disaster workers. AMOS and SPSS Process Macro were used to test the research data. Mediation typology developed by Zhao et al. was used to explain the mediation model. According to the findings obtained from the research data, it is determined that occupational commitment affects work engagement and extra-role behavior positively, work engagement affects extra-role behavior positively. Work engagement has an indirect only mediation role on the effect of occupational commitment on extra-role behavior. At the end of the study, various suggestions for practitioners and researchers were presented.

Anahtar Kelimeler

Occupational Commitment, Extra Role Behavior, Work Engagement, Emergency Workers, Disaster Workers

Kaynakça

• AFAD (2021). Açıklamalı Terimler Sözlüğü, https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu.
• Albrecht, S. L. (2012). ''The Influence Of Job, Team And Organizational Level Resources On Employee Well‐Being, Engagement, Commitment And Extra‐Role Performance: Test Of A Model'', International Journal Of Manpower, 33(7): 840-853.
• Altuntaş S. (2017). ''Afetlerde İnsan Kaynakları Yönetimine Giriş''. Altuntaş S, Editör. Afetlerde İnsan Kaynakları Yönetimi. 1. Baskı. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları; 1-11.
• Anadolu Ajansı. (2019). https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ormanlarin-fedakar kahramanlari/1563813
• Aydemir, S. (2018). ''Örgütlerde Mesleki Bağlılığın İşe Adanmışlık Üzerindeki Etkisine Yönelik Bir Araştırma''. Journal Of Turkish Studies, 13(18): 207-223.
• Baron, R. M. ve Kenny, D. A. (1986). ''The Moderator–Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations''. Journal Of Personality And Social Psychology, 51(6): 1173-1182.
• Bilginoğlu, E. ve Yozgat, U. (2019). ''Ultra-Kısa Işe Angaje Olma Ölçeği Türkçe Formunun Geçerlilik Ve Güvenilirlik Çalışması''. Business and Management Studies: An International Journal, 7(5): 2863-2872.
• Bitmiş, M. G., Ergeneli, A. ve Oktay, F. (2018). ''Dönüşümcü Liderliğin Duygusal Bağlılık Üzerindeki Etkisinde Işgören Sessizliğinin Rolü: Afet ve Acil Durum Yönetimi İşgörenleri Üzerine Bir Çalışma''. Akdeniz İİBF Dergisi, 18(37): 48-62.
• Blau, G. J. (1985). ''The Measurement And Prediction Of Career Commitment''. Journal Of Occupational Psychology, 58(4): 277-288.
• Blau, G., Paul, A. ve John, N. S. (1993). ''On Developing A General Index Of Work Commitment. Journal Of Vocational Behavior'', 42(3): 298-314.
• Bowling, N. A. (2010). ''Effects Of Job Satisfaction And Conscientiousness On Extra-Role Behaviors''. Journal Of Business And Psychology, 25:119-130.
• Can, M. ve Aykaç, E. (2020). ''Mesleki Bağlılığın Prososyal Motivasyon Davranışı Üzerindeki Rolü: Mutfak''. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 8(3):1836-1854.
• Cohen, A. (2006). ''The Relationship Between Multiple Commitments And Organizational Citizenship Behavior In Arab And Jewish Culture''. Journal of Vocational Behavior, 69(1): 105-118.
• Cohen, A. ve Liu, Y. (2011). ''Relationships Between In-Role Performance and Individual Values, Commitment, and Organizational Citizenship Behavior Among Israeli Teachers''. International Journal Of Psychology, 46(4):271-287.
• Doğan, İ. F., Bakan, İ. ve Oğuz, M., (2017). ''Çalışanların Motivasyonları Üzerinde Örgütsel Bağlılık Mı Mesleki Bağlilik Mı Daha Etkili?''. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 9(2): 71-86.
• Dündar, S., Özutku, H., ve Taşpınar, F. (2007). ''İçsel Ve Dışsal Motivasyon Araçlarının Işgörenlerin Motivasyonu Üzerindeki Etkisi: Ampirik Bir Inceleme''. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (2):105-119.
• Dyne, L. V. ve Lepine, J. A. (1998). ''Helping and Voice Extra-Role Behaviors: Evidence Of Construct and Predictive Validity''. Academy of Management Journal, 41(1):108-119.
• Eldor, L. ve Harpaz, I. (2016). ''A Process Model Of Employee Engagement: The Learning Climate And Its Relationship With Extra-Role Performance Behaviors''. Journal of Organizational Behavior, 37(2):213-235.
• Emmerik, J.H.V., Euwema, M.C. (2007). ''Who Is Offering A Helping Hand?: Associations Between Personality And Ocbs, And The Moderating Role Of Team Leader Effectiveness''. Journal Of Managerial Psychology, 22(6): 530-548.
• Fırat, Z. M. (2015). 'Tükenmişlik ve Örgütsel Bağlılığın Mesleki Bağlılık Üzerindeki Etkileri: Banka Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma'', Yayınlanmamış Doktora Tezi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Frederickson, B. L. (2004). ''The Broaden–And–Build Theory Of Positive Emotions''. The Royal Society. George, D. ve Mallery, M. (2010). ''SPSS For Windows Step By Step: A Simple Guide And Reference''. Boston: Pearson.
• Gürer, B., Adiloğulları, İ. ve Caymaz, E. (2012). ''Akut Gönüllülerinin Örgütsel Bağlılık Düzeylerinin Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi''. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Bilim Dergisi, 14 (2):290-297
• Hayes, A. F. (2018). ''Introduction To Mediation, Moderation, And Conditional Process Analysis, Second Edition: A Regression-Based Approach''. New York: The Guilford Press.
• Hyvönen, K., Feldt, T., Salmela-Aro, K., Kinnunen, U. ve Mäkikangas, A. (2009). ''Young Managers’ Drive to Thrive: A Personal Work Goal Approach to Burnout and Work Engagement''. Journal of Vocational Behavior, 75(2):183-196.
• İbicioğlu, H., Özdaşlı, K. ve Yılmaz, T. (2014). ''Muhasebe Meslek Mensuplarının İçsel Ve Dışsal Motivasyon Faktörlerine Yönelik Bir Araştırma''. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 93-105.
• Kahn, W. A. (1990). ''Psychological Conditions of Personal Engagement and Disengagement at Work''. Academy Of Management Journal, 33(4): 692-724.
• Kalmaz, M. vee Tozkoparan, G. (2020). ''Psikolojik Sahiplenmenin Çalışanların Ekstra Rol Davranışı Üzerine Etkisi: Özel Sektörde Bir Araştırma''. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Karacaoğlu, K. ve Çetin, İ. (2015). ''İş Yükü ve Rol Belirsizliğinin Çalışanların Tükenmişlik Düzeyleri Üzerine Etkisi: Afad Örneği''. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 5(1): 46-69.
• Karatepe, O. M. (2013). ''High-Performance Work Practices and Hotel Employee Performance: The Mediation of Work Engagement''. International Journal of Hospitality Management, 32:132-140.
• Kuşluvan, H. (2020). ''Lisans Düzeyinde Turizm İşletmeciliği Eğitimi Alan Öğrencilerde Mesleki Damga Bilincinin Mesleki Bağlılık Üzerindeki Etkisi: Mesleki Benlik Saygısının Aracı Ve Düzenleyici Rolü''. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lee, K., Carswell, J. J. ve Allen, N. J. (2000). ''A Meta-Analytic Review of Occupational Commitment: Relations With Person- And Work-Related Variables''. Journal of Applied Psychology, 85(5): 799-811.
• Li, X. (2013). ''Chinese School Teachers' Organizational Citizenship Behavior (OCB): Predictors And Outcomes''. Psych Journal, 2(2):146-159. Macey, W. H. ve Schneider, B. (2008). ''The Meaning Of Employee Engagement''. Industrial And Organizational Psychology, 1:3-30.
• May, D. R., Gilson, R. L. ve Harter, L. M. (2004). ''The Psychological Conditions Of Meaningfulness, Safety And Availability And The Engagement Of The Human Spirit At Work''. Journal Of Occupational and Organizational Psychology, 77(1):11–37.
• Mcbain, R. (2006). ''Employee Engagement – The Emergence Of A New Construct?'', Henley Manager Update, 17(4):21-32.
• Meyer, J. P. ve Espinoza, J. A. (2016). ''Occupational Commitment''. J. P. Meyer Içinde, Handbook Of Employee Commitment (S. 135-149). Massachusetts: Edward Elgar Publishing Limited.
• Meyer, J. P., Allen, N. J. ve Smith, C. A. (1993). ''Commitment To Organizations and Occupations: Extension and Test of A Three-Component Conceptualization''. Journal of Applied Psychology, 78(4): 538-551.
• Mills, M. J. ve J.Fullagar, C. (2017). ''Engagement within Occupational Trainees: Individual Difference Predictors and Commitment Outcome''. Journal of Vocational Behavior, 98:35-45.
• Morrow, P. C. (1983). ''Concept Redundancy In Organization Research: The Case Of Work Commitment''. Academy of Management Review, 8(3):486-500.
• Morrow, P. C. ve Wirth, R. E. (1989). ''Work Commitment Among Salaried Professionals'' . Journal Of Vocational Behavior, 34(1):40-56.
• O'Reilly, C. ve Chatman, J. (1986). Organizational Commitment and Psychological Attachment: The Effects of Compliance, Identification, And Internalization on Prosocial Behavior. Journal Of Applied Psychology, 71(3):492-499.
• Pala, İ. T., Topal, M. H. ve Demirbağ, O. (2019). ''İş Doyumunun Tükenmişlik Düzeyine Etkisinde Örgütsel Sessizliğin Aracılık Rolü: TRC1 AFAD Çalışanları Örneği''. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(2): 292-306.
• Prati, G. ve Pietrantoni, L. (2010). ''An Application Of The Social Support Deterioration Deterrence Model To Rescue Workers''. Journal Of Community Psychology, 38:901–917.
• Preacher, K. J. ve Hayes, A. F. (2008). ''Asymptotic And Resampling Strategies For Assessing And Comparing Indirect Effects In Multiple Mediator Models''. Behavior Research Methods, 40(3): 879-891.
• Schaufeli, W. B., Shimazu, A., Hakanen, J., Salanova, M. ve De Witte, H. (2017). An Ultra-Short Measure For Work Engagement. European Journal Of Psychological Assessment.
• Schaufeli, W. B., Bakker, A. B. ve Salanova, M. (2006). ''The Measurement of Work Engagement With A Short Questionnaire A Cross-National Study''. Educational and Psychological Measurement, 66(4): 701-716.
• Schaufeli, W. B., Salanova, M., Gonzalez-Roma, V. ve Bakker, A. B. (2002). ''The Measurement of Engagement And Burnout: A Two Sample Confirmatory Factor Analytic Approach''. Journal Of Happiness Studies,, 3(1):71–92.
• Schaufeli, W. B. ve Bakker, A. B. (2003). Test Manual For The Utrecht Work Engagement Scale. Unpublished Manuscript, Utrecht University, The Netherlands. Retrieved From Http://Www.Schaufeli.Com
• Setti, I., Lourel, M. ve Argentero, P. (2016). The Role Of Affective Commitment and Perceived Social Support In Protecting Emergency Workers Against Burnout and Vicarious Traumatization. Traumatology, 22(4): 261–270.
• Son, S., Ve Kim, D.-Y. (2019). ''Organizational Career Growth And Career Commitment: Moderated Mediation Model Of Work Engagement And Role Modeling''. The International Journal Of Human Resource Management, 32(20):4287-4310.
• Smith, E. (2007). ''Emergency Health Care Workers' Willingness To Work During Major Emergencies And Disasters''. Australian Journal Of Emergency Management, 22(2): 21 -24.
• Sulea, C., Virga, D., Maricutoiu, L. P., Schaufeli, W., Dumitru, C. Z. ve Sava, F. A. (2012). ''Work Engagement As Mediator Between Job Characteristics And Positive And Negative Extra-Role Behaviors. Career Development International, 17(3),188-207.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics (6th Ed.) Boston: Pearson.
• Tak, B., Ve Çiftçioğlu, B. A. (2008). ''Mesleki Bağlılık ile Çalışanların Örgütte Kalma Niyeti Arasındaki Ilişkiyi Incelemeye Yönelik Görgül Bir Çalışma''. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 63(4):155-178.
• Şimşek, M. Ş. vee Aslan, Ş. (2012). ''Meslekî ve Örgütsel Bağlılığın, Örgütsel Davranışa İlişkin Sonuçlarla İlişkileri''. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(23): 414-454.
• Vandenberg, R. J. vee Scarpello, V. (1994). ''A Longitudinal Assessment Of The Determinant Relationship Between Employee Commitments To The Occupation And The Organization''. Journal of Organizational Behavior, 15(6):535-547.
• Vandewalle, D., Van Dyne, L., Ve Kostova, T. (1995). ''Psychological Ownership: An Empirical Examination Of Its Consequences''. Group &Organization Management, 20(2): 210-226.
• Wang, L., Tao, H., Ellenbecker, C. H. ve Liu, X. (2012). ''Job Satisfaction, Occupational Commitment and Intent to Stay Among Chinese Nurses: A Cross‐Sectional Questionnaire Survey''. Journal Of Advanced Nursing, 68(3):539-549.
• Yazıcıoğlu, Y. Erdoğan,(2004). SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Detay Yayıncılık, Ankara.
• Zhao, X., Lynch Jr, J. G., Ve Chen, Q. (2010). ''Reconsidering Baron and Kenny: Myths and Truths About Mediation Analysis''. Journal Of Consumer Research, 37(2):197-206.
• Zhu, Y. (2013). ''Individual Behavior: In-Role And Extra-Role''. International Journal Of Business Administration, 4(1): 23-27.