Potential of Art Beyond Pleasure and Desire: Jouissance

Yıl 2024, Sayı: 31, 175 - 188, 29.01.2024

Ceren Selmanpakoglu

https://doi.org/10.17484/yedi.1316954

Öz

Deriving from the effort of human beings to exist and complete their lack of being, both pleasure and desire involve ‘wanting’. When wanting, oriented with the act of creation, is achieved, pleasure takes place. With masturbatory satisfaction, the artist takes pleasure from the repetition of reflecting reality, as do the viewer when encountering a structure, they already know. In desire, however, the wanting cannot be completed; wanting continues. Desire cannot be satisfied since it is characterized by the imaginary objet-petit-a, which supposedly provides the imaginary integrity of the subject by eliminating its lacking. While the artist is producing and the viewer is receiving, with what is transferred and received in the work of art, a pleasure is obtained, and accordingly, satisfaction arises. But also, desire continues to exist since the lost object of desire that is always sought, will not and cannot be reached. This duality raises a paradox. Therefore, the necessity of a third term has arisen to describe this thing that actually happens in a work of art. Hence, an evaluation was made by associating the theories of art, psychoanalysis, and philosophy.
This Thing is the difference or lack that cannot be transferred or signified while symbolizing the imaginatively constructed artwork, constantly taunting the artist and the viewer to annul themselves: Accordingly, this third term, which is potentially present in them, and which can describe both the unfulfillable achievement and the joy attained from abolishing the incompleteness, is found in Lacan's description of jouissance. If art operates through jouissance, the artist’s and then the viewer’s desire to dissociate reality at all levels of their self is triggered. In this way, when they realize their fictitious selves through the artwork and face their own abolition by dissolving it, their joy will be jouissance: Jouissance, as the joy of sensing the “effective defeat” of constantly being in here and now and nowhere in a work of art.

Anahtar Kelimeler

Lack, Imaging, Transference, Imaginary, Symbolic, Objet-petit-a, Thing, Change, Joy

Sanatın Haz ve Arzu Ötesi Potansiyeli: Jouissance

Öz

Haz ve arzu kavramlarının temel tanımları içinde yer alan ‘istek’ kavramı, insanın varlık-eksikliği içinde kendini oldurma ve tamamlama çabasından kaynaklanmaktadır. Yaratma edimi ile yönelimlenen istek elde edildiğinde haz, yani tatmin gerçekleşir. Sanatçı, gerçekliği yansıtma tekrarından mastürbatif bir tatminle haz almaktadır. İzleyici de böylesi bir yapıtla karşılaştığında bildiği aynı simgesel yapıyı alımladığında haz almaktadır. Arzuda ise istek tamamlanamaz, yani istek devam eder. Çünkü arzu tatmin edilebilir değildir; öznenin eksiğini gidererek onun imgesel bütünlüğünün gerçekleştirilmesini sağlayacağı varsayılan imgesel objet-petit-a ile yani kayıp arzu nesnesi ile karakterize edilir. Sanatçı üretirken, izleyici de alımlarken yapıtta aktarılan ve alımlananlar ile hem tatminin sağlandığı bir haz ilişkisi hem de o hep aranan kayıp arzu nesnesi elde edilemediğinden ve edilemeyeceğinden arzu ilişkisi yürütülmektedir. Bu ikilik ortaya bir paradoks çıkarmaktadır. Bu nedenle, bir sanat yapıtında aslında bu iki kavramın da ötesinde gerçekleşen bu şey’i tarif eden üçüncü bir terimin gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bunun için de bu araştırmada sanat, psikanaliz ve felsefe teorileri ilişkilendirilerek bir değerlendirme yapılmıştır.
Bu Şey, imgesel olarak kurgulanan yapıtın simgeselleştirilirken aktarılamayan, gösterilemeyen fark ya da eksiğin sanatçı ve izleyiciye kendi kendilerini feshetmeleri için sataşmasıdır: Buna göre, onlarda potansiyel olarak bulunan ve hem tamamlanamayan bir elde etmeyi hem de tamamlanamayışı feshetmekten duyulan coşkuyu tarif edebilen bu üçüncü terim Lacan’ın jouissance açıklamasında bulunmuştur. Yapıtın jouissance üzerinden işlemesi halinde, önce sanatçının, akabinde de izleyicinin kişiliklerinin tüm düzeylerinde gerçekliği ayrıştırma arzusunun devreye girdiği anlamına gelmektedir. Böylelikle yapıt üzerinden kendi kurmacalıklarının farkına varıp onu feshederek kendi yıkımları ile yüzleştiklerinde duydukları coşku jouissance olacaktır: Sürekli şimdi ve burada ve hiçbir yerde olmanın “etkili bozgunluğunu” bir sanat yapıtında duyumsamanın coşkusu olarak jouissance.

Anahtar Kelimeler

Eksik, İmgeleme, Aktarım, İmgesel, Simgesel, Objet-petit-a, Şey, Değişim, Coşku

Kaynakça

• Barthes, R. (2016). Yazı üzerine çeşitlemeler: Metnin hazzı. Yapı Kredi Yayınları.
• Baudrillard, J. (2011). Sanat komplosu (E. Gen ve I. Ergüden, Çev.). İletişim Yayınları.
• Bethman, L. B. (2018, 8 Mayıs). Jouissance. Encyclopedia. https://www.encyclopedia.com/medicine/psychology/psychology-and-psychiatry/jouissance
• Bozkurt, N. (2013). Sanat ve estetik kuramları. Sentez Yayınları.
• Bowie, M. (2007). Lacan (V. Pekel-Şener, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları.
• Buchanan, I. (2010). A dictionary of critical theory. Oxford University Press.
• Etymonline (t.y.). Change. Online Etymology Dictionary içinde. Erişim adresi (09 Mayıs 2023): https://www.etymonline.com/search?q=change
• Etymonline (t.y.). Desire. Online Etymology Dictionary içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://www.etymonline.com/word/desire#etymonline_v_46305
• Etymonline (t.y.). Horoscope. Online Etymology Dictionary içinde. Erişim adresi (1 Ağustos 2020): https://www.etymonline.com/search?q=horoscope
• Etymonline (t.y.). Pleasure. Online Etymology Dictionary içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://www.etymonline.com/word/pleasure#etymonline_v_16476
• Etymonline (t.y.). Watch. Online Etymology Dictionary içinde. Erişim adresi (30 Ağustos 2020): https://www.etymonline.com/word/watch#etymonline_v_25448
• Freud, S. (2019). Haz ilkesinin ötesinde ben ve id. Metis Yayınları.
• Heath, S. (1977). Çevirmen notu. Image-music-text: Roland Barthes içinde (S. Heath, Çev.). Fontana Press.
• İzmir, M. (2019). Öznenin diyalektiği: Hegel, Sartre ve Lacan. İmge Kitabevi Yayınları.
• Johnston, A. (2002). The forced choice of enjoyment: Jouissance between expectation and actualization. The Symptom. 2, Bahar. http://www.lacan.com/forced.htm
• Kant, I. (2011). Yargı yetisinin eleştirisi (A. Yardımlı, Çev.). İdea Yayınları.
• Kristeva, J. (1984). Desire in language: A semiotic approach to literature and art. Basil Blackwell.
• Kuspit, D. (2006). Sanatın sonu (Y. Tezgiden, Çev.). Metis Yayınları.
• Lacan, J. (1992). The seminar. Book VII. The ethics of psychoanalysis, 1959-60 (D. Porter, Çev.). Routledge.
• Lacan, J. (2014). Psikanalizin dört temel kavramı: Seminer 11. Kitap (N. Erdem, Çev.). Metis Yayınları.
• Lexico (t.y.). Desire. Lexico.com içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://www.lexico.com/definition/desire
• Lexico (t.y.). Enjoyment. Lexico.com içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://www.lexico.com/definition/enjoyment
• Lexico (t.y.). Pleasure. Lexico.com içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://www.lexico.com/definition/pleasure
• Lexico (t.y.). Satisfaction. Lexico.com içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://www.lexico.com/definition/satisfaction
• May, R. (1980). The courage to create. Bantam.
• May, R. (2019). Yaratma cesareti (A. Oysal, Çev.). Metis Yayınları.
• Middleton, R. (1983). 'Play it again Sam': Some notes on the productivity of repetition in popular music. Popular Music, 3, 235-270. https://www.jstor.org/stable/853102?seq=1#metadata_info_tab_contents
• Nişanyan Sözlük (t.y.). Değişim. Nişanyan Sözlük içinde. Erişim adresi (4 Mayıs 2023): https://www.nisanyansozluk.com/kelime/de%C4%9Fi%C5%9Fim
• No Subject (t.y.). Thing. No Subject: an encylopedia of Lacanian psychoanalysis içinde. Erişim adresi (5 Mayıs 2023): https://nosubject.com/Thing
• No Subject (t.y.). Jouissance. No Subject: an encylopedia of Lacanian psychoanalysis içinde. Erişim adresi (5 Haziran 2023): https://nosubject.com/Jouissance
• Platon. (2012). Devlet. İş Bankası Yayınları.
• Sartre, J. P. (2011). Varlık ve hiçlik: Fenomenolojik ontoloji denemesi (T. Ilgaz ve G. Çankaya Eksen, Çev.). İthaki Yayınları.
• Sartre, J. P. (2017). İmgelem (A. Tümertekin, Çev.). İthaki Yayınları.
• Saussure, F. d. (1998). Genel dilbilim dersleri (B. Vardar, Çev.). Multilingual.
• Selmanpakoğlu, C. (2014). Hiçliğin özgürlüğü: Ajansal sanat. Ayrıntı Yayınları.
• Tunalı, İ. (1989). Estetik. Remzi Kitabevi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu [TDK] (t.y.). Arzu. Güncel Türkçe Sözlük içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://sozluk.gov.tr/?kelime=arzu
• Türk Dil Kurumu [TDK] (t.y.). Değişmek. Güncel Türkçe Sözlük içinde. Erişim adresi (4 Mayıs 2020): https://sozluk.gov.tr
• Türk Dil Kurumu [TDK] (t.y.). Haz. Felsefe Terimleri Sözlüğü içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://sozluk.gov.tr/?kelime=haz
• Türk Dil Kurumu [TDK] (t.y.). Haz. Ruh Bilimleri Sözlüğü içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://sozluk.gov.tr/?kelime=haz
• Türk Dil Kurumu [TDK] (t.y.). İm. Felsefe Terimleri Sözlüğü içinde. Erişim adresi (9 Mayıs 2023): https://sozluk.gov.tr
• Türk Dil Kurumu [TDK] (t.y.). Simgeleştirme. Mantık Terimleri Sözlüğü içinde. Erişim adresi (3 Haziran 2023): https://sozluk.gov.tr
• Türk Dil Kurumu [TDK] (t.y.). Zevk. Güncel Türkçe Sözlük içinde. Erişim adresi (25 Mart 2020): https://sozluk.gov.tr/?kelime=zevk
• Žižek, S. (1993). Tarrying with the negative: Kant, Hegel, and the critique of ideology. Duke University Press.