Energy Economy of Istanbul in The Late Ottoman Period

Yıl 2024, Cilt: 6, 31 - 50, 31.12.2024

Alaaddin Tok

https://doi.org/10.53979/yillik.2024.3

Öz

This study examines the diversification of the energy economy in late Ottoman Istanbul. It contends that
the city experienced not an energy transition but an intensification in which the variety and quantity of
fuels increased. Wood and charcoal—both basic requirements for households, crafts, and some industrial
facilities—were sourced from forests through an extensive network of local producers, transporters, and
merchants. While the Ottoman administration traditionally supervised the procurement of these fuels,
state intervention became an exception in the second half of the nineteenth century. Istanbul’s energy
economy expanded considerably after the introduction of fossil fuels. With the widespread adoption of
steam technologies, the use of coal in the city gradually increased. Located on an important trade route,
Istanbul became an important coal station for transit steamers. Oil started to be used for lighting in the
1860s. Since oil was a flammable substance, the state implemented strict measures for its storage and
distribution. The concurrent use of wood, charcoal, coal, and oil in Istanbul during this period led to
the development of a multi-layered energy infrastructure. The study emphasizes that this diversification
was shaped not only by economic but also by political, social, cultural, and environmental dynamics.
Though the use of traditional energy sources continued, the intensification of the energy trade integrated
the Ottoman capital into international markets. Presenting an alternative to linear narratives of
energy transition, this study reveals a process of diversification in which different energy sources were
used in combination.

Anahtar Kelimeler

Intensification, energy history, firewood, coal, oil

Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İstanbul’un Enerji Ekonomisi

Öz

Bu çalışma, geç dönem Osmanlı İstanbulu’nun enerji ekonomisindeki çeşitlenmeyi ele almaktadır.
Makale şehirde yaşanan sürecin bir enerji geçişi değil kullanılan yakıtların çeşit ve miktarının arttığı
bir yoğunlaşma olduğu iddiasındadır. Şehirdeki hanelerin, zanaatların ve bazı sanayi tesislerinin temel
gereksinimlerinden olan odun ve odun kömürü, ormanlardan, yerel üreticiler, nakliyeciler ve tüccarları
içeren geniş bir organizasyon dahilinde tedarik ediliyordu. Osmanlı yönetimi geleneksel olarak bu yakıtların
temin süreçlerini kontrol altında tutarken, devlet müdahalesi on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında
bir istisna haline geldi. İstanbul’un enerji ekonomisi, fosil yakıtların kullanılmaya başlamasından
sonra önemli ölçüde genişledi. Buhar teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla birlikte şehirde kömür kullanımı
giderek arttı. Önemli bir ticaret rotasının üzerinde bulunan İstanbul, transit vapurlar için önemli bir
kömür istasyonu haline geldi. Petrol, 1860’larda aydınlatma amacıyla kullanılmaya başlandı. Yanıcı bir
madde olması, devleti, petrolün depolanması ve dağıtımı konusunda sıkı önlemler almaya yöneltti. İstanbul’da
odun, odun kömürü, kömür ve petrolün eş zamanlı kullanımı çok katmanlı bir enerji altyapısının
gelişimini beraberinde getirmiştir. Çalışma, bu çeşitlenmenin yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda
politik, toplumsal, kültürel ve çevresel dinamikler tarafından şekillendiğini vurgulamaktadır. Enerji ticaretinin
yoğunlaşması, Osmanlı başkentini uluslararası piyasalara entegre etmiş, ancak geleneksel enerji
kaynaklarının kullanımı devam etmiştir. Bu durum, lineer enerji geçişi anlatılarına alternatif olarak,
farklı enerji kaynaklarının bir arada kullanıldığı bir zenginleşme sürecine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yoğunlaşma, enerji tarihi, odun, kömür, petrol

Etik Beyan

Yazar bu makalede doktora tezinden yararlanmıştır. Alaaddin Tok, “From Wood to Coal: The Energy Economy in Ottoman Anatolia and the Balkans (1750-1914)” (doktora tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2017).

Kaynakça

• 1323 Senesi Orman İstatistiği. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1326 [1910].
• Annuaire Oriental (Ancien Indicateur Oriental) du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature, 1900. İstanbul: The Annuaire Oriental and Printing Company Limited, 1900.
• Annuaire Oriental (Ancien Indicateur Oriental) du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature, 1891. İstanbul: The Annuaire Oriental and Printing Company Limited, 1891.
• Annuaire Oriental, Commerce, Industrie, Administration, Magistrature de l’Orient, 1914 İstanbul: The Annuaire Oriental Ltd., 1914.
• Azmi, Süleyman. “Mahrukat Meselesi,” Orman Mekteb-i Âlisi Mecmuası 4 (1333 [1917]): 110–111.