SOVYET MARŞLARINDA İDEOLOJİK SÖYLEM: LENİN’DEN GORBAÇOV’A

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 923 - 949, 30.06.2025

Erdoğan Akman , Niyazi Ayhan

https://doi.org/10.51576/ymd.1669179

Öz

Bu çalışma, Sovyet ulusal marşlarının Lenin’den Gorbaçov’a uzanan farklı liderlik dönemlerinde siyasi otoriteyi yansıtan ve biçimlendiren ideolojik ve retorik araçlar olarak nasıl işlev gördüğünü incelemektedir. Teun A. van Dijk’ın ideolojik söylem çözümlemesi modeli temel alınarak, özellikle “biz” ve “onlar” ikiliği ile iktidarın söylemsel kutuplaşması çerçevesinde, marş metinlerinin ait oldukları dönemlerin toplumsal ve siyasal yapısını nasıl yansıttığı analiz edilmektedir. Aynı zamanda, Aristoteles’in klasik retorik kuramı doğrultusunda ethos (güvenilirlik), pathos (duygusal etki) ve logos (mantıksal akıl yürütme) unsurları değerlendirilerek, marşların kolektif kimliği inşa etme, devlet otoritesini meşrulaştırma ve toplumsal duygulanımı yönlendirme işlevleri ortaya konmaktadır. Lenin döneminin “Enternasyonal Marşı”, devrimci bir kimlik ve sınıf mücadelesi ideallerine vurgu yaparken; Stalin döneminde marş söylemi, merkezi liderliği ve kahramanlık temalarını ön plana çıkararak lidere bağlılığı devlet sadakatiyle özdeşleştirmiştir. Sovyetler Birliği’nin siyasal yapısı değiştikçe marşların tematik ve retorik içeriği de dönüşmüş; Kruşçev ve Brejnev dönemlerinde birlik ve barış vurgusu ön plana çıkmıştır. Bulgular, Sovyet marşlarının yalnızca törensel müzik eserleri değil, aynı zamanda hegemonik söylemleri pekiştiren, ideolojik sürekliliği sağlayan ve Sovyet kimliğini yeniden üreten güçlü söylemsel araçlar olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sovyet ulusal marşları , ideolojik söylem , retorik analizi , kimlik inşası , sosyalist propaganda

IDEOLOGICAL DISCOURSE IN SOVIET ANTHEMS: FROM LENIN TO GORBACHEV

Öz

This study explores how Soviet national anthems functioned as ideological and rhetorical tools that reflected and shaped political authority across different leadership eras, from Lenin to Gorbachev. Drawing on Teun A. van Dijk's model of ideological discourse, particularly the construction of "us" versus "them" and the discursive polarisation of power, the research examines how anthem texts mirrored the political and social structures of their respective periods. Simultaneously, the analysis incorporates Aristotle's rhetorical appeals of ethos, pathos, and logos to reveal how these anthems aimed to legitimise authority, foster collective identity, and mobilise emotional engagement. For instance, the "International Anthem" of the Lenin era emphasised revolutionary unity and class struggle. At the same time, Stalin-era anthems glorified centralised leadership and heroic sacrifice, portraying loyalty to the state as loyalty to its leader. As leadership shifted, so did the thematic and rhetorical content of the anthems, reflecting the ideological moods of the Khrushchev and Brezhnev periods, with increasing emphasis on unity and peace. Ultimately, the findings demonstrate that Soviet anthems were not mere ceremonial compositions but powerful discursive instruments designed to reinforce hegemonic narratives, sustain ideological dominance, and shape Soviet identity across changing political landscapes.

Anahtar Kelimeler

Soviet national anthems , ideological discourse , rhetorical analysis , identity construction , socialist propaganda

Etik Beyan

Bu çalışma etik ve akademik kurallara uygun bir biçimde gerçekleştirilmiştir.

Kaynakça

• Althusser, L. (2010). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Çev. A. Tümertekin). İthaki Yayınları.
• Aristotle. (2007). On rhetoric: A theory of civic discourse (Çev. G. A. Kennedy). Oxford: Oxford University Press.
• Ayhan, N. (2018). Simgesel yapılarda hegemonya ve ideolojinin inşası. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Bell, D. (1990). İdeolojinin sonu (Çev. B. Çorakçı). İstanbul: Sentez Yayınları.
• Billig, M. (1995). Banal nationalism. London: SAGE Publications.
• Çelik, N. B. (2009). İdeolojinin soykütüğü I: Marx ve ideoloji. İstanbul: DeKi Yayınları.
• Eagleton, T. (1991). İdeoloji: Bir giriş (Çev. M. Belge). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fairclough, N. (1992). Discourse and social change. Cambridge: Polity Press.
• Fitzpatrick, S. (1992). The cultural front: Power and culture in revolutionary Russia. Ithaca, NY: Cornell University Press.
• Fitzpatrick, S. (2001). The Russian revolution. Oxford University Press.
• Foucault, M. (1987). Söylemin düzeni (Çev. T. Ilgaz). İstanbul: Hil Yayınları.
• Frolova-Walker, M. (2016). Stalin’s music prize: Soviet culture and politics. New Haven, CT: Yale University Press.
• Goldman, L. D. (2015). Art of intransigence: Soviet composers and art music censorship, 1945–1957 (Yayımlanmamış doktora tezi). Chicago Üniversitesi, Chicago.
• Gramsci, A. (2016). Hapishane defterleri – 1 (Çev. K. Somer). İstanbul: Sol ve Onur Yayınları.
• Hall, S., Lumley, R. ve McLennan, G. (2007). Politics and ideology: Gramsci. On ideology içinde (ss. 45–76). London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203357064-22
• Hosking, G. (2017). The Russian constitutional experiment: government and duma, 1907–1914. Cambridge University Press.
• Jones, P. (2013). Myth, memory, trauma: Rethinking the Stalinist past in the Soviet Union, 1953–70. Yale University Press.
• Kaplan, I. R. (2017). The art of nation-building: National culture and Soviet politics in Stalin-era Azerbaijan (Yayımlanmamış doktora tezi). Georgetown Üniversitesi, Washington, DC.
• Kelley, D. R. (1987). Soviet politics from Brezhnev to Gorbachev. New York: Praeger Publishers Inc. Khlevniuk, O. (2015). Stalin: New biography of a dictator. Yale University Press.
• Laclau, E. (1981). Politics and ıdeology in marxist theory: capitalism, fascism, populism. London: Verso.
• Laclau, E., & Mouffe, C. (1985). Hegemony and socialist strategy: towards a radical democratic politics. London: Verso.
• Mardin, Ş. (1992). İdeoloji (Ş. Mardin Bütün Eserleri, Cilt 3). İstanbul: İletişim Yayınları.
• McLellan, D. (2012). İdeoloji (Çev. C. B. Yıldırım, 3. baskı). İstanbul: Bilgi İletişim Grubu Yayıncılık.
• Mitchell, R. (2016). Introduction. The Journal of Musicology, 33(3), 271–276.
• Plamper, J. (2012). The Stalin cult: a study in the alchemy of power. Yale University Press.
• Roth-Ey, K. (2020). Singing the nation: music and sovereignty in the USSR. UCL Discovery. https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10110544/
• Sablin, I. (2019). Parliaments and parliamentarism in the works of Soviet dissidents, 1960s–80s. Parliaments, Estates and Representation, 40(1), 78–96. https://doi.org/10.1080/02606755.2019.1615672
• Taruskin, R. (1997). Defining Russia musically: Historical and hermeneutical essays. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Therborn, G. (2008). İktidarın ideolojisi ve ideolojinin iktidarı (Çev. T. B. Kırmızı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tsipursky, G. (2016). Jazz, power, and Soviet youth in the early Cold War, 1948–1953. The Journal of Musicology, 33(3), 332–360.
• Van Dijk, T. A. (1998). Ideology: A multidisciplinary approach. London: SAGE Publications.
• Van Dijk, T. A. (2003). Ideology and discourse: A multidisciplinary introduction. Barcelona: Pompeu Fabra University.
• ZiZek, S. (2010). Günümüz ideolojisinden kesitler (Çev. A. B. Karadeniz). İstanbul: Encore Yayınları.