Analysis of Iran and Türkiye seventh grade social studies textbooks based on the concept of democracy

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 574 - 591, 07.08.2025

Kemal Kaya

Öz

This study examined the extent to which concepts related to democracy are included in Iranian and Turkish seventh-grade social studies textbooks. Within the scope of the research, an evaluation was made on ten components related to democracy in line with the European Convention on Human Rights and the United Nations Universal Declaration of Human Rights, as well as literature and expert recommendations. The 7th-grade Social Studies textbooks, which are among the books taught as textbooks in schools for five years starting from 2020 by the Ministries of National Education of both countries, were examined by descriptive analysis using the document analysis method. The number of concepts related to democracy in the books, excluding reading texts and activities, was determined and their percentage was calculated. As a result of the research, it is generally seen that some concepts directly related to democracy are given a lot of space in Iranian and Turkish seventh-grade social studies textbooks, but some sub- and side concepts related to them are not given enough space. It is seen that the “choice and decision-making” component, which is one of the basic concepts related to democracy, is not included at all in the Iranian seventh-grade social studies textbook. When evaluated in terms of the level of inclusion of the concept of democracy and its components, it was determined that the rate of (N=117, 66.42%) in the Turkish seventh-grade social studies textbook was higher than the rate of (N=59, 33.48%) in the Iranian seventh-grade social studies textbook. The fact that democracy and its components were included more in the Turkish seventh-grade social studies textbook than in the Iranian seventh-grade social studies textbook can be evaluated as a reflection of the political structures of both countries.

Anahtar Kelimeler

Iran , Türkiye , social studies , democracy

İran ve Türkiye Yedinci Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Demokrasi Kavramına Dayalı Olarak İncelenmesi

Öz

Bu çalışmada İran ve Türkiye yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında demokrasi ile ilgili kavramlara yer verilme düzeyleri incelenmiştir. Araştırma kapsamında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile alan yazın ve uzman önerileri doğrultusunda demokrasi ile ilgili on bileşen üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Her iki ülke Milli Eğitim Bakanlıkları tarafından 2020 yılından itibaren beş yıl süreyle okullarda ders kitabı olarak okutulan kitaplar arasında yer alan 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları doküman analizi yöntemiyle betimsel analiz yapılarak incelenmiştir. Okuma metinleri ve etkinlikler hariç kitaplarda demokrasi ile ilgili kavramların sayısı belirlenmiş ve yüzdesi hesaplanmıştır. Araştırma neticesinde genel olarak İran ve Türkiye yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında demokrasi ile doğrudan ilgili bazı kavramlara çok yer verildiği, ancak bunlarla ilgili bazı alt ve yan kavramlara yeterli düzeyde yer verilmediği görülmektedir. İran yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabında demokrasi ile ilgili temel kavramlardan biri olan “seçme ve karar verme” bileşenine hiç yer verilmediği görülmektedir. Demokrasi kavramı ve bileşenlerine yer verilme düzeyi açısından değerlendirildiğinde Türkiye yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabının (N=117, %66.42)’lik oranı ile İran yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer verilen (N=59, %33.48)’lik orandan daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Demokrasi ve bileşenlerine Türkiye yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabında, İran yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabından daha fazla yer yer verilmiş olması her iki ülkenin siyasi yapılarının bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

İran , Türkiye , sosyal bilgiler , demokrasi.

Etik Beyan

Bu çalışma döküman analizi olduğundan etik kurul izni gerekmemektedir.

Kaynakça

• Arslan, H. İ., Keskin, S. C. & Önder, S. (2019). Ortaokul 6. sınıf İngilizce ders kitaplarında yer verilen değerler, Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, IBAD, 2019; 4(2): ss.355-371,
• Aydeniz, D. (2010). İlköğretim 4.-5. Sınıf sosyal bilgiler dersinin insan hakları ve demokrasi eğitimindeki işlevselliği. [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• Berkant, H. G. & Atmaca, Y. (2013). Altıncı ve yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının insan hakları ve demokrasi kavramları açısından incelenmesi, Turkish Studies, 8/12, 179-198, Ankara.
• Creswell, J. W. (2002). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Derhah, F., Mezidi, M. & Müfidi, F. (1391). Ber resî müellefehayi demokrasi der kitâbhâyi te’limâtı ictimai devrei ibtidai, Mecelle-i ilmi pejuheşi bejûheşhâyi bernâme-i dersi.
• Dolanbay, H. (2011). İlköğretim sosyal bilgiler öğretmenliği programında öğrenim gören öğretmen adaylarının insan hakları ve demokrasi dersinin işlenişine ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Dunn, J. (2008). Democracy, Arch.europcociol., 3,487-491.
• Giddens. A. (2012). Sosyoloji, Kırmızı Yayınları.
• Göney, H. (2021). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin ortaokul sosyal bilgiler derslerinde demokrasi eğitimi hakkındaki görüşleri ve değerlendirilmesi, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günal, N. (2009). İlköğretim altıncı sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan demokrasi ve insan haklarına ilişkin sözlü ve sözsüz iletilerin öğretmen görüşlerine göre incelenmesi, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gündoğdu, K. (2004). İlköğretimde demokrasi ve insan hakları eğitimi üzerine bir durum çalışması. [Yayımlanmamış doktora tezi], Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Gürbüz, G. & Gündüz, S. (2011). İlköğretim okulu öğrencilerinin demokrasi unsurları ile ilgili görüşleri: (Bolu ili Gazipaşa ilköğretim okulu örneği). Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi (Turan-Sam), 3(12), 17-30.
• Hashemi, S. (1389). Ber resi mizanı istifade ez mefahimi terbiyeti şehrewendi der muhtevayı kitabhayı telimatı ictimai devrei rahnemayi ez didegahı debiran, Rehberi ve müdüriyeti amuzeş, 4 (1), 141-160.
• İran MEB (1389). Mutâleat-ı İctima’î, Vezaret-i Amuzeş ve Prureş Sazıman-ı Pejuheş ve Bernamerîzî-İ Amuzeşî, Tahran.
• Kepenekçi, Y. K. (1999). Türkiye’de genel ortaöğretim kurumlarında insan hakları eğitimi. [Yayımlanmamış doktora tezi], Ankara Üniversitesi.
• Kepenekçi, Y. K. & Aslan, C. (2011). Ortaöğretim Türk edebiyatı ile dil ve anlatım ders kitaplarında insan hakları üzerine bir çözümleme. Turkish Studies, 6(1), 483-502.
• Kılınç, A. &Tunçbilek, G. (2012). Türkçe ders kitaplarındaki “hak ve özgürlükler” temasının demokrasi eğitimi açısından incelenmesi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/17, s. 259-270.
• Koçoğlu, E. (2008). İnsan hakları ve demokrasi kavramlarının ilköğretim sosyal bilgiler müfredatındaki yeri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Fırat Üniversitesi.
• Koçyiğit, Ş. (2002). İlköğretim II. kademede sosyal bilgiler dersinin hedeflerine ulaşma derecesi (Şereflikoçhisar ilçesi örneği), [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Niğde Üniversitesi.
• Köksal, H. (2016). İlköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programı. R. Turan ve T. Yıldırım (Edt.), Sosyal bilgilerin temelleri (ss. 30-55). Anı Yayıncılık.
• Kuhn, K. (1994). Demokrasi, Çeviren: Majidi Fariborz, Kharazmi.
• Langerman, S. (2005). Democracy, Geographical Dossier.
• Mahmoudi, M., (1390). Tahlili muhtevayı kitabhayı dersi telimatı ictimaidevrei rahnümayı tahsili ez manzarı nevi ruygerdi amuzeşi şehrevendi, Pejuheşi der bernamei rizi dersi, 28-29 (8), 96-108.
• MEB (2013). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı. https://mufredat.meb.gov.tr › Dosyalar › 2018120... adresinden 2.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
• MEB (2019). Sosyal Bilgiler 7. Sınıf Ders Kitabı, Devlet Kitapları, İstanbul.
• MEB (2023). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (4, 5, 6 ve 7. sınıflar). https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=1264 adresinden
• Miller, W., & Williams, HW. (2012). Democracy, World Policy Journal, 1-2.
• OED (2024). "Democracy, n". OED Online. Oxford University Press. Erişim tarihi: 19.12.2024.
• Öner, G. (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin okul dışı tarih öğretimine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4 (1), 89-121.
• Punch, K. F. (2005). Sosyal araştırmalara giriş-Nitel ve nicel yaklaşımlar (çev. D. Bayrak, H. Bader Arslan, Z. Akyüz). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış. B. Tay ve A. Öcal (Ed.). Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi. (ss. 5-15). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Sarı, M. (2007). Demokratik değerlerin kazanımı sürecinde örtük program: Düşük ve yüksek “okul yaşam kalitesi”ne sahip iki ilköğretim okulunda nitel bir çalışma. [Yayımlanmamış doktora tezi], Çukurova Üniversitesi.
• Subhani, N.M., Necefi, H. & Caferi, H.R., (1397). Tahlili ciyagahımüellefehayiı esasi-i amuzeş-i şehrevendi der muhtevayı kitabhayı dersi mutaleatı ictimai devrei ibtidai, Pejuheşhayı amuzeş ve yadgiri, 15 (1) 27, 67-78.
• Ünal, F. (2011). 6. sınıf sosyal bilgiler “demokrasinin serüveni” ünitesinin değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(22), 33-50.
• Sabine, G. (1969). Siyasal Düşünceler Tarihi I, Ankara, Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
• Seyidoğlu, H. (2016). Scientific research and writing manual. Güzem Can Publishing.
• Wild, P. J., McMahon, C., Darlington, M., Liu, S. & Culley, S. (2009). A diary study of information needs and document usage in the engineering domain. Design Studies 31(1), 46-73.
• Wimmer, R. D. & Dominick, J. R. (2000). Mass media research: An ındroduction. Belmont, Wadsworth Publishing Company.
• Yar Ali, C., Şevahi, A. & Ariza, F.A., (1387). Ber resi maharethayi irtibati ve ictimai der kitabahyi dersi telimatı ictimai devrei rahnümayi tahsili (tahlili muhteva), Talim ve Terbiye, 24 (1/93), 191-221.
• Yeşil, R. & Aydın, D. (2007). Demokratik değerlerin eğitiminde yöntem ve zamanlama. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 65-84.
• Yükselir, A. (2006). İlköğretim altıncı sınıf sosyal bilgiler programında geçen kavramların kazanımı ve kalıcılığında kavram analizi yönteminin etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.