Ortaokul Öğrencilerinin Su Tasarrufuna Yönelik Bilişsel Yapılarının İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 3, 772 - 797

Canan Cengiz , Sibel Er Nas , Havva Yaman , Gül Müftüoğlu , Hasret Çakıcı

https://doi.org/10.33711/yyuefd.1417045

Öz

Bu çalışmada ortaokul öğrencilerinin su tasarrufu kavramına yönelik bilişsel yapılarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Gelecek nesillerin, su kaynaklarının doğru kullanımına yönelik erken yaşlarda eğitilmesi önemlidir. Mevcut araştırma, öğrencilerin bu konuda sahip oldukları farkındalığın belirlenmesi, ne gibi önlemler alınabileceğine yönelik ipuçları vermesi bakımından önem taşımaktadır. Bu çalışmada tarama (survey) yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu iki ortaokulda öğrenim gören 408 öğrenci oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak Kelime İlişkilendirme Testi (KİT) ve Çizim Formu kullanılmıştır. Bu araştırmada, kelime ilişkilendirme testinden elde edilen veriler, kesitler arası uzaklık tekniği ve betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Çizim sorusu ise içerik analizine tabi tutulmuştur. KİT’lerde en çok tekrarlanan sözcük, musluktur (f=204). Öğrencilerin su tasarrufu kavramına ilişkin bilimsel olarak doğru kavramlar içeren çok geniş bir kavram ağına sahip olmadıkları söylenebilir. Öğrenci çizimlerinin de KİT’te olduğu gibi “doğa” “olumsuz doğa olayları”, “fen kavram/konuları”, “su israfı”, “makine/alet/malzeme”, “değer”, “su kaynakları”, “suyun önemi” ve “ekonomi” temaları altında toplandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Su tasarrufu, Ortaokul öğrencileri, Bilişsel yapı

Examination of Secondary School Students' Cognitive Structures for Water Conservation

Öz

This study examined secondary school students' conceptions of water conservation from the perspective of cognitive structures. It is crucial to educate future generations about proper water use from an early age. This study is important for determining how aware students are of this issue, as well as for providing information on how to prevent it. The study adopted a survey research design. A total of 408 students participated in the study in two secondary schools. A word association test (WAT) and Drawing Form were used in the study to gather data. Data from the WAT were evaluated through cross-sectional descriptive analysis and the substance of the drawing question was examined. WAT results showed that the tap was the most frequently used word (f = 204). Additionally, the results showed that students did not have a conceptual network containing accurate concepts about water conservation. As in WAT, student drawings were categorized under themes "nature", "negative natural events", "science concepts/subjects", "water waste", "machine/tool/material", "value", "water resources", "importance of water" and "economy".

Anahtar Kelimeler

Water conservasion, Secondary school students, Cognitive structures

Kaynakça

• Akpınar, E., Küçükcankurtaran, E., Ünal-Çoban, G., Yıldız, E., Öztürk, C., Yılmaz, Y., Karadeniz, A., & Ergin, Ö. (2011). Su okulu: Fen ve teknoloji dersi öğretmenlerinde su farkındalığı oluşturmaya yönelik bir uygulama. Milli Eğitim Dergisi, 41(192), 174-192.
• Alaca, M. B., Yaman, H., & Er Nas, S. (2020). Using the word association test to examine life skills cognitive structures of pre-service science teachers. Journal of Science Learning, 4(1), 69-79. https://doi.org/10.17509/jsl.v4i1.25441
• Alaş, A., Gürbüz, H., Kışoğlu, M., & Tunç, T. (2009). Öğretmen adaylarının bilinçli su tüketim davranışları üzerine bir araştırma: Atatürk Üniversitesi örneği. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 37-49.
• Aprile, M.C., & Fiorillo, D. (2017). Water conservation behavior and environmental concerns: evidence from a representative sample of Italian ındividuals. Journal of Cleaner Production, 159, 119–129. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.05.036
• Bahar, M. & Özatlı, S. (2003). Kelime ilişkilendirme test yöntemi ile lise 1. sınıf öğrencilerinin canlıların temel bileşenleri konusundaki bilişsel yapılarının araştırılması. BAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(2), 75-85.
• Bahar, M., Johnstone, A. H., & Sutcliffe, R. G. (1999). Investigation of students' cognitive structure in elementary genetics through word association tests. Journal of Biological Education, 33(3), 134-141. https://doi.org/10.1080/00219266.1999.9655653
• Bahar, M., Nartgün, Z., Bıçak, B. & Durmuş, S. (2006). Geleneksel-alternatif ölçme değerlendirme öğretmen el kitabı. Pegem Yayıncılık.
• Bulut, A. P. (2021). Artan su ihtiyacı için deniz suyu kullanımı ve arıtma teknolojileri. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 14(2), 124-137.
• Bulut, S., & Şahin, G. (2020). Pedagojik formasyon öğrencilerinin su tüketim davranışları ile su ayak izlerinin incelenmesi. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 53-70.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri (11. Baskı). PegemA Yayıncılık.
• Covitt, B. A., Gunckel, K. L., & Anderson, C. W. (2009). Students' developing understanding of water in environmental systems. The Journal of Environmental Education, 40(3), 37-51. https://doi.org/10.3200/JOEE.40.3.37-51
• Çamur, D., Konyalıoğlu, F.S., Ketrez, G., Güneş, İ.S., & Hasde, M. (2020). Bir üniversitenin bazı fakültelerinde okuyan öğrencilerin su tüketimi konusundaki bilgi, tutum ve davranışları. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 77(4), 165-178. https://doi.org/10.5505/TurkHijyen.2020.97992
• Çankaya, C. (2014). Fen bilgisi öğretmen adaylarının sürdürülebilir su kullanımına yönelik farkındalıklarının geliştirilmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Çeken, R. (2021). Ortaokul öğrencilerinin fen projelerinde tasarruf kavramının yeri. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(19), 39-55.
• Çiner, F. (2017). Su kullanımında tüketici davranışları ve farkındalık-Niğde örneğinde bir alan araştırması. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 23(9), 1019-1026. https://doi.org/10.5505/pajes.2017.13245
• Çoban, G.Ü., Akpınar, E., Küçükcankurtaran, E., Yıldız, E., & Ergin, O. (2011). Elementary school students’ water awareness. International Research in Geographical and Environmental Education, 20(1), 65-83. https://doi.org/10.1080/10382046.2011.540103
• Durmuş, N. (2015). Türkiye’de sınıraşan suların çevresel problemlerinin araştırılması [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Ercan, F., Taşdere, A., & Ercan, N. (2010). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla bilişsel yapının ve kavramsal değişimin gözlenmesi. Journal of Turkish Science Education, 7(2), 136-154.
• Ewing, M. S., & Mills, T. J. (1994). Water literacy in college freshmen: Could a cognitive imagery strategy improve understanding?. The Journal of Environmental Education, 25(4), 36-40. https://doi.org/10.1080/00958964.1994.9941963
• Filik Iscen, C. (2015). Water awareness scale for pre-service science teachers: Validity and reliability study. Educational Research and Reviews, 10(7), 957-966. https://doi.org/10.5897/ERR2015.2107
• Firidin, E., & Bilgili, M. Y. (2020). Su kaynakları yönetiminde fiyatlandırmanın önemi. Journal of Academic Value Studies, 3(9), 298-308. https://doi.org/10.13934/1999.393
• Gezer, A., & Erdem, A. (2018). Su stresi, su kıtlığı ve su tasarrufu hakkında halkın farkındalığının belirlenmesi: Akdeniz Üniversitesi örnek çalışması. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 4(2), 113-122. https://doi.org/10.21324/dacd.408379
• Gilbertson, M., Hurlimann, A., & Dolnicar, S. (2011). Does water context influence behaviour and attitudes to water conservation? Australasian Journal of Environmental Management, 18(1), 47-60. https://doi.org/10.1080/14486563.2011.566160
• Güler, F. (1996). Kalkınmada su faktörü [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Ilgar, R. (2020). Su okuryazarlığı ve su ayak izi üzerine yaklaşımlar. Journal of International Social Research, 13(73), 294-307. https://doi.org/10.17719/jisr.11043
• Jayakumar, R., Ke, L., Xiaoli, D., & Kim, E. (2009). UNESCO-IHP in East Asia. UNESCO Chair Workshop on Sustainable groundwater management in arid and semi-arid regions, (Report No: CN/2009/SC/RP/3) Institute of Geo-ecology, MAS Ulaanbaatar. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000185125?posInSet=1&queryId=N-EXPLORE-b3b77f85-c6aa-4212-bcfa-60e03d746b83
• Kaiser, R. (2008). The graduate water program at Texas A&M University. Journal of Contemporary Water Research & Education, 139(1), 47-54.
• Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Keramitsoglou, K. M., & Tsagarakis, K. P. (2011). Raising effective awareness for domestic water saving: evidence from an environmental educational programme in Greece. Water Policy, 13(6), 828-844. https://doi.org/10.2166/wp.2011.103
• Keskin, M. E., & Aslanbaş, T. (2019). Su tasarrufunda kitle iletişim araçlarının etkisi. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 7(4), 819-824. https://doi.org/10.21923/jesd.489815
• Kızılay, D. A. (2019). Fen bilgisi öğretmen adaylarının laboratuvar etkinlikleri ile su eğitimi hakkındaki başarı ve farkındalıklarının incelenmesi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
• Middlestadt, S., Grieser, M., Hernandez, O., Tubaishat, K., Sanchack, J., Southwell, B., & Schwartz, R. (2001). Turning minds on and faucets off: Water conservation education in Jordanian schools. The Journal of Environmental Education, 32(2), 37-45. https://doi.org/10.1080/00958960109599136
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü.
• Nacaroğlu, O., & Bozdağ, T. (2020). Özel yetenekli öğrencilerin çevre sorunlarına yönelik algılarının kelime ilişkilendirme testi kullanılarak incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(2), 385-409.
• Öztürk, K. (2002). Küresel iklim değişikliği ve Türkiye’ye olası etkileri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 47-65.
• Padmanabhan, J., Borthakur, A., & Mittal, K. (2017). Environmental awareness among teachers and students of higher education. Educational Quest, 8(3), 721-726. https://doi.org/10.5958/2230-7311.2017.00126.X
• Pozo-Muñoz, M. P., Martín-Gámez, C., Velasco-Martínez, L. C., & Tójar-Hurtado, J. C. (2023). Research and development of environmental awareness about water in primary education students through their drawings. Education Sciences, 13(2), 119. https://doi.org/10.3390/educsci13020119
• Seçgin, F., Yalvaç, G., & Çetin, T. (2010, Kasım, 11-13). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin karikatürler aracılığıyla çevre sorunlarına ilişkin algıları. [Sözlü bildiri]. International Conference on New Trends in Education and Their Implications, Antalya, Türkiye.
• Si, H., Duan, X., Zhang, W., Su, Y., & Wu, G. (2022). Are you a water saver? Discovering people's water-saving intention by extending the theory of planned behavior. Journal of Environmental Management, 311, https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2022.114848
• Şimşek, C. L., Şen, A. İ., Bozdoğan, A. E., Yiğit, E. A., Kıyıcı, F. B., Uzun, F. V., ... & Keleş, Ö. (2011). Fen öğretiminde okul dışı öğrenme ortamları. Pegem Akademi.
• Sözcü, U., & Türker, A. (2020). Su okuryazarlığı ölçeğinin geliştirilmesi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(2), 1155-1168. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.20.05.1365
• Taşdere, A., Özsevgeç, T., & Türkmen, L. (2014). Bilimin doğasına yönelik tamamlayıcı bir ölçme aracı: Kelime ilişkilendirme testi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 2(2), 129-144.
• Tavşançıl, E., & Aslan, A. E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. Epsilon.
• Türkeş, M. (1999). Vulnerability of Turkey to desertification with respect to precipitation and aridity conditions. Turkish Journal of Engineering and Environmental Science, 23(5), 363-380.
• Türnüklü, A. (2004). Okullarda sosyal ve duygusal öğrenme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 37, 136-152.
• Ursavaş, N., & Aytar, A. (2018). Okul öncesi öğrencilerinin su farkındalığı ve su okuryazarlıklarındaki gelişimin incelenmesi: Proje tabanlı bir araştırma. Informal Ortamlarda Araştırmalar Dergisi, 3(1), 19-45.
• Ursavaş, N., Aytar, A., & Alpay, E. (2020). Farklı öğretim programlarının su ile ilişkili kazanımlar açısından incelenmesi. Anadolu Öğretmen Dergisi, 4(1), 98-113.
• Utkugün, C. (2023). Ortaokul öğrencilerinin tasarrufa ilişkin görüşleri. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 14(51), 118-135. http://dx.doi.org/10.35826/ijoess.2986
• Ülger, A. Ö. (2011). Günümüzde su eğitimi ve ilköğretim öğrencilerinin su ile ilgili tutumlarının araştırılması (Muğla ili örneği). [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Yanarateş, E., & Yılmaz, A. (2020). Öğretmen adaylarının “çevre duyarlılığı” kavramına yönelik metaforik algıları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(3), 1019-1050. https://doi.org/10.17152/gefad.699406
• Yaman, H., Alaca, M. B., & Er Nas, S. (2022). An investigation of secondary school students’ cognitive structures in the subject of life skills. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(3), 444-456. https://doi.org/10.17556/erziefd.984094
• Yaman, H., Bekar, Ş. N., Yildiz, H., Koyun, S., & Er Nas, S. (2023). Secondary school students’ cognitive structures regarding educational games. Science Education International, 34(1), 15-24. https://doi.org/10.33828/sei.v34.i1.2
• Yentür, M. M., Sözcü, U., & Aydınözü, D. (2022). Lise öğrencilerinin su okuryazarlık düzeylerinin tespit edilmesi: İstanbul ili örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(1), 381-421. https://doi.org/10.7822/omuefd.1085321
• Yüksel, İ. (2020). Fen bilgisi ana bilim dalı'ndaki öğretmenliklerinin hazırlıklarını planlamak için kullanımı. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15 (22), 1015-1030. https://doi.org/10.33400/kuje.1062482
• Yüzbaşıoğlu, M. K., Acet, İ., & Kurnaz, M. A. (2023). Ortaokul 5. sınıf öğrencilerinin hazırladıkları videolarda su konusuna yönelik algıları. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(4), 1288-1307. https://doi.org/10.34056/aujef.1159998