Serbest Cumhuriyet Fırkası Kastamonu Teşkilatı ve 1930 Belediye Seçimleri

Yıl 2021, , 427 - 458, 31.12.2021

Mehmet Çaparlar

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1052702

Öz

Mustafa Kemal Paşa, demokrasiye olan inancı gereği, kurucusu olduğu Türkiye Cumhuriyeti’nde çok fırkalı siyasi yapıyı yerleştirebilmek amacıyla Serbest Cumhuriyet Fırkasını (SCF) kurdurdu. SCF, kuruluşundan kısa bir süre sonra yurt genelinde teşkilatlanma çalışmalarına başladı. SCF’nin kuruluşu ile birlikte muhalifler bu siyasi fırkanın çatısı altında toplandı. Hedeflerinin iktidara yürümek olduğunu açıklayan SCF, süreç içinde yıpranmış olan Cumhuriyet Halk Fırkasını (CHF) iktidardan uzaklaştırmak için popülist propagandalarla 1930 Belediye Seçimleri için meydanlara indi. SCF teşkilatlanma çalışmaları kapsamında Kastamonu’da müteşebbislerin girişimleri ile vilayet ve kaza teşkilatlarını kurdu. CHF, Kastamonu’da SCF teşkilatlarını kuran muhalifler hakkında istihbarat raporları hazırlayarak bu şahısları kapatılmış olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası yanlısı, Millî Mücadele aleyhtarı, Damat Ferit Paşa’nın adamları, Hürriyet ve İtilaf Fırkası mensubu olmakla itham edip halk nezdinde itibarsızlaştırmaya çalıştı. Bu makale, Cumhuriyet tarihinin ilk çok fırkalı seçimi olan 1930 Belediye Seçimleri öncesinde kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın, Kastamonu’da teşkilatlanması ve 1930 Belediye Seçimlerinde muhalefet iktidar çatışmasının Kastamonu’daki yansımalarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Makalenin oluşturulmasında başta Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri (BCA) Amerika Ulusal Arşivi (NARA) olmak üzere yerel, ulusal gazeteler, hatıralar ve konu ile ilgili telif eserlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Serbest Cumhuriyet Fırkası, 1930 Belediye seçimleri, Kastamonu, Taşköprü, Tosya

Free Republican Party Kastamonu Organization and 1930 Municipal Elections

Öz

Mustafa Kemal Pasha, due to his belief in democracy, had the Liberal Republican Party founded aiming to strive multi-party political structure in Turkey, of which he is founder. The Liberal Republican Party (LRP), shortly after its foundation, began to organize its sections throughout Turkey. With the establishment of the LRP, the opponents began to get together under the umbrella of this political party. The LRP, explaining their goal is to walk to power, went to the streets for the 1930 municipal elections with populist propaganda to get the Republican People’s Party (RPP) away from power, which worn-out due to staying in power for long time. The LRP, within the scope of the organizational work, founded the sections in cities and towns with the attempts of the entrepreneurs. RPP, preparing intelligence reports about the opponents who established the LRP organizations in Kastamonu, accused them of being followers the Progressive Republic Party, the opponents to the National Struggle, Damat Ferit Pasha's men, being a member of the Freedom and Entente Party and tried to discredit them in the public eye. This paper aims to reveal the organization of the Liberal Republic Party in Kastamonu, which was established before the 1930 municipal election that is the first multi-party election in the history of the Republic, and the reflections of the opposition-ruling conflict in Kastamonu in this election. The Presidential Archives, Prime Ministry Republic Archives (BCA), the National Archive of America (NARA), local and national newspapers, memoirs and copyrighted works related to the subject were used in the preparation of the article.

Anahtar Kelimeler

Liberal Republic Party, 1930 Municipal election, Kastamonu, Taşköprü, Tosya

Kaynakça

• Açıksöz, H. (1933). İstiklâl Harbinde Kastamonu. Kastamonu: Vilayet Matbaası.
• Ağaoğlu, A. (1969). Serbest Fırka Hatıraları. İstanbul: Baha Matbaası.
• Balkaya, İ. S. (2006). Serbest Cumhuriyet Fırkası Arşiv Belgelerine Göre 1930 Belediye Seçimleri. Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları. Çaparlar, M. (2020). Serbest Cumhuriyet Fırkası Akdeniz Teşkilatlanması ve Faaliyetleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Emrence, C. (2006). 99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Goloğlu, M. (2011). Devrimler ve Tepkiler. İstanbul: İş Bankası Kültür Ya¬yınları.
• Grew J. C. (2000). İlk ABD Büyükelçisinin Türkiye Hatıraları Atatürk ve İnönü. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Kabasakal, M. (1991). Türkiye’de Siyasal Fırka Örgütlenmesi (1908-1960).İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1984). Politikada 45 Yıl. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kılıç Ali’nin Anıları. (2007). Turgut, H. (Der.). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Obuz, Ö. (2017) Fikrin Mürekkeple Sınavı: Mahmut Soydan’ın Kaleminden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası İle Serbest Cumhuriyet Fırkası. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 36, 313-328.
• Okyar, A. F. (2019). Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Fesh Edildi?. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Okyar, O. ve Seyitdanlıoğlu, M. (2007). Atatürk, Okyar ve Çok Fırkalı Türkiye; Fethi Okyar’ın Anıları. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özalper, M. (2015). Bir Muhalefet Partisinin İlgası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 117-136.
• Pınar, M. (2017). Serbest Cumhuriyet Fırkasının Doğu Anadolu Bölgesi Teşkilatlanması. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 9, (11), 99-114.
• Pınar, M.(2015). Serbest Cumhuriyet Fırkasının Kütahya Teşkilatlanması ve Faaliyetleri. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (14),277‐298.
• Pınar, M.(2014). Bursa’da Serbest Cumhuriyet Fırkası Teşkilatı ve İktidarla İle Çekişmesi. History Studies, 6,(3), 295-310.
• Soyak, H. R.(1973). Atatürk’ten Hatıralar II. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Yayınları.
• Uran H. (2008). Meşrutiyet, Tek Fırka, Çok Fırka Hatıralarım (1908- 1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Weiker, W. F. (1973). Political Tutelage and Democracy in Turkey- The FreeParty and Its Aftermath. Leiden: E.J. Brill.
• Yeşil, A. (2002). Türkiye Cumhuriyeti'nde ilk teşkilatlı muhalefet hareketi: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Yücebaş, F. (2021). Cumhuriyet Hükümetlerinin Temsiliyet Mekanizması: Birinci Umumi Müfettişlik (1927-1952), Ankara: Gece Kitaplığı.
• Zürcher, E. J. (1992). Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.