VAN SENATÖRÜ FERİT MELEN HÜKÜMETİ’NİN PROGRAMI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Sayı: Van Gölü Havzası Özel Sayısı, 172 - 185, 30.10.2025

Alpaslan Öztürkci

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1674254

Öz

Türkiye, 12 Mart Muhtırasıyla partiler üstü olarak tanımlanan ve teknokratlarında yer aldığı yeni bir hükümet şekliyle tanıştı. Bu hükümetler muhtıracıların kırmızıçizgilerini belirlediği ara rejimin doğasına uygun hükümet programları yaptılar ve politikalar geliştirdiler. Bu dönemde kurulan hükümetlerden biride Van Senatörü Ferit Sadi Melen tarafından kurulan 35. Türkiye Cumhuriyeti Hükümetidir. Melen’in hayatı boyunca tutarlı olarak savunduğu sağ Kemalist ideolojisi ve uzun süreli bürokratik-siyasi kariyeri ara rejimle uyumunu kolaylaştırdı ve onu başbakanlık için öne çıkan bir siyasi figür haline getirdi. Melen Hükümeti yaklaşık 11 ay görevde kaldı. Hükümet, 1973 seçimlerine kadar intikal hükümeti iddiasıyla ülkeyi yönetme ve anayasada öngörülen reformları gerçekleştirme iddiasındaydı. Buna karşın yaklaşık 30 sayfalık hacmiyle uzun sayılabilecek bir hükümet programı hazırladı. Programda reformlar, komünizmle mücadele, dış politika ve iktisadi sorunlar ana başlıklardı. Bu çalışmada başta Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu Tutanakları, Resmi Gazete gibi birincil kaynaklar ile modern literatür taranarak doküman analizi yöntemiyle Melen hükümetinin programı bütünsel bir yaklaşımla değerlendirilmektedir. Çalışmada Melen hükümet programı ilgili ana başlıkları ve alt başlıklarıyla analiz edilmiş, programın ara rejim atmosferiyle ilişkisi, siyasal partilerin programa yaklaşımları ve Başbakan Melen’in siyasal yol haritası program üzerinden gösterilmeye çalışılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Hükümet Programı , Ferit Melen , 12 Mart Muhtırası , Reformlar , Anarşi

Kaynakça

• Akşam (1945 Haziran 6) “Toprak Kanunu Dün Meclisten Çıktı”
• Altuğ, K. (1973). 12 Mart ve Nihat Erim Olayı. Yedigün Yayınları.
• Bora, T. (2018). Cereyanlar (Türkiye’de Siyasi İdeolojiler). İletişim Yayınları.
• Bozkurt, Ö. (2018). Anılarda 12 Mart Muhtırası, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20/1, 209-243.
• Cem, İ. (1993). Tarih Açısından 12 Mart. Cem Yayınevi.
• Cumhuriyet (1945 Haziran 6) “Meclisin kararları”
• Cumhuriyet (1972 Mayıs 15) “Ürgüplü: Listemde Sivri İsim Olduğunu Sanmam”
• Cumhuriyet (1972 Mayıs 23) “Melen Kabinesi Açıklandı”
• Cumhuriyet (1972 Mayıs 23) “Yeni Kabine”.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 11. Toplantı Yılı, Cilt 4, Birleşim 63, 02.06. 1972.
• Çavdar, T. (2013). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950’den Günümüze. İmge Kitabevi.
• Demirel, S. (1975). Büyük Türkiye. Dergâh Yayınları.
• Dursun, D. (2003).12 Mart Darbesi Hatıralar-Gözlemler-Düşünceler. Şehir Yayınları,
• Erim, N. (2018). 12 Mart Anıları. Yapı Kredi Yayınları.
• Gülen, A. (2019). Nihat Erim Hükümetlerinin Haşhaş Politikası, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15/30, 363-389.
• Karataş, İ. (2020). 12 Mart Muhtırası ve Nihat Erim Hükümeti’nin Balyoz Harekatı’nın Medyaya Yansıması, Tarih ve Gelecek Dergisi, 6/4, 1574-1594.
• Karataş, M. (2019). Türkiye’de Asker-Sivil İlişkileri Bağlamında 12Mart Muhtırası ve Partiler Üstü Hükümet Modeli Üzerine Bir Değerlendirme, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi Dergisi, 2/3, 69-110.
• Kınık, H. (2014). 12 Mart Muhtırası Sonrası Geçiş Dönemi Ferit Melen ve Naim Talu Hükümetleri (22 Mayıs 1972-26 Ocak 1974 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Kürkçüoğlu, Ö. (1972). Türkiye’nin Arap Orta Doğusuna Karşı Politikası (1945-1970). Sevinç Matbaası.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (MMTD), Dönem 3, Cilt 12, Birleşim 78, s.383, 26.03.1971.
• _________________________, MMTD, Dönem 2, Cilt 17, Birleşim 109 29.5.1967.
• _________________________, MMTD, Dönem 3, Cilt 19, Birleşim 14, 13.12. 1971.
• _________________________ ,MMTD, Dönem 3, Cilt 24, Birleşim 93, 22.05.1972.
• _________________________,MMTD, Dönem 3, Cilt 25, Birleşim 98, 05.06.1972.
• _________________________,MMTD, Dönem 3, Cilt 32, Birleşim 45, 29.01. 1973.
• _________________________,MMTD, Dönem 3, Cilt 24,Birleşim 96, 01.06.1972.
• Milliyet (1971 Mart 14) “Muhtıra İçin Genel Görüşme Açılması İstendi”
• Milliyet (1971 Mart 15) “ Komutanların İsteği Liderlere Bildirildi”
• Milliyet (1971 Mart 15” “Sunay: Ordu Görevini Yapmıştır”
• Milliyet (1971 Mayıs 2) “Erim: Bu Anayasa Türkiye için Lükstür.”
• Resmi Gazete, Sayı:14257, No.1617, 26.7.1972.
• Resmi Gazete, Sayı:14482, No.1699, 20.03.1973.
• Resmi Gazete, Sayı:14574, No.1739, 26.06. 1973.
• Resmî Gazete: Sayı: 14201, No 1589, 31.5.1972.
• Salep, M. (2017). Türkiye-Amerika İlişkilerinde Haşhaş Ekiminin Yasaklanması Meselesi, Akademik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/47, 351-367.
• Sunay, C. ve Tunç, B. (2021). Elli Yıl Sonra 12 Mart Muhtırasına Yeniden Bakmak, Tarih Okulu Dergisi, 14/LV, 3904-3936.
• Süslü, R. (2017). Türk Siyasi Hayat’ında Bir Portre: Ferit Melen (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Öztürkci, A. (2020). Şemsettin Günaltay Hükümetinin Programı ve Tarihsel Misyonu, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 409-434
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Devre 7, Cilt 17, Birleşim 54, 14.6.1945
• Varel, A, (2020). İsmail Nihat Erim M. K. Kaynar (Ed.) Türkiye’nin 1970’li Yılları (s.121-126) içinde. İletişim Yayınları.
• Yavaşça. K. (2020). Ferit Melen. M. K. Kaynar (Ed.) Türkiye’nin 1970’li Yılları (s.127-131) içinde. İletişim Yayınları.
• Yetkin, Ç. (1995). Türkiye’de Askeri Darbeler ve Amerika. Ümit Yayıncılık.