SEKÜLERLEŞMENİN ATEİST TUTUM ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2019, Sayı: 46, 309 - 333, 31.12.2019

Derya Gülfil

Öz

Modernleşme ve beraberinde gerçekleşen sekülerleşme süreciyle ortaya çıkan köklü değişim ve farklılaşmalar sadece toplumsal siyasal ve ekonomik hayatı değil, bireylerin duygu düşünce yapısını ve yaşam biçimini de etkilemiştir. Akademik çalışmalarda, sanayileşmiş modern toplumlarda aklın (rasyonalist) bilimin ve bilimsel anlayışın egemen olduğu ifade edilmiş; seküler düşünme ve davranışlardaki artışa paralel olarak, dindarlık dini yaşam biçimi ve inanç bağlılıklarında değişim ve farklılaşmaların olduğu belirtilmiştir. Hatta klasik sekülerleşme teorisyenleri, sekülerleşme sürecinin sonunda dinin tamamen yok olacağını ya da sosyal hayat ve siyasetten uzaklaşarak vicdanlara çekileceğini savunmuştur. Bu araştırma ise, sekülerleşmenin ateist tutumlar üzerindeki etkisini sosyal psikolojik bakış açısıyla incelemeyi amaçlamaktadır.
Nitel bir desene sahip olan bu makalede, yapılandırılmış (güdümlü) mülakat tekniği kullanılmıştır. Veriler, betimsel ve içerik analizi olmak üzere iki yol kullanılarak çözümlenmiş; anlayıcı geleneğe bağlı olarak yorumlanmıştır. Ulaşılan bulgularda ateist bireylerin sekülerleşmeyi çağdaş, modern, ileri görüşlü, içinde yaşadığı zamanla uyumlu, rasyonel ve bilimsel bakış açısına sahip olmak ve evrensel değerleri benimsemek anlamında algıladıkları görülmektedir. Çalışmanın bulguları, sekülerleşmenin ateist tutumu zorunlu olarak beslemediğini; ancak ateistlerin dini algılama, anlama ve yaşama biçimlerini etkileyerek bunlar üzerinde değişimler yarattığını ortaya koymaktadır. Bununla beraber, sekülerleşme ve ateist tutumlar arasında yakın bir ilişkinin olduğu saptanmış; söz konusu bu ilişkinin; düşünsel, kavramsal ve ahlâki temellerde benzerlik gösterdiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

din psikolojisi, din sosyolojisi, modernleşme, sekülerleşme, ateizm

THE EFFECT OF SECULARIZATION ON ATHEIST ATTITUDE

Öz

The radical changes and divergences that have emerged with the process of modernization and the secularization which have taken place have influenced not only the social-political and economic life but also the emotion-thinking structure and lifestyle of the individuals.Academic studies have indicated the mind (rationalist) science and scientific understanding are dominant in modernized industrialized societies; Parallel to the increase in secular thinking and behavior, religiosity has indicated that there are changes and differentiation in religious lifestyle and belief commitment. Even classical secularization theorists have argued that at the end of the secularization process, religion will be completely destroyed or withdrawn from social life and politics and drawn to mercy.
A structured interview technique, which has a qualitative pattern, has been used in this study. Data has been analyzed using two methods; descriptive and content analysis, and it has been interpreted depending on tradition. It has been seen that atheist individuals perceive secularization as contemporary, modern, forward-thinking, harmonious with the times they live in to have a rational and scientific point of view and adopt universal values. The findings of the study indicate that secularization does not necessarily feed atheist attitude; however, it has deeply affected the atheists’ perception of religion, understanding, and way of life; and has created changes on them. However, it has been indicated that a close correlation between secularization and atheism have also similarities on intellectual, conceptual and moral bases.

Anahtar Kelimeler

psychology of religion, sociology of religion, modernization, secularization, atheism

Kaynakça

• Adorno, T. W. ve Horkheımer, M. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği Felsefi Fragmanlar. Ülner, N. ve Öztarhan-Karadoğan, E. (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Almond, G. A. ve Powell, G. B. (1966). Comparative Politics: A Developmental Approach. Boston: Little Brown and Company.
• Altıntaş, R. (2005). Din ve Sekülerleşme. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Altuntaş, N. (2010). Kadın ve Bir Kimlik Olarak Araçsallaşan İslam: Almanya'da Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Sosyoloji Araştırma Dergisi, 13 (2), 2-40.
• Arslan, M. (2010). Seküler Toplumlarda Kutsal Arayışları: Geç Modern Dönemde Büyü-Din İlişkisinin Sosyolojik Analizi. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1), 195-210.
• Atiker, E. (1998). Modernizm ve Kitle Toplumu. Ankara: Vadi Yayınları.
• Attas, M. N. (1995). İslam, Sekülerizm ve Geleceğin Felsefesi. Kılıç, M. E. (Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Aydın, İ. H. (2011). Seküler Ahlak Bağlamında Din-Ahlâk İlişkisi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 1-23.
• Bakış, M. L. (2008). Felsefi Bir Problem Olarak Ateizm. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Batur, B. (2015). Sekülerleşme Türkiye’de. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (38), 563-572.
• Bayer, A. (2006). Sosyolojik Perspektiften Sekülerleşme ve Din İlişkisine Yeniden Bakış. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans). Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• ______. (2010). Sekülerleşme Din İlişkisi: Kuramsal Bir Yaklaşım. KSÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi 16, 149-190.
• Berger, L. P. (1993). Dinîn Sosyal Gerçekliği. Coşkun, A. (Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bilgin, R. (2016). Geleneksel ve Modern Toplumda Kadın Bedeni ve Cinselliği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26 (1), 219-243.
• Bruce, S. (2000). The Supply Side Model of Religion: The Nordic and Baltic States. Journal for the Scientific Study of Religion 39 (1), 32-46.
• Cansız, A. (2017). Türkiye’de Sosyal Hayatta Sekülerleşme ve Göstergeleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sosyal Bilimler Enstitüsü/Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul.
• Carroll, G. T. (1984). Secularization and States of Modernity. World Politics, 36 (3), 362-382.
• Cihan, E. Z. (2018). Modernleşme ve Kadın. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1), 269-280.
• Çapcıoğlu, İ. (2003). Sosyal Değişme Sürecinde Din ve Kadının Toplumsal Konumu: Kastamonu Örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ______. (2008). Küreselleşme, Kültür ve Din. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLIX (II), 153-183.
• Çelik, C. (2017). Sekülerleşmenin Kuramsal Sosyolojik Serüveni. İslami Araştırma Dergisi, 28 (3), 209-223.
• Darende, Ö. F. (2015). Sekülerleşme Tartışmaları ve Bryan Ronald Wılson. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Erdem, H. (2000). İlk Çağ Felsefesi Tarihi. Konya: Hü-Er Yayınları.
• Ergezen, E. (2004). Günümüz Ateistlerinde Hayatı Anlamlandırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ertit, V. (2013). Teoriler Işığında Avrupa Sekülerleşmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (29), 377-387.
• ______. (2014a). Evrenselleştirilmiş -Klasik-Sekülerleşme Teorisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (27), 103-120.
• ______. (2014b). Sekülerleşme Dinden Uzaklaşmanın Hikayesi. Ankara: Liberte Yayınları.
• ______. (2014c). Sekülerleşmenin Hızlandırıcısı Olarak Kapitalizm. Liberal düşünce, 19 (73-74), 63-82.
• ______. (2019). Sekülerleşme Teorisi. Ankara: Liberte Yayınları.
• Fıne, M. (2005). Individualization, Risk and the Body. Journal of Sociology, 41 (3), 247-266.
• Gauchet, M. (1985). Le Désennchantement du Monde. Une Histoire Politique de La Religion. Paris: Gallimard.
• Gırardı, J. (2005). Çağdaş Ateizmin Problemi. Korlaelçi, M. (Çev.). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41 (1), 365-398.
• Giddens, A. (1994). Modernliğin Sonuçları. Kuşdil, E. (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gülfil, D. (2019). Ateizmin Psikolojisi. Ankara: Maarif Mektepleri.
• Günay, Ü. (1986). Modern Sanayi Toplumlarında Din I. Erciyes Üniversitesi. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 3, 51-52.
• Güven, S. (2015). Postmodern Kimliklerin Kurulumu. Selçuk İletişim, 9 (1), 266-286.
• Haynes, J. (1997). Religion, Secularisation and Politics: A Postmodern Conspectus. The World Quarterly, 18 (4), 709-728.
• Hazır, M. (2012). Postsekülerliğin Gelişi: 21. Yüzyılda Sekülerliğin Sosyolojisini Yapmak. Akademik İncelemeler Dergisi, 7 (3), 141-154.
• Hyman, G. (2010). Ateizmin Kısa Tarihi. Şendil, D. (Çev.). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayıncılık.
• Kahraman, Y. (2015). Modern Bilim ve Din. Milel ve Nihâl İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 12 (2), 149-170.
• Kirman, M. A. (2005). Din ve Sekülerleşme. Üniversite Gençliği Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Adana: Karahan Kitabevi.
• Konak, H. (2013). Seyyid Nakib el Attas’ta Din ve Sekülerizm. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kongar, E. (1981). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Köker, L. (1990). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köse, A. (2001). Modernleşme-Sekülerleşme İlişkisi Üzerine Yeni Paradigmalar. Liberal Düşünce, 24, 150-165.
• ______. (2005). Sekülerleşme Teorileri Bağlamında Türkiye’de Din ve Modernleşme, “Parçalanmalar Çağında Yeni Toplumsallıklar. Uluslararası sosyoloji kolokyumunda sunulan bildiri, Galatasaray Üniversitesi, İstanbul. Erişim: http://www.hazardernegi.org/wp-content/uploads/2013/01/sekulerlesme-teorileri-baglamnda%20trkiyede. (Erişim Tarihi: 15.05.2019).
• Küçükcan, T. (2005) Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramları Bağlamında Din, Toplumsal Değişme ve İslâm Dünyası. İslâm Araştırmaları Dergisi, 13, 109-128.
• Maître, J. M., Guy, P. J. ve Sutter, J. (1991). Les Français Sont-İls Encore Catholiques?. Paris: Cerf.
• Martin, D. (1991). The Secularization Issue: Prospect and Retrospect. The British Journal of Sociology, 42 (3), s. 465-474.
• Marx, K. (1968). Yahudi Meselesi. Berkes, N. (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• ______. (2009). “Kapital” Kapitalist Üretimin Eleştirel Bir Tahlili. Bilgi, A. (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Poole, R. (1993). Ahlak ve Modernlik. Küçük, M. (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Poroy, A. (2010). Antik Çağ'dan Günümüze Avrupa'da Cinsellik Tarihi. İstanbul: Dharma Yayınları.
• Reilly, N. (2016). Neo-Seküler Çağda Feminizm ve Sekülarizmin Etkileşimi. A. Sönmez, (Çev.). Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 30, 35-67.
• Robinson, F. (2002). İslam’da Sekülerleşme. Çelik, C. (Çev.). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 343-355.
• Sartre, J. P. (1997). Varoluşçuluk Bir Hümanizmdir. Bezirci, A. (Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Shiner, L. (1967). The Concept of Secularization in Empirical Research. Journal for the Scientific Study of Religion, 6 (2), 207-220.
• Sinanoğlu, A. F. (2008). Toplumsal Değişim ve Din. Hikmet Yurdu, 1 (2), 17-24.
• Steven, B.ve Kellner, D. (1998). Post-Modern Teori, Eleştirel Soruşturmalar. Küçük, M. (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Şallı, A. (2017). Modernlik, Gelenek ve Din İlişkisi: Bir Modernleşme Kuramı Eleştirisi. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, II (IV), 55-82.
• Şişman, N. (2011). Yeni İnsan. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Tekin, M. (2015). Din ve Postmodernizm. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 12 (2), 7-24.
• Topaloğlu, A. (2001). Tanrıtanımazlığın Felsefi Boyutları: Teizm ya da Ateizm. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Touraine, A. (2002). From Understanding Society to Discovering the Subject. Anthropolojical Theory, 2 (4), 387-398.
• Tschannen, O. (1992) Les Theories de la Secularisation. Geneva: Droz.
• Turner, S. B. (2012). “Max Weber’e Göre İslam ve Konfüçyanizm: Kantçı Sekülerleşme Kuramı”. Çapçıoğlu, İ. (Çev.). Din Sosyolojisi, Kuram ve Yöntem, (Der. Peter B. Clarke). İstanbul: İmge Kitabevi.
• Wilson, B. (1987). Secularization. The Encyclopedia of Religion. M. Eliade (Ed.), London: Collier Macmillan Publisher.
• ______. (2015). Sekülerleşme. (Der. M. A. Kirman-İ ve Çapçıoğlu), Sekülerleşme, Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar içinde (s. 235-252.) Bayer, A. (Çev.). Ankara: Otto Yayınları.
• Yapıcı, A. (2016). Müslüman Türk Kültüründe İnanç Gelişimi (Bir Model Denemesi). İlahiyat Fakültesi Dergisi, Din Psikolojisi Özel Sayısı, İzmir.
• Yapıcı, A. (2017). Postmodern Dönemde Din Kimlik ve Anlam Problemi. A. Tüzer (Ed.), Ankara: Elis Yayınları.
• Yücer, H. M. (2017). Ortak Sosyal bilimsel Çalışmaların Önemi: Sosyoloji ve Tasavvuf Disiplinleri Arasındaki İmkanlar Üzerine. Akademik Platform, 1, 1-11.
• Zuckerman, P. (2005). Sekülerleşme: Avrupa-Evet, Amerik-Hayır: Sekülerleşme Neden Amerika Birleşik Devletlerinde Ortaya Çıkmadı da Batı Avrupa'da Ortaya Çıktı? Teoriler ve Araştırmalar Üzerine Bir İnceleme. Gürsoy, Ş. (Çev.). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLVI (I), 223-229.