Arapçada Bedel ve Atf-ı Beyân Kavramlarının Tanımı, Çeşitleri ve Aralarındaki Fonksiyonel Farklar

Yıl 2020, Sayı: 48, 115 - 138, 30.06.2020

Muhammed Meşhud Hakçıoğlu

Öz

Dinî ve kültürel kaygılardan hareketle Hicri birinci yüzyılın ortalarından itibaren yetkililer ve ilgililer tarafından tespit edilen Arap dil kurallarının çoğu, yörede bulunan dilci ve gramerciler tarafından ortaya konulmuştur. Elbette ki bu girişim başta Kur’ân-ı Kerîm’in doğru anlaşılması olmak üzere Arap olmayanlara bir kolaylığın sağlanması ve kavramsal açıdan bir bilim dilinin oluşturulması noktasında çok değerlidir. Fakat bu süreçte kolay ve anlaşılabilir kavramlarla beraber cümle içerisinde farklı fonksiyonlara sahip olmalarına rağmen birbirlerine benzetilen birçok kavram da ortaya çıkmıştır ki bu kavramlar arasında “Bedel” ve “Atf-ı Beyân” kavramları özellikle göze çarpmaktadır. Bu iki kavramın tanımı, çeşitleri ve ayırt edici özellikleri bütüncül bir şekilde bilinmediği takdirde birbirleriyle karıştırılma ihtimali oldukça yüksektir. Bu da sözlü ve yazılı ifadelerde karşılaşılan anlam ve çeviri problemini daha da zorlaştıracaktır. Bu açıdan makalede teşekkül sürecinden tekâmül sürecine kadar “Bedel” ve “Atf-ı Beyân” kavramlarının farklı tanımlamalarıyla beraber çeşitlerine, tanımlarına, amillerine ve özellikle de aralarındaki fonksiyonel benzerlik ve farklara değinilmiş her iki kavramın doğru anlaşılmasına yönelik önemli tespitlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Grameri, Gramer Kavramları, Bedel Kavramı

Kaynakça

• Akbaş, R. (2017). Grek ve Arap Dilbilimi Ekseninde İlk Dil Kavramlarının Oluşumu ve Çeşitleri Üzerine Bir İnceleme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (ASOS), 5 (42), 418-437.
• Akbaş, R. (2018a). Arap Gramerinde Kavram ve Terminoloji Sorunu(1. Baskı). Ankara: Gece Akademi Yayınları.
• Akbaş, R. (2018b). Sîbeveyhi’nin el-Kitâb Adlı Eserinde Doğrudan ve Dolaylı Olarak Ele Aldığı Gramer Kavramları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (ASOS), 6 (75), 391-415.
• el-Câmî, A. (2009). el-Fevâidu’d-Diyâiyye(1. Baskı). I-II, thk. Ali Muhammed Mustafa ve Ahmed Anâye, Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Çıkar, M. Ş. (2005). Arap Dilbilim Çalışmalarında "Had/Tanım" Terimi ve er-Rummânî’nin "el-Hudud" Adlı Eseri. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5 (2), 53-69.
• Çıkar, M. Ş. (2009). Nahivciler İle Mantıkçılar Arasındaki Tartışmalar(1. Baskı). İstanbul: İSAM Yayınları. el-Cevherî, İ. (2009). es-Sihâh: Tâcu’l-Luğa ve Sihâhu’l-‘Arabiyye. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• el-Cürcânî, A. (1972). el-Cumel(1. Baskı). thk. Ali Haydar, Dimeşk: Menşûrâtu Dâri’l-Hikme.
• el-Cürcânî, A. (1982). el-Muktesid fî Şerhi’l-Îdâh. I-II, thk. Kazım el-Mercân, Bağdat: Dâru’r-Reşîd.
• el-Cürcânî, S. (1985). Kitâbu’t-Ta‘rîfât(1. Baskı). Beyrut: Mektebet-u Lübnan el-Alemiyye.
• el-Endelûsî, Ebû Hayyan. (1998). İrtişâfü’d-Darab(1. Baskı). I-V (Birleştirilmiş Nüsha), thk. Recep Osman Muhammed ve Ramazan Abdüttevvâb, Kahire: Mektebetü’l- Hânecî. el-Ezherî, H. (2000). Şerhu’t-Tasrîh ale’t-Tevdîh(1. Baskı). I-III, thk. Muhammed Bâsil Uyûni’s-Sûd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye,.
• el-Fâkihî, C. (1996). Şerhu’l-Hudûdi’n-Nahviyye(1. Baskı). Beyrut: Daru’n-Nefais.
• el-Fârâbî, Ebû Nasr. (1968). el-Elfâzu’l-Musta‘mele fi’l-Mantık. thk. Muhsin Mehdî, Beyrut: Dâru’l-Maşrik.
• el-Fârisî, Ebû Alî, (1969). el-Îdâhu’l-‘Adûdî(1. Baskı). (Birleştirilmiş iki Cilt), thk. Hasan Şâzelî Ferhûd, Riyad: Câmi‘atu’r-Riyâd.
• el-Fârisî, Ebu Ali, (1985), el-Mesâilu’l-Basriyyât(1. Baskı). thk, Abdulfettah Selim, Mısır: Matba‘atu’l-Medenî.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriya. (1983). Me‘âni’l-Kur’ân(3. Baskı). I-III, thk. Muhammed Ali en-Neccâr ve Ahmed Yusuf Necâtî, Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub.
• el-Fîrûzâbâdî, M. (2008). el-Kâmûsu’l-Muhît. haz. Enîs Muhammed eş-Şâmî ve Zekeriyya Cabir Ahmed, Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Hasan, A. (1974). en-Nahvu’l-Vâfî(3. Baskı). I-IV, Mısır: Dâru’l-Me‘ârif bi Mısır, Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye.
• el-İşbîlî, A. (1986). el-Besît fî Şerhi Cumeli’z-Zecâcî(1. Baskı). thk. ‘Ayyâd b. ‘Abîd et-Tebîtî, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• İbn ‘Akîl, A. (1980). Şerh-u İbn ‘Akîl. thk, Muhammed Muhyiddin Abdulhemîd, Mısır: Daru’t-Turas.
• İbn ‘Akîl, A. (1980). el-Musâ‘ıd ‘alâ Teshîli’l-Fevâid. I-IV, thk. Muhammed Kâmil Berekât, Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Bâbeşâz, T. (1977). Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Muhsibe(1. Baskı). thk, Halid Abdulkerim, Mısır: el-Matba‘atu’l-‘Asriyye.
• İbn Burhân, el-‘Ukberi. (1984). Şerhu’l-Lume‘(1. Baskı). thk. Faiz Faris, Kuveyt: es-Silsiletu’t-Turâsiyye.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth. (1978). el-Lume‘ fi’l-‘Arabiyye. thk. Huseyn Muhammed Şeref, Mısır: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs.
• İbn Fâris, A. (1979). Mekâyîsu’l-Luğa. thk. Abdusselam Harun, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hişâm, C. (2004). Şerh-u Şuzûri’z-Zeheb. haz. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid, Kahire: Dâru’t-Talâi‘.
• İbn Hişâm, C. (2004). Şerh-u Katri’n-Nedâ ve Belli’s-Sadâ(1. Baskı). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbn Hişam, C. (ts). Evdahu’l-Mesâlik ilâ Elfiyyet-i İbn Mâlik. I-IV, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye.
• İbn Mâlik, C. (1990). Şerhu’t-Teshîl(1. Baskı). I-IV, thk. Abdurrahman es-Seyyid ve Muhammed Bedevî el-Mahtûn, Dâr-u Hecer.
• İbn Mâlik, C. (2007). Elfiyet-u İbn Mâlik. thk. Süleymân b. Abdülaziz el-Uyûnî, Riyad: Mektebet-u Dâri’l-Minhâc.
• İbn Manzûr, C. (2010). Lisânu’l-‘Arab. Kuveyt: Şeriket-u Dâri’n-Nevâdir el-Kuveytiyye.
• İbn Usfûr, A. (1972). el-Mukarrib(1. Baskı). I-II, thk. Abdüssettâr el-Cevârî ve Abdullah el-Cebûrî.
• İbn Usfûr, A. (1998). Şerh-u Cumeli’z-Zeccâcî(1. Baskı). I-III, haz. Fevvâz eş-Şi‘âr, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ. (2001). Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî(1. Baskı). I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbnu’l-Enbari, A. (1997). el-Esrâru’l-‘Arabiyye(1. Baskı). thk. Muhammed Huseyn Şemsuddîn, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbnu’l-Habbâz, A. (2007). Tevcîhu’l-Luma‘ Şerh-u Kitâbi’l-Luma‘, thk. Fâyiz Zekî Muhammed Diyâb, Kâhire: Dâru’s-Selâm.
• İbnu’l-Hâcib, C. (2008). Kâfiye(1. Baskı). thk. Komisyon, Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ. İbnu’n-Nedim, M. (2009). el-Fihrist. I-III, thk. Eymen Fuad Seyyid, Londra: Müessesetü’l-Furkân li’t-Turâsi’l-İslâmî.
• İbnu’s-Serrâc, M. (1996). el-Usûl fi’n-Nahv(3. Baskı). I-III, thk. Abdulhuseyn el-Fetlî, Beyrut: Müessestü’r-Risâle.
• Kızıklı, Z. (2006). Ebu’l-Esved ed-Duelî’nin Arap Gramer Tarihindeki Yeri ve Önemi. Dini Araştırmalar Dergisi, 9 (25), 265-280.
• el-Kefevî, Ebu’l-Bekâ. (1998). el-Kulliyât(2. Baskı). Beyrut: Dâru’n-neşr: Müessesetü’r-Risâle.
• el-Keyşî, Ş. (1987). el-İrşâd ilâ İlmi’l-İ‘râb. thk. Abdullah el-Berekâtî ve Muhsin Sâlim el-Umeyrî, Mekke: Merkez-u İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî.
• el-Lüğavî, Ebu’t-Tayyib. (1955). Merâtibu’n-Nahviyyîn. thk, Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Kahire: Mektebet-u Nehdet-i Mısır.
• el-Müberred, Ebü’l-Abbâs. (1994). el-Muktedab(1. Baskı). I-IV, thk. Muhammed Abdulhalik Adime, Kahire: Lecnet-u İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî.
• Muhammed A. (2017). ma İhtemele’l-Bedeliyye ve ‘Atfe’l-Beyân ev Gayrehuma fi’l-Kur’ani’l-Kerim. Usyût Arap Dili Fakültesi İlmi Dergisi, (36), 269-414.
• en-Nehhâs, Ebû Cafer. (1985). İ‘râbu’l-Kur’ân(2. Baskı). I-V, thk. Züheyr Gâzî, Kahire: Mektebetu’n-Nahdeti’l-Arabiyye.
• el-‘Ukberî, Ebü’l-Bekâ. (1995). el-Lübâb fî İleli’l-Binâ’i ve’l-İ‘râb(1. Baskı). I-II, thk. Gâzî Muhtâr Tuleymât, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsir.
• el-‘Unnâbî, Ş. (1996). et-Tibyân fî Ta‘yîn ‘Atf-ı Beyân(1. Baskı). thk. İbrahim b. Muhammed Ebû ‘Ubâde, Riyad: Mektebetu’l-‘Abîkân. er-Razi, M. (1986). Muhtâru’s-Sihâh. Lübnan: Mektebet-u Lübnan.
• Sa‘leb, Ebu’l-Abbâs. (1950). Mecâlîs-u Sa‘leb(2. Baskı). I-II, thk. Abdüsselâm Muhammed Harun, Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif.
• Sîbeveyhi, A. (1982). el-Kitâb(2. Baskı). I-IV, thk. Abdusselâm Muhammed Harun, Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.
• es-Safedî, Ebü’s-Safa. (2000). el-Vâfî bi’l-Vefeyât(1. Baskı). I-XXIX, thk. Ahmed el-Arnâvût ve Türkî Mustafa, Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. es-Saymerî, A. (1982). et-Tebsira ve-Tezkira(1. Baskı). I-II, thk. Fethi Ahmed Mustafa Aliyüddîn, Dımaşk, Dâru’l-Fikr.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya ‘kûb. (1983). Miftâhu’l-‘Ulûm(1. Baskı). haz. Naim Zerzûr, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• es-Suyûtî, C. (1998). Hem‘u’l-Hevâmi‘(1. Baskı). I-IV, thk. Ahmed Şemsuddîn, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• es-Suyûtî, C. (2011). Cem‘u’l-Cevâmi‘ fi’n-Nahv. I-II, thk. Ahmed İbrahim Abdulâl, Mısır: Mektebetü’l-Âdâb. es-Süheylî, Ebü’l-Kâsım. (1992). Netâicu’l-Fiker fi’n-Nahv(1. Baskı). thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvid, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• eş-Şelevbîn, Ebû Ali. (1993). Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezûliyye el-Kebîr. I-III, thk. Turkî b. Semvîn el-Atebî, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• et-Tehânevî, M. (1996). Keşşâf-u İstılâhâti’l-Funûn ve’l-‘Ulûm. I-II, thk. Ali Dahrûc, Beyrut: Mektebet-u Lübnan.
• Toprak, M. (2015). Arap Dilinde Bedel-Atfu’l-Beyân ve Kur’ân-ı Kerîm’de Kullanımı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi / Sosyal Bilimler Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• ez-Zamehşerî, Ebü’l-Kâsım. (2004). el-Mufassal fî ‘İlmi’l-Arabiyye. thk. Fahr Salih Kadâra, Umman: Dâr-u Ammâr. ez-Zamehşerî, Ebü’l-Kâsım. (1998). Esâsu’l-Belâğa(1. Baskı). thk. Muhammed Basıl ‘Uyunu’s-Sûd, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• ez-Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım. (1984). el-Cumel fi’n-Nahv(1. Baskı). thk. Ali Tevfik el-Hamed, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.