Gaziantep’te Salgın Hastalıklar ve Alınan Tedbirler (1923-1933)

Yıl 2020, Sayı: Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 57 - 76, 15.07.2020

Ferit Yücebaş

Öz

Anadolu’da salgın hastalıkların ortaya çıkmasında ve geniş bölgelere yayılmasında birçok neden vardı. Özellikle Osmanlı Devleti’nin son döneminde girmiş olduğu savaşları kaybetmesi ile beraber Anadolu’ya yoğun bir göç hareketi başlamıştır. Bu duruma ekonomik koşulların elverişsizliği, açlık ve yokluk gibi nedenler de eklenince bulaşıcı hastalıkların yayılması daha da artmıştır. Bu dönemde ortaya çıkan sıtma, frengi, trahom, verem ve çiçek gibi salgın hastalıklardan dolayı çok sayıda insan hayatını kaybetmiştir. TBMM’nin açılmasıyla beraber hükümetler salgın hastalıklarla mücadele etmiş ve halkın sağlığını korumaya çalışmıştır. Öncelikle Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı kurulmuş ve sağlık hizmetleri bir elden idare edilmiştir. Bunun yanında hastane, dispanser, muayenehane gibi yerler açılmış ve seyyar teşkilatlar oluşturulmuştur. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Gaziantep’te de salgın hastalıklar ortaya çıkmıştır. Bu nedenle TBMM diğer şehirlerde olduğu gibi Gaziantep’teki salgınlarla da yakından ilgilenmiştir. Bu şehirde yaygın olarak görülen trahom, sıtma, çiçek, frengi ve grip salgınlarına karşı mücadele edilmiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında sürdürülen mücadele bütçenin imkânları ölçüsünde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada 1923-1933 yılları arasında Gaziantep’te görülen salgın hastalıklar ve bu hastalıklara karşı alınan tedbirler araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gaziantep, salgın hastalıklar, sıtma, frengi, trahom, çiçek

Kaynakça

• Soyak, H. R. (1971). Atatürk’ten Hatıralar. 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Altay, S. (2016). “Bulaşıcı ve Müzmin Bir Sosyal Afet: Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Trahom Hastalığı ve Mücadele Çalışmaları (1924-1938)”. CTAD, (23), 167-211.
• Altay, S. (2018). Cumhuriyet’in İlk On Beş Yılında Gaziantep’te Trahom ve Mücadele Faaliyetleri. Tarihten Günümüze Ayıntab-Gaziantep, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 23, 1009-1042.
• Aydın, E. (2002). Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş Yıllarında Sağlık Hizmetleri. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, (31), 183-192.
• Aygül, C. (Ed.). (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer İcraat Raporları (1914-1928). Uluğtekin, M. Uluğtekin, M. G. (Haz.). Ankara: Türk Kızılay Derneği Yayınları.
• Çalışkan, A. (2019). XVIII. ve XIX. Yüzyılda Antep ve Civarında Bazı Salgın Hastalıklara Dair Bulgular. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(4), 1556-1573.
• Çalışkan, A., Eyicil, A. XVIII. ve XIX. Yüzyılda Halep ve Civarında Salgın Hastalıklar. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1289-1320.
• Çapa, M. (2010). Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti) (1914-1925). Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları.
• Doğu Anadolu Coğrafyası (Tabiî, Ziraî, Beşerî, Baytarî). (1938). 7, Ankara: Genelkurmay Matbaası.
• Doktor Şefik Arif, (2015). Türkiye’nin Sağlık ve Sosyal Coğrafyası Urfa Vilâyeti (1925). Yiner, A. (Haz.). Ankara: Sonçağ Yayıncılık.
• Evsile, M. (2018). Cumhuriyet Döneminde Sağlık Hizmetleri (1923-1950). Kesit Akademi Dergisi. 4(13), 1-19.
• Hot, İ. (2014). Gaziantep’te Trahom ile Mücadele. Türkiye Klinikleri, 22(1), 17-22.
• Karabulut, U. (2007). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sağlık Hizmetlerine Toplu Bakış: Dr. Refik Saydam’ın Sağlık Bakanlığı ve Hizmetleri (1925-1937). ÇTTAD. 4(15), 151-160.
• Karal, Z. (1981). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (1918-1965). Ankara: TTK Yayınları.
• Kardaş, A. (2015). Cumhuriyet Dönemi’nde Van Gölü Havzasında Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1923-1950). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kayam, H. C. (1989). “Hükümet programları ve Bütçe Rakamları Işığında Atatürk Dönemi Sağlık Politikaları”. IX. Türk Tarih Kongresi (21-25 Eylül 1981), 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 87-101.
• Koçlar, B. (2010). Kurtuluş Yolu Dergisinde Sağlık Yazıları. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan Özel Sayısı). 108- 113.
• Nasır, Z. (1933). Köylerimizin Sağlık İşleri. Ülkü Halkevleri Mecmuası, 2(7), 42-45.
• Nâsır, Z. (1933). Sıhhat ve İktisat. Ülkü Halkevleri Mecmuası. 2(11), 416-419.
• Özer, S. (2014). Türkiye’de Trahomla Mücadele (1925-1945). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 54, 121-152.
• Sarı, M. (2020). Milli Mücadele Dönemi’nde Antep ve Çevresinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri 1919-1923”. Türkistan’dan Anadolu’ya Tarihin İzinde Prof. Dr. Mehmet Alpargu’ya Armağan, 2, (Ed. Z. İskefiyeli, M. B. Çelik), Ankara: Nobel Yayınları, 1168-1184.
• Sıhhi Sayfalar. (1924). 10 Eylül, Sıtma Tahribatı ve Sıtmaya Karşı Mücadele. (9)
• Tekir, S. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’de Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1923-1930). Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 65, 407-430.
• Topuz, E. (2018). XIX. Yüzyılda Antep (Ayıntab) Örneği Üzerinden İllet-i Kolera ile Mücadele, Tarihten Günümüze Ayıntab-Gaziantep, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 23, 229-249.
• Vergili, A. (2011). Türkiye’de Modern Tıbbın Kurumsallaşması ve Cumhuriyet Dönemi Sağlık Politikaları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yücebaş, F. (2019). Cumhuriyet Döneminde Güneydoğu Anadolu (Gaziantep, Mardin ve Urfa)’ya Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1923-1950). İstanbul: Hiper Yayınları.