Necip Fazıl Kısakürek’in Tiyatro Karakterlerinde Kişilik Değişimi

Yıl 2021, Sayı: 51, 63 - 88, 31.03.2021

Mustafa Kaya Celal Aslan

Öz

Necip Fazıl Kısakürek’in ikisi yarım kalmış on yedi tiyatro eseri bulunmaktadır. Bu eserler içinde; Bir Adam Yaratmak, Para, Nam-ı Diğer Parmaksız Salih, Reis Bey, Yunus Emre ve İbrahim Ethem, Püf Noktası adlı oyunların merkezî kişilerinde kişilik değişimi/dönüşümü görülür. Yazarın diğer tiyatrolarının merkezî kişilerinde kişilik değişimine rastlanmaz. Bu sebeple çalışmamız, belirtilen altı eserin kişilik değişimi odağında incelenmesi ile sınırlı tutulmuştur. Öncelikle oyun kişilerinin kişilik değişimleri kuramsal düzlemde ele alınmaya çalışılmış, bu amaçla kişilik kavramı ve kişilik değişimi ile ilgili teorik yaklaşımlara değinilmiştir. Kişilik ve kişilik değişimi kavramlarının özellikle psikoloji ve din alanlarıyla ilişkili olması nedeniyle her iki alanda yapılan bazı çalışmalara konumuzla ilişkisi bağlamında yer verilmiştir. Kurmaca metinlerde dış gerçekliğin yansıtılma biçimi, çoğu zaman yazarın niyetiyle doğrudan bağlantılıdır. Necip Fazıl Kısakürek, edebiyatın gayesi ve özelde tiyatroya yönelimi ile ilgili fikirleri bağlamında; dünya görüşü ve ideolojik bakış açısını ülküsel bir tutum olarak eserlerine yansıttığını bizzat ifade eder. Dolayısıyla oyunlarındaki merkezî şahıs kadrosunun kişilik değişimlerinin incelenmesi, yazarın ülküsel tutumuyla yazma ediminin bağdaşıp bağdaşmadığını ortaya koyması bakımından önem taşır. Bu çalışmada; belirtilen altı tiyatro eserindeki merkezî kişilerin yaşadıkları değişim ve dönüşümün tespit edilmesine ve söz konusu değişimi/dönüşümü yansıtan motiflerin betimlenerek çözümlenmesine çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Necip Fazıl Kısakürek, tiyatro, karakter, dönüşüm, kişilik

Personality Transformation in Necip Fazıl Kısakürek's Theater Characters

Öz

Necip Fazıl Kısakürek has seventeen plays, two of which are unfinished. Among these works; personality transformation is observed in the central figures of the plays called Bir Adam Yaratmak, Para, Nam-ı Diğer Parmaksız Salih, Reis Bey, Yunus Emre ve İbrahim Ethem, Püf Noktası. No personality change is encountered in the central figures of other theaters of the author. For this reason, our study was limited to examining the six works mentioned in the focus of personality change. First of all, personality changes of gamers were tried to be dealt with at the theoretical level, for this purpose, the concept of personality and theoretical approaches related to personality change was mentioned. Since the concepts of personality and personality change are particularly related to the fields of psychology and religion, some studies in both fields have been included in the context of our topic. As is known, the way external reality is reflected in fictional texts is often directly related to the author's intention. Necip Fazıl Kısakürek, in the context of his ideas about the purpose of literature and its tendency towards theater in particular; He expresses that he reflects his worldview and ideological perspective as an ideal attitude to his works. Therefore, the examination of the personality changes of the central person staff in his plays is important in terms of revealing whether the author's ideal attitude and the act of writing are compatible. In this study; It was tried to identify the change and transformation experienced by the central persons in the six theater works mentioned and to analyze the motifs reflecting the change/transformation in question.

Anahtar Kelimeler

Necip Fazıl Kısakürek, theater, character, transformation, personality

Kaynakça

• Allport, G. W. (1956). Personality: A Psychological Interpretation. London: Constable & Company Ltd.
• Alperen, A. (2008). Türkiye’de Kimlik Arayışları ve İslam. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), 59-80.
• Ayata, Y. (2009). Necip Fazıl’ın Püf Noktası Adlı Eseri Üzerine. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII (I), 115-132.
• Aytar-Güngör, A. (2011). Kişilik ve Gelişimi. Ayten Ulusoy (Ed.), Eğitim Psikolojisi içinde (s.181-201). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Başaran, İ. E. (2000). Örgütlerde Davranış İnsanın Üretim Gücü. Ankara: Feryal Matbaası.
• Baymur, F. (1994). Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Bovet, P. (1958). Din Duygusu ve Çocuk Psikolojisi. Odabaşı, S. (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Branscombe, N. R., Reynolds, K. J. (2015). Psychology of Change: Life Contexts, Experiences, and Identities. Nyla R. Branscombe, Katherine J. Reynolds (Eds.), Toward Person Plasticity: Individual and Collective Approaches in (p. 1-22). New York: Psychology Press.
• Burger, J. M. (2006). Kişilik. Erguvan Sarıoğlu, İ. D. (Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Çelik, A. (2004). Dini değerler bağlamında kişilik gelişimi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Evrim, S. (1976). Psikoloji Açısından Şahsiyyet Bir Buud Olarak İçedönüklük-Dışadönüklük Sorunu Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Freyer, H. (2013). Din Sosyolojisi. Kakpsüz, T. (Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Fromm, E. (1990). Psikanaliz ve Din. Alpagut, Ş. (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Fromm, E. (2016). Özgürlükten Kaçış. Yeğin, Ş. (Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Güler, T. (2012). Necip Fazıl Kısakürek’in Yunus Emre Adlı Tiyatro Eseri Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies, 7 (3), 1311-1327.
• Gündoğdu, Y.B. (2016). Psikanalitik Kişilik Kuramlarına Göre Gelişim ve Değişimin İmkânı. Turkısh Studıes, 11/17, 373-404.
• Hanzhang, L. (2016). Personality Stability And Change: An İnvestigation Of Social İdentity Processes. (Unpublished Doctorial). A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy at The Australian National University, Canberra.
• Hökelekli, H. (2013). Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hudson, N. W., & Fraley, R. C. (2015). Volitional Personality Trait Change: Can People Choose To Change Their Personality Traits?. Journal of Personality and Social Psychology, 109(3), 490-507.
• İkbal, M. (1964). İslam’da Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü. Huri, S. (Çev.). İstanbul: Celtüt Matbaası.
• İlhan T. (2013) Orta Yetişkinlik Döneminde Psikososyal Ve Bilişsel Gelişim. Hasan Bacanlı- Şerife Işık-Terzi (Ed.), Yetişkinlik ve yaşlılık gelişimi ve psikolojisi içinde (s.239- 273). İstanbul: Açılım Kitap.
• James, W. (2008). The Varieties of Religious Experience. London: Routledge.
• Jersild, A. T. (1976). Çocuk Psikolojisi. Günçe, G. (Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Kabaklı, A. (2008). Türkiye’yi Yoğuranlar. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Karabulut, M. (2011). Cahit Sıtkı Tarancı‘nın Şiirlerine Psikanalitik Bir Yaklaşım. Turkish Studies, 6(3), 973-988.
• Karabulut, Mustafa (2013). Edip Cansever Şiiri-Psikanalitik Bir İnceleme. Ankara: Öncü Kitap Yayınları.
• Karabulut, M., Aydın E. (2020). Necip Fazıl Kısakürek’in Tiyatrolarında Din Algısı. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 1-14.
• Karaca, F. (2010). Dindarlığın Etkileri. Hayati Hökelekli (Ed.), Din Psikolojisi içinde (s. 70-93). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Kasapoğlu, A. (1997). Kur’an’da İman Psikolojisi. İstanbul: Yalnızkurt Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (1976a). Bir Adam Yaratmak. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Kısakürek, N. F. (1976b). Nam-ı Diğer Parmaksız Salih. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Kısakürek, N. F. (1976c). Para. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Kısakürek, N. F. (1976d). Reis Bey. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Kısakürek, N. F. (1976e). Yunus Emre. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Kısakürek, N. F. (1993). İbrahim Ethem. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, N.F. (1998a). Konuşmalar. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (1998b). Çile. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (2006). Püf Noktası. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Leary, M.R. (2005). The Scientific Study Of Personality. In Derlega V.A., Winstead B.A. & Jones W.H. (eds.) Personality: Contemporary Theory and Research. Chicago: Nelson-Hall.
• Levinson D. J. (1986). A Conception Of Adult Development. Am Psychol, 41, 3-13.
• McCrae, R. R., Costa, P. T. (2003). Personality in Adulthood: A Five-Factor Theory Perspective New York: Guilford.
• Okay, M. O. (1987). Necip Fazıl Kısakürek. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Payot, J. (2019). İrade Terbiyesi. Alp, H. (Çev.). İstanbul: Ediz Yayınevi.
• Pazarlı, O. (1982). Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Peker, H. (1990). Suçlularda Dini Davranışlar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (4), 93-124.
• Riley, E. N., Peterson, S. J., Smith, G. T. (2017). Towards A Developmentally İntegrative Model Of Personality Change: A Focus On Three Potential Mechanisms. Advances in Psychology Research, 124, 63–84.
• Robbins, S. P., T. A. Judge.(2012). Örgütsel Davranış. Erdem, İ. (Çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Roberts, B. W., Wood, D., Smith, J. L. (2005). Evaluating Five Factor Theory And Social İnvestment Perspectives On Personality Trait Development. Journal of Research in Personality, 39, 166-184.
• Sardoğan, M. E., Karahan, T. F. (2009). Kişilik Gelişimi. Alim Kaya (Ed.), Eğitim Psikolojisi içinde (s. 39-66). Ankara: Pegem Akademi.
• Schultz, D. P., Schultz, S. E. (2005). Theories of Personality. Boston: Cengace Learning.
• Şahin, V. (2018). Necip Fazıl Kısakürek’in ‘Bir Adam Yaratmak’ Adlı Tiyatrosu Üzerine Bir İnceleme. I. Karaman Uluslararası Dil ve Edebiyat Kongresi Tam Metin içinde (s. 861-878).
• Şen, C. (2017). Necip Fazıl Kısakürek’in Tiyatroları Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bartın Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bartın.
• Şentürk, H. (1997). Din Psikolojisi. Konya: Esra Yayınları.
• Tanrıverdi, S. (2019). Gelişim Kuramları. İrfan Erdoğan-Ferahim Yeşilyurt (Ed.), Büyüme, Olgunlaşma ve Gelişim içinde (s. 25-60.) Ankara: Murat Yayınları.
• Tepeli, Y., Pektaş, E. (2013). Necip Fazıl Kısakürek’in “Kaldırımlar” Şiiri Üzerine Dil Bilimsel Bir Çözümleme. Turkish Studies, 8(1), 2923-2945.
• Turner, J. C., Reynolds, K. J., Haslam, S. A., Veenstra, K. (2006). Reconceptualizing Personality: Producing İndividuality By Defining The Personal Self. In T. Postmes J. Jetten (Eds), Individuality and the group: Advances in social identity in (p. 11-36). London: Sage.
• Türkyılmaz, Ü. (2003). Albert Camus‘un Caligula‘sında Yaşam Ölüm Diyalektiği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 43(2), 109-118.
• Weber, M. (1993). Sosyoloji Yazıları. Taha, P. (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınevi.