İşin Anlamlılığının İşten Ayrılma Niyetiyle İlişkisinde İş Stresinin Aracılık Rolü: Havaalanı Yer Hizmeti Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma

Yıl 2021, Sayı: 51, 277 - 306, 31.03.2021

Ümmühan Beste Yıldırım Mehmet Ali Taş Hüseyin Çiçek

Öz

Çalışma ortamında maruz kalınan iş stresi, çalışanların sıkça karşı karşıya kaldığı ortak bir sorundur ve çözülmediği takdirde işten ayrılmaya varacak kadar büyük olumsuzluklara neden olabilmektedir. Ancak büyük bir amaca hizmet etme veya işe tutkuyla bağlanma neticesinde çalışanlar daha az stres yaşamakta ve işten ayrılma düşüncesinde de azalma söz konusu olmaktadır. Bu savı test etmek ve ilgili kavramların ilişkisini araştırmak amacıyla Antalya, Kayseri ve Isparta illerinde yer alan havaalanlarında bir araştırma yürütülmüştür. Araştırma için 141 yer hizmeti çalışanından anket tekniği kullanılarak veri toplanmıştır. Veriler SPSS 22 paket programı kullanılarak analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular incelendiğinde; İşin anlamlılığının, hem iş stresini hem de işten ayrılma niyetini düşürdüğü tespit edilmiştir. İş stresinin ise işten ayrılma niyetini arttırdığı saptanmıştır. Dikkat çekici bir bulgu olarak da işin anlamlılığının işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisinde iş stresinin aracılık etmesidir. Buradan hareketle işin anlamlılığı aslında iş stresini düşürdüğünden dolayı işten ayrılma niyetini etkilediği sonucuna ulaşılabilir. Dolayısıyla, çalışanların işi anlamlı bulmasının örgütler için önemli sonuçlar doğurduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

İşin anlamlılığı, iş stresi, işten ayrılma niyeti

Kaynakça

• Aka, B., Özmutaf, N. M. ve Aka, B. (2015). Havacılık Alanında Çalışanların İş Stresi ile Başa Çıkma Davranışının Takım Performansına Etkisi: Ampirik Bir Yaklaşım. III. Ulusal Havacılık Teknolojisi ve Uygulamaları Kongresi UHAT. Tam Metin içinde (s. 296-308).
• Akçakanat, T. (2019). Hava Trafik Kontrolörlerinde Algılanan İş Stresinin İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisinde İş Tatmini ve Öznel Yorgunluk Algısının Rolü. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(4), 901-920.
• Akgemci, T. (2000). Örgütlerde Stres ve Yönetimi. İktisadi ve idari Bilimler Dergisi, 15(1), 301-309.
• Akgündüz, Y., Adan Gök, Ö. ve Alkan, C. (2017). Örgütsel Destek Algısı, İş Stresi, İşin Anlamlılığı ve Proaktif Kişilik Özelliklerinin Çalışanların Yaratıcılığına Etkisi: Beş Yıldızlı Bir Otel Çalışanlarında Uygulama. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(1), 50-68.
• Akova, O. ve Işık, K. (2008). Otel İşletmelerinde Stres Yönetimi: İstanbul’daki Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 17-44.
• Akova, O., Emiroğlu, B. ve Tanrıverdi, H. (2015). İş Stresi İle Çalışanların İş Tatmini ve İşten Ayrılma Niyeti Arasındaki İlişki: İstanbul’daki 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Journal of Management, Marketing and Logistics, 2(4), 378-402.
• Aksoy, A. ve Kutluca, F. (2005). Çalışma Hayatında Stres Kaynakları, Stres Belirtileri ve Stres Sonuçlarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 49, 458-486.
• Albrecht, S. ve Su, M. J. (2012). Job Resources and Employee Engagement in A Chinese Context: The Mediating Role of Job Meaningfulness, Felt Obligation and Positive Mood. Int. J. Business and Emerging Market, 4(4), 277-292.
• Aslan, H. ve İnce, E. (2019). Algılanan Örgütsel Desteğin İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisinde İş Stresinin Aracı Rolü. Igdir University Journal of Social Sciences, (20), 479-502.
• Aydın, G. Ç., Aytaç, S. ve Şanlı, Y. (2020). Hemşirelerde Algılanan Stres ve Stres Semptomlarının İşten Ayrılma Eğilimi Üzerindeki Etkisi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (Özel Sayı), 526-538.
• Aydın, İ. (2008). İş Yaşamında Stres. Ankara: Pegem Akademi.
• Aydın, Ş. (2004). Örgütsel Stres Yönetimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(3), 49-74.
• Aytaç, S. (2015). Stres Kaynakları ve Stresin Psikolojik Semptomlarının Öfke Kontrolü ile İlişkisi: Polis Memurları Üzerine Bir Araştırma. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 69(2), 1-27.
• Bailey, C. ve Madden, A. (2016). What Makes Work Meaningful - or Meaningless?. MIT Sloan Management Review, 57(4), 1-9.
• Barnes, L., Agago, M. ve Coombs, W. (1998). Effects of Job-Related Stress on Faculty Intention to Leave Academia. Research in Higher Education, 39(4), 457-469.
• Büte, M. (2011). Nepotizmin İş Stresi İş Tatmini Olumsuz Söz Söyleme ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkileri: Aile İşletmeleri Üzerinde Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 177-194.
• Cameron, K. (2013). Pozitif Liderlik, Olağanüstü Bir Performans İçin Stratejiler. Çekinirer, T. (Çev.). İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Cerin, E. ve MacKinnon, D. P. (2009). A Commentary on Current Practice in Mediating Variable Analyses in Behavioural Nutrition and Physical Activity. Public Health Nutrition, 12(8), 1182-1188.
• Ceylan, A., Çöl, G., ve Gül, H. (2005). İşin Anlamlılığını Belirleyen Sosyal-Yapısal Özelliklerin Güçlendirmeye Olan Etkileri ve Sonuçları Üzerine Bir Araştırma. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 6(1), 35-51.
• Chalofsky, N. (2003). An Emerging Construct for Meaningful Work. Journal Human Resoursce Development International, 6(1), 69-83.
• Chen, J. ve Silverthorne, C. (2008). The Impact of Locus of Control on Job Stress, Job Performance and Job Satisfaction in Taiwan. Leadership & Organization Development Journal, 29(7), 572–82.
• Cotton, J. ve Tuttle, J. (1986). Employee Turnover: A Meta-Analysis and Review with Implications for Research. Academy of Management Review, 11(1), 55-70.
• Çankaya, M. (2020). Hastane Çalışanlarındaki İş Stresinin İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisi. Business & Management Studies: An International Journal, 8(1), 121-143.
• Çankır, B. ve Yener, S. (2017). İş'te Pozitif Davranış. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Demir, M. (2012). Örgütsel Destek, Örgütsel Bağlılık ve İşten Ayrılma Eğilimi İlişkisi: Havalimanı Yer Hizmetleri İşletmelerine Yönelik Bir Araştırma. "İş, Güç" Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 14(1), 47-64.
• Dik, B. ve Duffy, R. (2007). Calling and Vocation at Work: Definitions and Prospects for Research and Practice. The Counseling Psychologist, 37(3), 424-450.
• Dinç, M., Uzunbacak, H. H. ve Akçakanat, T. (2019). Örgütsel Nostaljinin İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisinde İşin Anlamlılığının Aracılık Rolü. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (36), 349-369.
• Dirik, D. (2019). Ulusal Yazın Bağlamında İşten Ayrılma Niyetinin Öncüllerine İlişkin Bir Meta-Analiz Çalışması. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 26(1), 131-155.
• Durmuş, B., Yurtkoru, E. S. ve Çinko, M. (2011). Sosyal Bilimlerde SPSS’le Veri Analizi. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Efeoğlu, İ. E. (2006). İş-Aile Yaşam Çatışmasının İş Stresi, İş Doyumu ve Örgütsel Bağlılık Üzerindeki Etkileri: İlaç Sektöründe Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Eren Gümüştekin, G. ve Gültekin, F. (2009). Stres Kaynaklarının Kariyer Yönetimine Etkileri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (23), 147-158.
• Ersezgin, R. ve Sevi Tok, E. S. (2019). Algılanan İş Stresi, Psikolojik Dayanıklılık, Başa Çıkma Stilleri ve Öz-Duyarlılığın Tükenmişlik Düzeyini Yordayıcı Etkisi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(36), 1-36.
• Evcimen, C., Çakıcı, A. ve Çakıcı, C. (2020). İşin Anlamlılığının Sapma Davranışı ve Performansa Etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(2), 672-683.
• Fairlie, P. (2011). Meaningful Work, Employee Engagement, and Other Key Employee Outcomes: Implications for Human Resource Development. Advances in Developing Human Resources, 13(4), 508-525.
• Gürbüz, S. (2019). Sosyal Bilimlerde Aracı, Düzenleyici ve Durumsal Etki Analizleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2015). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hang-Yue, N., Foley, S. ve Loi, I. R. (2005). Work Role Stressors and Turnover Intentions: A Study of Professional Clergy in Hong Kong. Int. J. of Human Resource Management, 16 (11), 2133–2146.
• Harman, W., Lee, T., Mitchell, T., Felps, W. ve Owens, B. (2007). The Psychology of Voluntary Employee Turnover. Current Directions in Psychological Science, 16(1), 51- 54.
• Hayes, A. F. (2009). Beyond Baron and Kenny: Statistical Mediation Analysis in the New Millennium. Communication Monographs, 76(4), 408-420.
• Hayes, A. (2013). Introduction to Mediation, Moderation, and Conditional Process Analysis: A regression-based Approach. New York: Guilford Press.
• Hon, A., Chan, W. ve Lu, L. (2013). Overcoming Work-Related Stress and Promoting Employee Creativity in Hotel Industry: The Role Of Task Feedback From Supervisor. International Journal of Hospitality Management, 33, 416–424.
• House, R. J. ve Rızzo, J. R. (1972). Role Conflict and Ambiguity as Critical Variables in Model of Organizational Behavior. Organizational Behavior and Human Performance, 7(3), 467-505.
• Hughes, L., Avey, J. ve Nixon, D. (2010). Relationships Between Leadership and Followers’ Quitting Intentions and Job Search Behaviors. Journal of Leadership & Organizational Studies, 17(4), 351–362.
• Hussain, L., Yunus, N., Ishak, N. ve Daud, N. (2014). Does Remuneration Influence the Intention to Leave?: A Preliminary Study among Young Bankers in Malaysia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 130, 186-192.
• Işık, E. (2007). İşletmelerde Mobbing Uygulamaları ile İş Stresi İlişkisine Yönelik Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İslamoğlu, A. H. ve Alnıaçık, Ü. (2014). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Janik, M. ve Rothmann, S. (2015 ). Meaningful Work and Secondary School Teachers’ Intention to Leave. South African Journal of Education, 35(2), 1-13.
• Judge, T. A. ve Colquitt, J. A. (2004). Organizational Justice and Stress: The mediating Role of Work–Family Conflict. Journal of Applied Psychology, 89 (3), 395-404.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Kaptanoglu, R. Ö. (2020). İşten Ayrılma Niyeti ve Toksik Liderliğin Etkisi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (6), 161-173.
• Kaplanoğlu, E. (2014). Mesleki Stresin Temel Nedenleri ve Muhtemel Sonuçları: Manisa İlindeki SMMM’ler Üzerine Bir Araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 131- 150.
• Mobley, W. H., Horner, S. O., ve Hollingsworth, A. T. (1978). An Evaluation of Precusors of Hospital Employee Turnover. Journal of Applied Psychology, 63(4), 408-414.
• Okutan, M. ve Tengilimoğlu, D. (2002). İş Ortamında Stres ve Stresle Başa Çıkma Yöntemleri: Bir Alan Uygulaması. GÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi (İİBF), 3, 1-33.
• Onay, M. ve Kılcı, S. (2011). İş Stresi ve Tükenmişlik Duygusunun İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkileri: Garsonlar ve Aşçıbaşılar. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 363-372.
• Örücü, E. ve Özafşaroğlu, S. (2013). Örgütsel Adaletin Çalışanların İşten Ayrılma Niyetine Etkisi: Güney Afrika Cumhuriyetinde Bir Uygulama. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(23), 335-358.
• Özkan, C. (2017). İşin Anlamlılığının İş Performansı ve Sapma Davranışına Etkisi: Mersin İlinde Yapılan Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Mersin Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Paillé, P. (2011). Stressful Work, Citizenship Behaviour and Intention to Leave the Organization in a High Turnover Environment: Examining the Mediating Role of Job Satisfaction. Journal of Management Research, 3(1), 1-14.
• Parker, D. F. ve DeCotiis, T. A. (1983). Organizational Determinants of Job Stress. Organizational Behavior and Human Performance, 32(2), 160-177.
• Polat, M. ve Meydan, C. (2010). Örgütsel Özdeşleşmenin Sinizm ve İşten Ayrılma Niyeti İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Savunma Bilimleri Dergisi, 9 (1), 145-172.
• Prouse, E. (2010). The Influences of Work Engagement and Intention to Turnover in Pilots and Cabin Crew in a New Zealand Based Airline Organisation. (Unpublished Master’s Thesis). Massy University, New Zelanad.
• Rageb, M. A., Abd-El-Salam, E. M., El-Samadicy, A. ve Farid, S. (2013). Organizational Commitment, Job Satisfaction and Job Performance as a Mediator Between Role Stressors and Turnover Intentions a Study From an Egyptian Cultural Perspective. The Business and Management Review, 3(2), 51-73.
• Rickard, G., Lenthall, S., Dollard, M., Opie, T., Psych, B., Knight, S., et al. (2012). Organisational Intervention to Reduce Occupational Stress and Turnover in Hospital Nurses in the Northern Territory, Australia. Collegian, 19, 211-221.
• Rucker, D. D., Preacher, K. J., Tormala, Z. L. ve Petty, R. E. (2011). Mediation Analysis in Social Psychology: Current Practices and New Recommendations. Social and Personality Psychology Compass, 5(6), 359-371.
• Rusbult, C. E., Farrell, D., Rogers, G. ve Mainous III, A. G. (1988). Impact of Exchange Variables on Exit, Voice, Loyalty and Neglect: An Integrative Model of Responses to Decline Job Satisfaction. Academy of Management Journal, 31(3), 599- 627.
• Schnider, B. (1987). The People Make the Place. Personnel Psychology, 40, 437-453.
• Scroggings, V.A. (2008). Antecedents and Outcomes of Experienced Meaningful Work: A Person-Job Fit Perspective. Journal of Business Inquiry, 7(1), 68-78.
• Seçer, İ. (2015). Psikolojik Test Geliştirme ve Uyarlama Süreci. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Seçkin, Ş. N. (2018). Yapılan İşin Anlamlılığı ve İşe Tutkunluk İlişkisi Akademisyenler Üzerine Bir Araştırma. ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 143-160.
• Serinikli, N. (2019). Çalışanların Örgütsel Destek Algılarının İş Tatminlerine Etkisinde İş Stresinin Aracılık Rolü. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 10(3), 585-597.
• Seyrek, İ. ve İnal, O. (2017). İşten Ayrılma Niyeti ile İlişkili Faktörler: Bilgi Teknolojisi Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Doğu Anadolu Sosyal Bilimlerde Eğilimler Dergisi, 1(1), 63-74.
• Sinha, C. ve Sinha, R. (2012). Factors Affecting Employee Retention: A Comparative Analysis of two Organizations from Heavy Engineering Industry. European Journal of Business and Management, 4(3), 145-162.
• Soysal, A. (2009). İş Yaşamında Stres. Çimento İşveren Dergisi, 23(3), 17-40.
• Sökmen, A. ve Şimşek, T. (2016). Örgütsel Bağlılık, Örgütle Özdeşleşme, Stres ve İşten Ayrılma Niyeti İlişkisi: Bir Kamu Kurumunda Araştırma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 606-620.
• Spreitzer, G. (1996). Social Structural Characteristics of Psychological Empowerment. The Academy of Management Journal, 39(2), 483-504.
• Spreitzer, G. M. (1995). Psychological Empowerment in the Workplace: Dimensions, Measurement, and Validation. Academy of Management Journal, 38(5), 1442-1465.
• Steger, M. F., Dik, B. J. ve Duffy, R. D. (2012). Measuring Meaningful Work: The Work and Meaning Inventory (WAMI). Journal of Career Assessment, 20(3), 322-337.
• Suadicani, P., Bonde, J. P., Olesen, K. ve Gyntelberg, F. (2013). Job Satisfaction and Intention to Quit the Job. Occupational Medicine, 63(2), 96-102.
• Sun, K., ve Chiou, H. (2010). Aviation Ground Crews: Occupational Stresses and Work Performance. African Journal of Business Management, 5(7), 2865-2873.
• Taş, A. ve Özkara, Z. U. (2020). İş Stresinin Algılanan Yönetici Desteği İle İşten Ayrılma Niyeti Arasındaki İlişkide Üstlendiği Rol. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(21), 475-504.
• Taş, Y., Akbolat, M., Amarat, M. ve Yıldırım, Y., (2019). Psikolojik İyi Olmanın İşten Ayrılma Niyetine Etkisinde İş Stresinin Aracı Rolü. 3. Uluslararası 13. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi Tam Metin İçinde (s. 960-969).
• Theron, M., Barkhuizen, N. ve Du Plessis, Y. (2014). Managing the Academic Talent Void: Investigating Factors in Academic Turnover and Retention in South Africa. SA Journal of Industrial Psychology, 40(1), 1-14.
• Tims, M., Derks, D. ve Bakker, A. (2016). Job Crafting and Its Relationships with Person – Job Fit and Meaningfullness: A Three-Wave Study. Journal of Vocational Behavior, 100(92), 44-53.
• Turunç, Ö. ve Çelik, M. (2010). Çalışanların Algıladıkları Örgütsel Destek ve İş Stresinin Örgütsel Özdeşleşme ve İş Performansına Etkisi. Yönetim ve Ekonomi, 17(2), 183- 206.
• Turunç, Ö., Tabak, A., Şeşen, H. ve Türkyılmaz, A. (2010). Çalışma Yaşamı Kalitesinin Prosedür Adaleti, İş Tatmini, İş Stresi ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi. ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources, 12(2), 115-134.
• Vallerand, R. J. (2012). From Motivation to Passion: In Search of the Motivational Processes Involved in a Meaningful Life. Canadian Psychology/Psychologie canadienne, 53(1), 42-52.
• Vermunt, R. ve Steensma, H. (2003). Physiological Relaxation: Stress Reduction Through Fair Treatment. Social Justice Research, 16(2), 135-149.
• Westman, M. ve Etzion, D. (2002). The Impact of Short Overseas Business Trips on Job Stress and Burnout. Applied Psychology: An International Review, 51(4), 582–592.
• Wrzesniewski, A., LoBuglio, N., Dutton, J. ve Berg, J. (2013). Job Crafting and Cultivating Positive Meaning and Identity in Work. Advances in Positive Organizational Psychology, 1, 281–302.
• Yener, S. (2013). Kadın Çalışanların Kadınsı Cinsiyet Normları ve İşin Anlamlılığı Arasındaki Etkileşimde Cinsiyet Rol Stresinin Aracı Rolü. İşte Davranış Dergisi, 3(1), 42- 56.
• Yenihan, B., Öner, M. ve Çiftyıldız, K. (2014). İş Stresi ve İşten Ayrılma Niyeti Arasındaki İlişki: Otomotiv. Çalışma İlişkileri Dergisi, 5(1), 38-49.
• Yozgat, U., Yurtkoru, S. ve Bilginoğlu, E. (2013). Job Stress and Job Performance among Employees in Public Sector in Istanbul: Examining the Moderating Role of Emotional Intelligence. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 75, 518-524.
• Zapf, D., Vogt, C., Seifert, C., Mertini, H. ve Isic, A. (2010). Emotion Work as a Source of Stress: The Concept and Development of an Instrument. European Journal of Work and Organizational Psychology, 8(3), 371–400.