Tek Parti Dönemi Raporlarında Van

Yıl 2021, Sayı: Van Özel Sayısı, 161 - 190, 20.04.2021

Mehmet Pınar Volkan Tunç

Öz

Cumhuriyet döneminde hazırlanan raporlar ağırlıkla Şeyh Said ve Ağrı isyanları sonrasında hazırlandığından asayişi sağlama ve Türk kültürünü benimsetme başlıkları ön plandaydı. İsmet İnönü, Celal Bayar, Abdülhalik Renda, Abidin Özmen, Hasip Aytuna, Fevzi Kalfagil, Hasan Reşit Tankut ve Cevat Dursunoğlu’nun hazırladığı raporlarda Van önemli bir yer tutmaktaydı. Raporlarda Van başlığında farklı denklemler ve öneriler yer alırken ortak nokta eğitim, ekonomi, kültür vb başlıklarıyla hâkim ideolojiye yönelik bölgedeki toplumsal aidiyeti güçlendirmekti. Türklüğü temsil eden argümanların zenginleştirilmesiyle bölge halkının sistemle daha ahenkli bir bütünleşme yaşayacağına inanç tamdı. Homejen bir ulus oluşturma formunda Karadeniz Sürmene’den Van’a iskân edilen Türk nüfus kitlesi bölge için bir model teşkil etti. Bölgede Türklük vurgusu hemen hemen bütün raporlarda yer alsa da Türklüğün kadim bir merkezi olması nedeniyle Erciş’e ayrı bir parantez açıldı. Raporlarda bölgedeki Türk nüfusundan ziyade Türkçe konuşma meselesi üzerine yoğunlaşıldı. Van’da Türk kültürünün yaygınlaştırılması/yaşatılması konusunda İsmet İnönü ve Abdülhalik Renda’nın raporlarında bir ümitsizlik/tedirginlik gözlemlenirken Hasan Reşit Tankut ve Hasip Aytuna Van’ı Türk kültürünün benimsendiği başat merkezlerinden biri olarak değerlendirdiler. Bayar, bölge halkıyla sağlıklı bir iletişim ağı oluşturmak ve tek parti anlayışının zihin dünyasının toplumda bir karşılık bulması için Van Gölü işletmesi dahil olmak üzere birçok işletmenin açılmasını önemsemekteydi. Bayar’ın raporunda kültür-dil başlığı yerine farklı olarak ekonomi başlığı ön plana çıkmaktaydı.

Anahtar Kelimeler

Celal Bayar, Rapor, İsmet İnönü, Tek Parti, Van

Destekleyen Kurum

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SBA-2017-5967

Van in Single Party Period Reports

Öz

Since the reports prepared during the Republic period were mostly prepared after the Sheikh Said and Ağrı rebellions, the topics of maintaining order and adopting Turkish culture were at the forefront. Van occupied an important place in the reports prepared by İsmet İnönü, Celal Bayar, Abdülhalik Renda, Abidin Özmen, Hasip Aytuna, Fevzi Kalfagil, Hasan Reşit Tankut and Cevat Dursunoğlu. While different equations and suggestions were included under the title of Van in the reports, the common point was to strengthen the social belonging in the region towards the dominant ideology with the headings of education, economy, culture, etc. With the enrichment of the arguments representing Turkishness, the people of the region would have a more harmonious integration with the system. The Turkish population resettled from Black Sea Surmene to Van in the form of a homogeneous nation-building constituted a model for the region. Although the emphasis on Turkishness in the region is included in almost all reports, a separate parenthesis was opened to Erciş because it is an ancient center of Turkishness. The reports focused on the issue of Turkish speaking rather than the Turkish population in the region. Hasan Reşit Tankut and Hasip Aytuna evaluated Van as one of the dominant centers where Turkish culture was adopted, while there was a hopelessness / anxiety in the reports of İsmet İnönü and Abdülhalik Renda regarding the dissemination / preservation of Turkish culture in Van. Bayar emphasized the opening of many businesses, including the Van Lake enterprise, in order to establish a healthy communication network with the people of the region and for the mental world of the single party understanding to find a response in the society. In Bayar's report, instead of the culture-language title, the economy title stood out.

Anahtar Kelimeler

Celal Bayar, Report, İsmet İnönü, Single Party, Van

Proje Numarası

SBA-2017-5967

Kaynakça

• Afşar, E. (2019). Cumhuriyet Döneminde Van Gölü İşletme İdaresi'nin Kurulması (1928-1936). V. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu (s. 640-648), Van.
• Ak, B. (2002). Türkiye Cumhuriyeti’nde Sağlık Hizmetleri. Türkler, XVII, 419-435.
• Arı, K. (2000). Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Arıkan, O. (1973). Doğu Bölgesi’nin Sanayileşmesi. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Atlı, C. (2014). Türk Siyasi Hayatının Ardında Kalan İsim: Mustafa Abdulhalik Renda. History Studies, 6/5, 31-50.
• Bayar, C. (2006). Şark Raporu. (Sad. Nejat Bayramoğlu). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Bayrak, M. (2009). Kürtlere Vurulan Kelepçe Şark Islahat Planı. Ankara: Özge Yayınları.
• Cumhuriyetin 70. Yılında Bayındırlık ve İskân Bakanlığı. (1993). Ankara: Bayındırlık Bakanlığı Yayını.
• Çavmak, Ş. ve Çavmak, D. (2017). Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi ve Sağlıkta Dönüşüm Programı. Sağlık Yönetimi Dergisi, 1(1), 48-57.
• Demirtaş, M. ve Subaşı, O. (2015). Osmanlıdan Cumhuriyete Vangölü Denizcilik Tarihi. Tatvan: Mega Basım Yayın.
• Doğu Sorunu - Necmeddin Sahir Sılan Raporları (1939-1953). (2010). (Der: Tuba Akekmekçi-Muazzez Pervan). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Evsile, M. (2018). Cumhuriyet Döneminde Bayındırlık Faaliyetleri (1923-1950). Turkish Studies, (10) 4, 81-102.
• Güven, İ. (2014). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• İnönü, İ. (2001). Defterler I (1919-1973). (Haz. Ahmet Demirel). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Koç, N. (2013). Şeyh Sait Ayaklanması. Turkish Studies, 8/2, 153-166.
• Koçak, C. (2003). Umûmî Müfettişlikler (1927-1952). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mazıcı, N. (1996). Celal Bayar Başbakanlık Dönemi 1937-1939. İstanbul: Der Yayınları.
• Obuz, Ö. (2017). Siirt’in Cumhuriyet Serüveni (1923-1950) Gelenek, Modernite, Milli Kimlik. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Özpekcan, M. (2002). TBMM Tutanaklarına Göre Cumhuriyet’in İlk On Yılında Sağlık Politikamız. Türkler, XVII, 436-445.
• Öztürk, S. (2012). İsmet Paşa’nın Kürt Raporu. İstanbul: Doğan Kitap.
• Sılan, N. S. (2011a). Doğu Anadolu ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1939-1951). (Der. Tuba Akekmekçi-Muazzez Pervan). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sılan, N. S. (2011b). Kürt Sorunu ve Devlet Tedip ve Tenkil Politikaları (1925-1947). (Haz. Tuğba Yıldırım). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• T.C. Bayındırlık Bakanlığı. (1946). Bayındırlık Dergisi.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2004). Cumhuriyet Harcı. III. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tuncay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931). Ankara: Yurt Yayınları.
• Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış. (1938). Ankara: Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını.
• Türkmen, İ. (2013). Doğu Kalkınması 1923-1946 Doğu İllerini Kalkındırmaya Yönelik Kamu Harcamaları ve Yatırımlar. Konya: Kömen Yayınları.
• Umumi Müfettişler Konferansında Görüşülen ve Dahiliye Vekaletini İlgilendiren İşlere Dair Toplantı Zabıtları ile Rapor ve Hülasası. (1937). (Haz. M. Bülent Varlık). Ankara: Başvekalet Matbaası.
• Van 1973 İl Yıllığı. (1973). İstanbul: Kıral Matbaası.
• Yaman, A. E. (1993). Kurtuluş Savaşı Ekonomisi ve Maliyesi. Atatürk Yolu Dergisi, 12, 417-429.
• Yıldırım, İ. (2001). Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923-1950). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Yücebaş, F. (2017). İç Denetim Sağlama Aracı Olarak Umumî Müfettişlikler: Birinci Umumî Müfettişlik Örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 34, 459-487.
• Yücebaş. F. (2019). Millî Şuurun Sağlam Bir Vesikası: Küresünni Türkleri. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 123/242, 73-88.