Contributions of the Credit and Technical Assistance Received from the Soviet Union to the Realization of the First Five-Year Industrial Plan Made in Türkiye Between 1934 and 1938

Yıl 2024, Sayı: 64, 58 - 71, 30.06.2024

İmren Arbaç

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1427874

Öz

After the proclamation of the Republic, the country's administration was determined to strengthen its military successes with economic breakthroughs. During the industrialization phase of the country, economic and industrial management experts began to examine the implementation of the economy and industry in other countries, especially the New Economic Policy implemented in the Soviet Union. The success of the five-year industrial plan implemented in the Soviet Union and its becoming a country that managed to turn the negative conditions of the World Economic Crisis in 1929 to its advantage aroused great interest in Turkey and attempts were made to examine the functioning of the Soviet Union's economic plans. This study examines the decision to implement the first five-year industrial plan between 1934 and 1938, which is of great importance for the history of Turkey, and the loan provided to Turkey by the Soviet Union during the implementation phase, as well as expert and technical assistance in the preparation of the industrial plan and determination of investment areas. It was examined in accordance with the research method. The study in question was researched on the basis of the State Archive Documents of the Presidency of the Republic of Turkey, GNAT Minutes, periodicals, official newspapers, articles, books and Russian Federation Foreign Policy Documents, Russian periodicals, articles and books. The study emphasizes the importance of the reports prepared by Soviet experts in the preparation of Turkey's first industrial plan and in expanding the scope of the plan. In the plan prepared by Soviet experts, suggestions for investments in chemistry and metallurgy, apart from textiles, were included in the plan by the Turkish administration, and the stages of realizing the industrial facilities needed by the country were revealed.

Anahtar Kelimeler

NEP, First Five Year Industrial Plan, Iosif Vissarionovich Stalin, Türkiye, Soviet Union, İsmet İnönü

Türkiye’de 1934-1938 Yılları Arasında Yapılan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planının Gerçekleştirilmesinde Sovyetler Birliği’nden Alınan Kredi Ve Teknik Yardımların Katkıları

Öz

Cumhuriyetin ilanından sonra ülke yönetimi askeri ve siyasi başarılarını iktisadi atılımlarla güçlendirme kararlılığında olmuştur. Ülkenin sanayileşmeye başlaması aşamasında ekonomi ve sanayi yönetim uzmanlarının Sovyetler Birliği’nde uygulanan 21 Mart 1921 tarihinde yürürlüğe giren Yeni Ekonomi Politikası başta olmak üzere, diğer ülkelerdeki ekonomi ve sanayinin uygulanma durumunu incelemeye başlanmıştır. Sovyetler Birliği’nde uygulanan beş yıllık sanayi planının başarılı olması, 1929 yılında yaşanan Dünya Ekonomi Krizi’nin olumsuz koşullarını kendi lehine çevirmeyi başarmış bir ülke durumuna gelmesi Türkiye’de büyük ilgi uyandırmış ve Sovyetler Birliği’nin ekonomi planlarıyla ilgili işleyişini incelemek yönünde girişimlerde bulunmuştur. Bu çalışma, Türkiye tarihi açısından büyük öneme sahip olan 1934-1938 yılları arasında birinci beş yıllık sanayi planının uygulanmasında Sovyetler Birliği tarafından Türkiye’ye sağlanan kredinin yanı sıra sanayi planının hazırlanması ve yatırım alanlarının belirlenmesi süreçlerinde uzman ve teknik yardımlar, araştırma yöntemine uygun olarak irdelenmiştir. Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşiv Belgeleri, TBMM Zabıt Cerideleri, süreli yayınlar, resmi gazeteler, makaleler, kitaplar ve Rusya Federasyonu Dış Politika Belgeleri, Rusça süreli yayınlar, makaleler ve kitaplar temeline dayalı olarak araştırılmıştır. Çalışmada Türkiye’nin ilk sanayi planının hazırlanmasında ve planın kapsamının genişletilmesinde Sovyet uzmanları tarafından hazırlanan raporların önemi vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Sovyetler Birliği, Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, İosif Vissarionoviç Stalin, NEP, İsmet İnönü

Kaynakça

• BCA, 200-362-16, 14,08,1935, /Muamelat Genel Müdürlüğü(1928-), 30-10-0-0, 238.
• BCA, 30-18-1-1/ Kararlar Daire Başkanlığı(1920-1928),16-67-13.
• BCA,30-18-1-2,/ Kararlar Daire Başkanlığı (1928-),30-53-19.
• BCA, 30-18-1-2/Kararlar Daire Başkanlığı (1928-), 30.12.1936,70-98-17,184-137.
• TBMMZC, 18.06.1932, C. 9, D.4, İç.1, s.167.
• TBMMZC, 25.06.1932, C.9, D.4 İç.1, s.304.
• TBMMZC, 12.05.1934, C.22, D.4, İç.3, s.109-111.
• TBMMZC ,14.05.1934, C.22,D.4, İç.3, s. 114.
• Dokumentı vneşney politiki SSSR, T.XII.(1967).Red. İ.İ. Agayants, V.N. Vereşçagin, F.P. Dolya, P.F. Strunnikov, A.G. Yakovlev, Politizdat MİD.
• Dokumentı vneşney politiki SSSR, T. XV.(1969). Red. G.K. Leyev, F.P. Dolya, A.İ. Lavrentyev, A.M. Maluhin, G.L. Rozanov, A.A. Solovyov, Gospolitizdat MİD.
• Atay, F. R.(1932). Moskova Roma, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi.
• Atay, F. R.(1931). Yeni Rusya, Hakimiyeti Milliye.
• Aydemir, Ş. S. (1966). İkinci adam İsmet İnönü. Cilt:I 1884-1938, Remzi Kitabevi.
• Boratav, K.(2006). Türkiye’de devletçilik. 2. Basım, İmge Yayınları.
• Çelebican, G. (1973). Sovyet Rusya’da iktisadi planlamanın gelişimi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29 (3), 247-287.
• Çernikov, İ. F.(1977). V interesah mira i dobrososedstva: o sovetsko-turetskih otnoşeniyah v 1935-1970. Nauk. Dumka.
• Emmioğlu, K.(2013). Türkiye’nin sanayileşme serüveni sanayicilik anılarım ve sanayiciliğin tarihçesi. Elips Kitap.
• Erdoğan, H.(2020). Birinci beş yıllık kalkınma planı ekseninde Türkiye Cumhuriyeti’nin kalkınma politikası ve tarımsal üretim. Journal of Universal History Studies, 3 (Prof. Dr. Mustafa Keskin Special Issue), 252-268.
• İnan, A.(1972). Devletçilik ilkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci sanayi planı 1933. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnan, A.(1973). Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci sanayi planı 1936. XVI. Dizi, Sa. 21, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnönü, İ.(1987). Hatıralar: 2. Kitap. Bilgi Yayınevi.
• Jukovskiy, P. M.(1933). Zemledelçeskaya Turtsiya. İzdatelsvo Kolhoznıy i sovhoznıy lit.
• Kepenek, Y.(1975). Türk sanayiinde yatırımlar üzerine bir deneme, Cumhuriyet’in 50.nci yılında Türkiye’de sanayileşme ve sorunları semineri. 27-31 Ocak 1974, No.382, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 17-84.
• Kolesnikov, A.(2010). Atatürk dönemi Türk-Rus ilişkileri. Çev. İlyas Kamalov, Atatürk Araştırma Merkezi.
• Koptevskiy,V.N.(2003).Rossiya-Turtsiya:Etapı torgovo-ekonomiçeskovo sotrudniçestva. İnstitut vostokovedeniya RAN.
• Moiseyev, P. ve Rozaliyev, Yu. N.(1958). K istorii sovetsko-turetskih otnoşeniy. Gosudarsvennoe izdatelstvo politiçeskoy literaturı.
• Protokol X Syezda RKP(b).(1933). Otvetsvennıy redaktor N.N. Popov. Partiynoe izdatelstvo.
• Rozaliyev, Yu. N. (1980). Ekonomiçeskaya istoriya turetskoy respubliki. Nauka.
• Sbornik deystvuyişçih torgovıh dogovorov i inıh hozyaystvennıh soglaşeniy.(1935).SSCB Narodnıy komissariat po İnostrannım delam (NİİD),İzdatelstvo Niid.
• Serin, N.(1963). Türkiye’nin sanayileşmesi. Sevinç Matbaası.
• Sınai tesisat, işletme ve vekalet teşkilatına ilaveler hakkında raporlar. (1935). Haz. A. Afet İnan,T.C. Ekonomi Bakanlığı Neşriyatı.
• SSSR i Turtsiya 1917-1979. (1981). Red. M.A. Gasratyan. P.P. Moiseyev, Nauka.
• Stranı blijnego i srednego vostoka, (1972). Red. Lüdmila Mihaylovna Kulagina. Nauka.
• Şahin, H. (2002). Türkiye ekonomisi (Tarihsel gelişimi-bugünkü durumu). Ezgi Kitabevi.
• Şamsutdinov, A.M.(1968).Noveyşeya istoriya Turtsii. Nauka.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1982).Uygulamaya geçerken Türkiye’de devletçiliğin oluşumu. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Tökin, İ.H.(1946).İktisadi ve içtimai Türkiye rakamlarla:Türkiye’de sanayi, Cilt:III. T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Yayını.
• Vernadsky, G.(2015). Rusya tarihi. 3.bs. Çev. Doğukan Mızrak ve Egemen Ç. Mızrak, Selenge Yayınları.
• XV Syezd vsesoyuznoy kommunistiçeskoy partii- (b). (1928).Moskva, Leningrad: Gosudartvennoe İzdatelstvo.
• XVII Syezd vsesoyuznoy kommunistiçeskoy parti(b), 26 yanvarya-10 fevralya 1934 god.(1934). Otvetsvennıy redaktor, A Rubinşteyn, Partizdat.
• Yenal, O.(2001). Cumhuriyet’in iktisat tarihi, Creative Yayıncılık.
• Yıldırım, S.(2011). Atatürk döneminde Sovyet tarımını inceleme: Resmî geziler ve bilimsel işbirliği (1925-1932), Bilig /Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 57, 227-246.