SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARINDA SÖZLÜ VE YAZILI EDEBÎ TÜRLERİN KULLANIM DURUMU

Yıl 2013, Sayı: 20, 230 - 255, 01.06.2013

Selahattin Kaymakcı

Öz

Sosyal bilgiler, doğası ve konu alanı gereği sözlü ve yazılı edebi türlerden yararlanmaktadır. Bu araştırmanın amacı sosyal bilgiler ders kitaplarında sözlü ve yazılı edebi türlerin kullanım durumunu karşılaştırmalı olarak ortaya koymaktır. Araştırmada nitel metodoloji bağlamında doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada doküman olarak Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan sosyal bilgiler ders kitapları (4-7. sınıflar) incelenmiştir. Araştırmada toplanan veriler içerik analiz yardımıyla çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda sosyal bilgiler ders kitaplarında sözlü ve yazılı edebi türlerin kullanımına önem verildiği tespit edilmiştir. Bu kapsamda anı, atasözü, biyografi, destan, deyim, efsane, fıkra, gezi yazısı, günlük, hikâye, kompozisyon, makale, mani, marş, masal, mektup, menkıbe, özdeyiş, roman, siyasetname, söylev, sözlük, şarkı/türkü, şiir, tekerleme ve tiyatro türlerine ders kitaplarında yer verildiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler, ders kitabı, sözlü ve yazılı edebi ürün.

The Usage Situation of Oral and Written Literary Works in Social Studies Textbooks

Öz

Due to the nature and subject area, social studies use oral and literary works. The aim of this study is to examine comparatively the usage situation of oral and written literary works in social studies textbooks. In this study, document analysis was used in the context of qualitative methodology. As documents, social studies textbooks (4th to 7th grades), written by Ministry of Turkish National Education, were explored. Collected data were analyzed through content analysis. The results showed that social studies textbooks give importance to the usage of oral and literary works. In this context, it is understood that some oral and literary works, including memoir, proverb, biography, epic, idiom, legend, joke, travel writing, diary, story, literary composition, article, Turkish poem, march, fable, letter, anecdote, saying, novel, political treatise, speech, dictionary, song/ folk song, poetry, rhyme, and theater, are used in the textbooks.

Anahtar Kelimeler

Social studies, textbook, oral and written literary work.

Kaynakça

• Akkuş, Z. (2006). Sosyal bilgiler öğretiminde destanların kullanımı. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 31-49.
• Akkuş, Z. (2007). Tarih öğretiminde edebî ürünlerin kullanımının öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Akyol, Y. (2011). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde Türk tarihinde yolculuk ünitesinin çocuk edebiyatı ile ilişkilendirilmesinin öğrencilerin empati becerilerine (eğilimlerine) etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Ata, B. (2000). Tarih öğretiminde bir araç olarak tarihi romanlar. Türk Yurdu, 20 (153-154), s. 158-165.
• Aytaş, G. (2006). Edebi türlerden yararlanma. Milli Eğitim, 34 (169), s. 261-276.
• Bölücek, B. (2008). Sosyal bilgiler öğretiminde türkülerden yararlanmanın öğrencilerin akademik başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Büyüköztürk, Ş. ve diğ. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem A Yay.
• Chapin, J. R. ve Messick, R. G. (1999). Elementary social studies: A practical guide. New York: Longman.
• Çencen, N. (2010). 11. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde tarih öğretmenlerinin “edebi ürün kullanımına ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çetişli, İ. (2006). Edebiyat eğitiminde “edebi metin”in yer ve anlamı. Milli Eğitim, 34 (169), s. 75-84.
• Çifçi, T. (2011). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihi romanların kullanımının öğrencilerin akademik başarısı üzerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çuhadar, A. (2005). Edebiyata sosyal bilgiler penceresinden bakmak. [Online]: http://egitim.cukurova.edu.tr/wp.asp?87 adresinden 22 Ekim 2012 tarihinde indirilmiştir.
• Demir, S. B. (2011). Sosyal bilgiler öğretim programına göre tasarlanmış hikâyelerin etkililiği. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Demir, S. B. ve Akengin, H. (2011). Hikâyelerle Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Düzgün, H. (2008). Tarih öğretiminde tarihi romanların yeri -Mehmed Niyazi’nin romanları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ekiz, D. (2010). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Er, H. (2008). İlköğretim öğrencilerine sosyal bilgiler eğitiminde biyografi öğretimi çerçevesinde Atatürk’ün hayatı nasıl anlatılmalıdır? İçinde, Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 388-394). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları.
• Er, H. (2010). Sosyal bilgiler eğitimi kapsamında ilköğretim öğrencilerinin “biyografi” kullanımına ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Erden, M. (1996). Sosyal bilgiler öğretimi. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Erdoğan, N. (2007). İlköğretim sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde resimlendirilmiş öykülerin tarihsel düşünme becerilerinin gelişimine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Garcia, J. & Michaelis, J. U. (2001). Social studies for children: A Guide to basic instruction. Needham Hights, MA: Allyn & Bacon.
• Işık, H. ve diğ. (2011). Sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde yazılı ve sözlü edebi ürünlerin kullanılmasının yeri ve önemi. İçinde V. Ulusal Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi: Tam Metinler (s. 105-112). ?: ?.
• Kavcar, C. (1999). Edebiyat ve eğitim. Ankara: Engin Yayınevi.
• Kaymakcı, S. (2008). İlköğretim öğrencilerinin Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi’ni anlama ve tarihi olaylarla ilişkilendirme düzeyine bir bakış. İçinde, Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 388-394). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları.
• Kaymakcı, S. (24-26 Mayıs 2012). İlköğretim 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında edebî ürünlerin kullanımına bir bakış. 11. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri, Rize.
• Kaymakcı, S. ve Er, H. (2009). Sosyal bilgilerde biyografi kullanımı. İçinde M. Safran (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 413-431). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Keskin, S. (2008). Romanlarla tarih eğitimi ve öğretimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Köksal, H. (2010). Tarih öğretiminde epik şiirlerin kullanılması. İçinde M. Safran (Ed.), Tarih Nasıl Öğretilir? (s. 252-258). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• McGowan, T. & Guzzetti B. (1991). Edebiyat temelli sosyal bilgiler öğretimi. A. Doğanay (Çev.). [Online]: http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/doganay_01.pdf adresinden 01 Ekim 2012 tarihinde indirilmiştir.
• MEB. (2005a). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 4–5. Sınıflar Öğretim Programı (Taslak Basım). Ankara: MEB Yayınevi.
• MEB. (2005b). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6–7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu (Taslak Basım). Ankara: MEB Yayınevi.
• MEB. (2006a). İlköğretim 4 sosyal bilgiler ders kitabı. İstanbul: Doğan Ofset.
• MEB. (2006b). İlköğretim 5 sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Saray Matbaacılık.
• MEB. (2006c). İlköğretim 6 sosyal bilgiler ders kitabı. ? : Milsan Basın San A.Ş.
• MEB. (2007). İlköğretim 7 sosyal bilgiler ders kitabı. İstanbul: Doğan Ofset.
• MEB. (2010). İlköğretim 4 sosyal bilgiler ders kitabı. İstanbul: Kelebek Matbaacılık.
• MEB. (2011a). İlköğretim 5 sosyal bilgiler ders ve öğrenci çalışma kitabı (1. kitap). ?: Semih Ofset.
• MEB. (2011b). İlköğretim 5 sosyal bilgiler ders ve öğrenci çalışma kitabı (2. kitap). ?: Semih Ofset.
• MEB. (2011c). İlköğretim 6 sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Saray Matbaacılık.
• MEB. (2012). İlköğretim 7 sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Başak Matbaacılık ve Tan. Hiz. Ltd. Şti.
• Mertol, H. (2008). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde çocuk edebiyatı ürünlerinin kullanımına yönelik öğretmen görüşleri ve uygulamaları. İçinde, Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 265-269). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları.
• Mertol, H. (2009). Sosyal bilgiler derslerinde çocuk edebiyatı ürünlerinden yararlanma (Mustafa Ruhi şirin örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. London: Sage Publications.
• Mindivanlı, E. ve diğ. (2012). Sosyal bilgiler dersinde değerlerin aktarımında atasözleri ve deyimlerin kullanımı. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1 (3), [Online]: http://jret.org/FileUpload/ks281142/File/11z.mindivanli.pdf adresinden 10 Ekim 2012 tarihinde indirilmiştir.
• Oğuzkan, F. (2001). Çocuk edebiyatı. Ankara: Anı Yay.
• Oruç, Ş. (2009). Sosyal bilgiler 6. sınıf ders kitaplarında edebi ürünler. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13 (2), 9-24.
• Oruç, Ş. (2010). Tarih öğretiminde biyografiler. İçinde M. Safran (Ed.), Tarih Nasıl Öğretilir? (s. 320-327). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Oruç, Ş. ve Erdem, R. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde biyografi kullanımının öğrencilerin sosyal bilgiler dersine ilişkin tutumlarına etkisi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 215-229.
• Öztürk C. ve Otluoğlu, R. (2010). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi Ürünler ve Yazılı Materyaller. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Öztürk, Ç. (2007). Coğrafya öğretiminde edebi metinlerin kullanımı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 70-78.
• Şam, E. A. ve İskender-Kılıç, P. (2011). Tarihsel romanın eğitimsel işlevi üzerine bir çalışma: “diriliş” romanı örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, [Online]: %20123-144-Pelin%20%C4%B0sk..pdf adresinden 11 Ekim 2012 tarihinde indirilmiştir.
• Şimşek, A. (2006a). Bir öğretim materyali olarak tarihsel romana yönelik öğrenci ve öğretmen görüşleri. TOJET (The Turkish Online Journal of Educational Technology), 54, [Online]: http://www.tojet.net/articles/v5i4/5410.pdf adresinden 30 Eylül 2012 tarihinde indirilmiştir.
• Şimşek, A. (2006b). Türkiye’deki sosyal bilgiler öğretimi alanı çocuk edebiyatı ürünlerinden yararlanma bağlamında çağdaş dünyanın neresindedir?. İçinde II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 131-144). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Şimşek, A. (2006c). Tarihsel romanın eğitimsel işlevi. Bilig, 37, 65-80.
• Şimşek, A. (2009). Sosyal bilgiler derslerinde bir öğretim materyali olarak edebi ürünler. İçinde M. Safran (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 389-412). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Şimşek, A. (2010a). Tarih öğretiminde destanlar ve efsaneler. İçinde M. Safran (Ed.), Tarih Nasıl Öğretilir? (s. 258-264). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Şimşek, A. (2010b). Tarih öğretiminde tarihsel hikaye veroman. İçinde M. Safran (Ed.), Tarih Nasıl Öğretilir? (s. 264-272). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• TDK (Türk Dil Kurumu). (1998). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekgöz, (2005). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde edebiyat temelli öğretimin öğrenci başarısına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Top, M. (2009). İlköğretim 8. sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin öğretiminde edebî ürünlerin kullanımının öğrenci başarısı ve tutumuna etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Turk, D. B. ve diğ. (2007). Mingling ‘fact’ with ‘fiction’: Strategies for integrating literature into history and social studies classrooms. History Teacher, 40 (3), 397-406.
• Uzun, Y. (2010). Edebiyat öğretiminde kullanılan teori ve yaklaşımlar. İçinde İ. Çetin (Ed.), Dil ve Edebiyat Öğretim Yöntemleri (s. 35-73), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.