AKRAN ZORBALIĞININ NEDENLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİNE İLİŞKİN OKUL ÖNCESİ VE İLKOKUL ÖĞRETMENLERİNİN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 39 - 57

Ümmü Habibe Özen , Hüseyin Aslan

Öz

Bu araştırmanın amacı, okul öncesi ve ilkokul öğretmen görüşlerine göre akran zorbalığının nedenleri ve çözüm önerilerini belirlemektir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden olgubilim deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2023-2024 eğitim öğretim yılında Samsun ili Bafra ilçesinde görev yapan 27 okul öncesi, 31 ilkokul öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma grubunun oluşturulmasında amaçlı örneklem tekniği kullanılmıştır. Veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmıştır. Veriler betimsel analiz tekniği ile çözümlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, akran zorbalığının okul öncesi ve ilkokul boyutunda genel olarak sözlü, duygusal ve fiziksel zarar verme çabası, tekrarlayan olumsuz etkilere maruz kalma olduğu görüşleri ifade edilmiştir. Okullarda yapılan akran zorbalığının nedenleri ise okul öncesi boyutunda, ailedeki rol model davranışları, çocuğun psikolojik olumsuz durumları, arkadaş grubu, teknolojik bağımlılık, zorbalığa maruz kalma ve başkalarına uygulama isteği olduğu görüşleri ifade edilmiştir. İlkokul boyutunda ise nedenlerde olan çeşitlilik artmıştır fakat genel olarak toplumsal baskı, öz güven eksikliği, ahlaki eğitim eksikliği, sosyo-ekonomik ve toplumsal yapı bozuklukları, üstünlük kurulma isteği olduğu görülmüştür. Okullarda yapılan akran zorbalığıyla nasıl baş edileceğine ilişkin okul öncesi öğretmenlerin görüşleri; aile çocuk bilgilendirilmeli, farkındalık yaratmak, empati geliştirme, rehberlik hizmetleri, olumlu bir okul iklimi, aile-okul-öğrenci iş birliği görüşleri çoğunluktadır. İlkokul öğretmenlerine göre zorbalığın altta yatan sebebini bulma, çözebilme, tutarlı davranışlar sergileme, yetişkin birine bilgi verme görüşlerinin çoğunlukta olduğu görülmüştür. Çözüm önerileri kısmında ise okul öncesi ve ilkokul öğretmenlerin görüşlerine göre genel olarak çocukları sosyal aktivitelere yönlendirme, okul personeli tarafından sürekli gözlem-inceleme yapma ve toplumsal normların benimsenmesi, ortak çözümler üretmek ve mesleki bilgiyi artırıcı yayınları takip etmek olarak ifade edilmiştir. Bu ve bunun gibi çözümler sayesinde akran zorbalığının en aza inmesi sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen Görüşleri, İlkokul, Okul Öncesi, Akran Zorbalığı

Kaynakça

• Akay, Y. (2019). The effect of emotional awareness activities ımproved for primary school students on preventing peer bullying. Eğitim ve Bilim, 44(200), 205-227.
• Akduman, G. G. (2012). Okul öncesi dönemde akran zorbalığının incelenmesi. Journal of Society&Social Work, 23(1), 107-120.,
• Akpınar, A., ve Akpınar, A. (2022). İlköğretim okullarında akran zorbalığına dair öğretmen görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(9), 215-231.
• Akyol, N. A., Yıldız, C., ve Akman, B. (2018). Öğretmenlerin akran zorbalığına ilişkin görüşleri ve Zorbalıkla baş etme stratejileri (Teachers’ Views of Peer Bullying and Their Coping Strategies with Bullying). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 439-459.
• Alper, S. İ. (2008). İlköğretimde zorbalık [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Arslanoğu, İ. (2016). Bilimsel yöntem ve araştırma teknikleri. Ankara: İlksan Matbaası
• Bayar, A., ve Balcı, M. (2023). Okul rehber öğretmenlerinin bakış açısından akran zorbalığı ve çözüm yolları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 10(4), 87-105.
• Bayrakçı, M., ve Susam, B. (2021). Sınıf öğretmenlerinin özel öğrenme güçlüğü yaşayan öğrencilerin özelliklerine ve eğitimlerine yönelik görüşleri. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2),45-56.
• Barik, E., ve Yurtal, F. (2023). Akran zorbalığı ile baş etmede sınıf öğretmenlerinin kullandıkları stratejiler ve karşılaştıkları güçlükler. Turkish Journal of Educational Studies, 10(2), 133-150.
• Bentley, K. M. ve Li, A. K. (1996). Bully and victim problems in elementary schools and students’ beliefs about aggression. Canadian Journal of School Psychology, 11(2), 153-165.
• Bulgurcu, S., (2011). İstanbul ilinde bir ilköğretim okulunda 6–8. sınıflarda akran zorbalığı sıklığının araştırılması[Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi. Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaası
• Cangemi, J. P., ve Khan, K. H. (2001). In appropriate classroom management.Education, 100(3), 235-236.
• Çapar, M. C., ve Ceylan, M. (2022). Durum çalışması ve olgu bilim desenlerinin karşılaştırılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 295-312.
• Çarkıt, E., ve Bacanlı, F. (2020). Okullarda akran zorbalığı: Öğretmen görüşlerine göre nitel bir çalışma. OPUS International Journal of Society Researches, 15(24), 2545-2583. Charles, C. M.,Senter, G. W. (2005). Building classroom discipline (8 ed.). New York, NY: Allyn & Bacon.
• Çınkır, Ş., ve Karaman-Kepenekçi, Y. (2003). Öğrenciler arası zorbalık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34, 236-253.
• Çubukçu, Z. ve Dönmez, A. (2012). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin okuldaki şiddet üzerine görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(40), 89-108.
• Danacı, M. Ö ve Çetin, Z. (2016). “Erken çocukluk döneminde görülen okul zorbalığı davranış eğilimlerinin çocukların kişisel/sosyal–dil–motor gelişimleri ile olan ilişkisi”. Hacettepe University Faculty Of Health Sciences Journal, 3(2).53-72
• Doğan, S., ve Keleş, O. (2023). Nedenleri sonuçları ve çözüm önerileri bağlamında akran zorbalığı: Bir olgu bilim çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 59, 1-24.
• Dölek, N. (2001). “İlk ve Ortaöğretim okullarındaki öğrenciler arasında zorbacı davranışların incelenmesi ve “Zorbalığı Önleme Tutumu Programı”nın etkisinin araştırılması”. Doktora Tezi, Marmar Universitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Feldman, R. S. (2019). Essentials of under standing psychology. Mc Graw Hill Education. Genç, G., (2007). Genel liselerde akran zorbalığı ve yönetimi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Gökler, R. (2009). Okullarda akran zorbalığı. Uluslararası İnsan Bilim Dergisi, 6(2), 511-537.
• Göksoy, S. ve Argon,T. (2014). Okullarda öğretmenleri engelleyici ve destekleyici stres kaynakları. Journal of Teacher Education and Educators 3(2), 245-271.
• Gürdoğan-Bayır, Ö. ve Gültekin, M. (2019). Çatışma Çözme Becerisi Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(1), 214-239.
• Hamurcu, H., (2020). İlkokul öğrencilerinde akran zorbalığı: Ankara Pursaklar örneği[Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Hamurcu, S. (2020). İlkokul öğrencilerinde akran zorbalığı: Ankara Pursaklar örneği. OPUS International Journal of Society Researches, 16(Eğitim ve Toplum Özel sayısı), 5540-5564.
• Hoşgörür, V. ve Orhan, A. (2017). Okulda zorbalık ve şiddetin nedenleri ve önlenmesinin yönetimi (Muğla merkez ilçe örneği). Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(24), 859- 880.https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/395467 adresinden edinilmiştir.
• İnan, H. Z. (2005). Okullarda çocuklar arası zorbalık. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(22), 161-170.
• Kalafat, M., (2018). Pansiyonlu ortaöğretim kurumlarında akran zorbalığı ve yönetici davranışları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Düzce Üniversitesi.
• Karabulut, R.,Kucur, A., Yıldızili, F., Çetin, G., ve Eroğlu, S. (2023). Akran zorbalığına maruz kalmış ortaokul öğrencilerinin akran zorbalığı ile baş etme yöntemlerinin incelenmesi. Kayseri Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 33-50.
• Karataştan, A., ve Akcan, E. (2023). Sınıf öğretmenlerinin perspektifinden akran zorbalığı ve göçmen/mülteci çocuklar. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 12(1), 1-15.
• Kartal, H., ve Bilgin, A. (2008). Öğrenci, veli ve öğretmen gözüyle ilköğretim okullarında yaşanan zorbalık. İlköğretim online, 7(2), 485-495.
• Koç, M. (2007). Şiddetin ortaya çıkardığı psikolojik travmayla baş etmede sporun işlevselliği. Ahmet Yesevi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 167- 179.https://dergipark.org.tr/en/download/article- file/843653 adresinden edinilmiştir.
• Korkmaz, T., Erkin, M., ve Atbaşı, Z. (2021). Akran zorbalığı kavramının lisansüstü tezlerde incelenmesi. Turkish Special Education Journal: International, 3(1),1-19.
• Kutlu, M. (2020). İlkokul 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına ilişkin görüşlerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Kutlu, M., ve Karaca, N. H. (2022). 3. ve 4. sınıf öğretmenlerinin akran zorbalığına yönelik görüşlerinin incelenmesi. e-Kafkas Journal of Educational Research, 9(2), 621-641.
• Küpeli, H. D. (2020). Öğretmen adaylarının akran zorbalığına ilişkin görüşlerinin hikâyeleştirilmiş durumlar ile incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi.
• Levent, A. F., ve Aksoy, G. Okullarda yaşanan akran zorbalığının nedenlerine ve müdahale yöntemlerine ilişkin okul yöneticileri ve öğretmen görüşleri. ASOSYAYINEVİ, 62.
• Nalbant, A.,Babaoğlan, E. ve Çelik, E. (2018). Akran zorbalığına uğrayan kurbana karşı empati ölçeğinin Türk kültürüne uyarlanması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2018; 14(2), 840-851.
• Neuman, D. (2014). Qualitative research in educational communications and technology: A brief introduction to Principles and procedures. Journalof Computing in Higher Education, 26, 69-86. ,
• Oktay, A. (2005). Yaşamın sihirli yılları: Okul öncesi dönem. İstanbul: Epsilon
• Olweus, D., ve Hart, C. H. (1993). Bullies on the playground: The role of victimization. Children on playgrounds: Research perspectives and applications,85-128.
• Olweus, D. (1993). AcosoEscolar, “bullying”, en lasescuelas: hechos e intervenciones. Centro de investigació para la Promoción de la Salud, Universidad de Bergen, Noruega, 2. , Özer, D. Ö., ve Üstün, A. (2022). Okullarda karşılaşılan öğrenci disiplin problemleri ve bunların akademik başarıya etkilerine yönelik öğretmen görüşleri1. From The Editor/Editorden/ОтРедактора, 745.
• Özgöker, S. (2020). Okul öncesi öğretmenlerinin akran zorbalığına ilişkin görüşlerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Eastern Mediterranean University (EMU)-Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ)).
• Patton, M. Q. (2010). Developmental evaluation: Applying complexity concepts to enhance innovation and use. Guilford press.
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: Tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(2), s. 531- 562.
• Pişkin, M. (2010). Ankara’daki ilköğretim öğrencileri arasında akran zorbalığının incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 35(156).http://213.14.10.181/index .php/EB/article/view/304/24 adresinden edinilmiştir.
• Pişkin, M. (2010). Examination of Peer Bullying Among Primary and Middle School Children in Ankara (Ankara’daki İlköğretim Öğrencileri Arasında Akran Zorbalığının İncelenmesi). Education, 35(156),175-189.
• Sadık, F ve Aslan, S. (2015). “İlkokul sınıf öğretmenlerinin disiplin problemleri ile ilgili görüşlerinin incelenmesi.” Electronic Turkish Studies, 10(3),115-138.
• Sayan Korkutata, F. (2020). Okul öncesi öğretmenlerinin akran zorbalığı ve sınıf içi istenmeyen davranışlara yönelik tutumlarının değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü).
• Semke, C. A., ve Sheridan, S. M. (2012). Family-school connections in rural educational settings: A systematic review of the empirical literature. School Community Journal, 22(1), 21-47. Serap, Ö. Z., ve Levent, A. F. (2022). Yükseköğretimde akran zorbalığına ilişkin öğretim elemanlarının görüşleri. Yükseköğretim Dergisi, 12(3), 474-485.
• Sezen, M. F. (2018). Ergenlerde akran zorbalığı, internet bağımlılığı ve duygusal zeka düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(16), 160-182.
• Sulak, S. E., ve Altuntaş, Z. (2022). İlkokullarda yaşanan akran zorbalığının sınıf öğretmenlerinin görüşleri doğrultusunda incelenmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 128-143.
• Şahin, M. (2009). Anasınıfı öğretmenlerinin akran zorbalığı ile ilgili algıları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (17), 1-16. https://dergipark.org.tr/en /download/article-file/115591 adresinden edinilmiştir.
• Şahin, M., Demirağ, S. ve Aykaç, F. (2009). Anasınıfı öğretmenlerinin akran zorbalığı ile ilgili algıları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (17), 1- 16
• Şahin, Z. G., ve Gürbüz, R. (2016). Kaynaştırma öğrencilerini eğiten ortaokul öğretmenlerinin yeterlikleri üzerine. Adıyaman University Journal of Educational Sciences, 6(1), 138-160.
• Tepetaş, ŞG,Akgun, E,Akbaba ve Altun,S. (2010). “Identifying Preschool Teachers’ Opinion About Peer Bullying”. Procedia–Socialand Behavioral Sciences, 2(2), 1675-1679.
• Topçu, A. E. Okullarda akran zorbalığının yaygınlığı ve doğası üzerine bir derleme. Kriz Dergisi, 26(2).
• Yağar, F., ve Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yaman, E., Eroğlu, Y., Bayraktar, B., ve Çolak, T. S. (2010). Öğrencilerin güdülenme düzeyinde etkili bir faktör: Okul zorbalığı. Akademik Bakış Dergisi, 20, 1-17.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 446.
• Yıldırım, Ö. G. R. (2012). Akran zorbalığı. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 39- 51.