İlkokul Öğrencilerinin Zorbalığa Maruz Kalma Düzeyleri ve Demografik/Kişisel Faktörlerle İlişkisi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 89 - 109, 30.06.2025

Mustafa Sarıgöl , Cüneyt Akar

Öz

Bu araştırma, ilkokul öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma düzeylerini ve bu durumun demografik ve kişisel faktörlerle ilişkisini incelemektedir. Zorbalık, özellikle çocukların sosyal gelişimini ve okul ortamındaki sağlıklı ilişkilerini olumsuz etkilemekte, akademik başarıyı ve psikolojik sağlığı da zedeleyebilmektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'deki 1., 2., 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin zorbalık deneyimlerini nitelikli bir şekilde ortaya koymak ve öğrencilerin zorbalıkla başa çıkma stratejilerinin, arkadaşlık ilişkilerinin ve sosyal becerilerinin etkilerini incelemektir. Araştırma, 281 öğrenci üzerinde yapılmış olup, katılımcıların demografik bilgileri ve zorbalığa maruz kalma düzeyleri ilgili ölçeklerle toplanarak analiz edilmiştir. Bulgular, öğrencilerin zorbalık türlerine göre fiziksel, sözel, duygusal ve dijital zorbalığa maruz kalma oranlarının farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca, cinsiyet, sınıf düzeyi, anne-baba çalışma durumu ve aile yapısı gibi faktörlerin zorbalığa maruz kalma düzeyleriyle ilişkili olduğu bulunmuştur. Sonuçlar, zorbalıkla mücadelede eğitim politikalarının geliştirilmesi ve öğretmen tutumlarının etkili bir strateji olarak vurgulanması gerektiğini göstermektedir. Ayrıca, dijital medya kullanımının zorbalıkla ilişkisi de önemli bir bulgu olarak ortaya çıkmıştır. Bu araştırma, zorbalıkla mücadele stratejilerinin oluşturulmasına ve eğitimde etkili önleme programlarının geliştirilmesine katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Akran zorbalığı , dijital zorbalık , kişisel özellikler , aile yapısı

Kaynakça

• Adalar-Çelenk, T. E., & Yıldızlar, O. (2019). Lise öğrencilerinde akran zorbalığı ve mağduriyetinin incelenmesi. Sağlık ve Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(2), 24–31.
• Akpınar, A., & Akpınar, A. (2022). İlköğretim okullarında akran zorbalığına dair öğretmen görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(9), 215–231.
• Altun-Kobul, F., Karahan, D., Yavrutürk, A. R., & Köse, N. (2022). Lise öğretmenlerinin ve öğrencilerinin zorbalık algılarının incelenmesi. Mavi Atlas, 10(1), 151–181.
• Altuntaş, Z., & Sulak, S. E. (2022). İlkokullarda yaşanan akran zorbalığının sınıf öğretmenlerinin görüşleri doğrultusunda incelenmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 128–143.
• Aydemir, F., Göçen, A., & Yıldırım, İ. (2021). Ortaokul öğrencilerinin merhamet ve zorbalık kavramlarına ilişkin algıları. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 17–31.
• Balaban-Salı, J., Ergün-Başak, B., & Baştürk-Akça, E. (2015). Türkiye’de ortaokul öğrencileri arasında siber zorbalık. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 5(2), 109–130.
• Başar, M., & Çetin, Ö. (2013). İlk ve orta öğretim öğrencilerinin zorba davranışlara başvurma düzeyleri ve bu davranışları öğrenme ortamlarının incelenmesi. Education Sciences, 8(4), 471–488. https://doi.org/10.12739/nwsa.2013.8.4.1c0600
• Bayar, A., & Balcı, M. (2023). Okul rehber öğretmenlerinin bakış açısından akran zorbalığı ve çözüm. Eurasian Journal of Social and Economic Research, 10(4), 87–105.
• Bayar, S. (2018). Zorbalığa maruz kalan özel yetenekli öğrencilerin zorbalık algıları [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 525491).
• Besag, V. E. (1989). Bullies and victims in schools. Open University.
• Bibou-Nakou, I., & Markos, A. (2013). Bullying and victimization in primary schools: Association with psychosocial adjustment. Journal of School Violence, 12(3), 233–246.
• Browne, M. W., & Cudeck, R. (1993). Alternative ways of assessing model fit. In K. A. Bollen & J. S. Long (Eds.), Testing structural equation models (pp. 136-162). Newbury Park, CA: Sage.
• Çankaya, İ. (2011). İlköğretimde akran zorbalığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 81–92.
• Çarkıt, E., & Bacanlı, F. (2020). Okullarda akran zorbalığı: Öğretmen görüşlerine göre nitel bir çalışma. International Journal of Social Research, 15(24), 2547–2583.
• Çelik, B. (2017). Lise öğrencilerinin zorba davranışları ve rehberlik ihtiyaçlarının incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 461407).
• Çınkır, S. (2006). Okullarda zorbalık: Türleri, etkileri ve önleme stratejileri. I. Violence and School Symposium, Ministry of Education and Unicef Collaboration, İstanbul.
• Çınkır, Ş., & Karaman-Kepenekçi, Y. (2003). Öğrenciler arası zorbalık. Educational Management in Theory and Practice, 34(34), 236–253.
• Demir, A. (2012). Akran zorbalığına karışan ve karışmayan ilköğretim öğrencilerinin utanç ve suçluluk duygularının ve adil dünya inançlarının incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Maltepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 327754).
• Demircioğlu, A., & Akar, C. (2024). Examination of peer bullying in primary school students in terms of various variables. Türk Akademik Yayınlar Dergisi (TAYJournal), 8(1), 98–122.
• Demirel, S. (2022). İlkokul öğrencilerinin teknoloji bağımlılığı düzeyleri ile problem çözme becerileri, akran zorbalığı ve sosyal kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 29443226).
• Dilmaç, E. (2014). Lise öğrencilerinin zorbalık düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Bülent Ecevit Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 361924).
• Duan, L., Shao, X., Wang, Y., Huang, Y., Miao, J., Yang, X., & Zhu, G. (2020). An investigation of mental health status of children and adolescents in China during the outbreak of Covid-19. Journal of Affective Disorders, 275, 112–118. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.06.029.
• Fraenkel, J. R. & Wallen, N. E. (2006). How to design and evaluate research in education (6th ed.). McGraw-Hill. Gencer, H. (2017). Ortaokul öğrencilerinde internet bağımlılığı ve siber zorbalık davranışları ile ilişkili değişkenlerin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 454387) George, D., & Mallery, P. (2019). IBM SPSS statistics 26 step by step: A simple guide and reference (16th ed.). Routledge.
• Gökkaya, F., & Tekinsav-Sütcü, S. (2018). Ortaokul öğrencilerinin zorbalık eğilimi ile empati arasındaki ilişkide aleksitiminin aracı rolü. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 6(15), 43–64.
• Gökkaya, F., & Tekinsav-Sütcü, S. (2020). Akran zorbalığının ortaokul öğrencileri arasındaki yaygınlığının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 40–54.
• Griffin, R. S., & Alan, M. G. (2004). Childhood bullying: Current empirical findings and future directions for research. Aggression and Violent Behavior, 9(4), 379–400.
• Güneş, E. (2018). Zorbalık eğilimi, duygusal özerklik ve akıllı telefon bağımlılığı arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 529475).
• Hilooğlu, S., & Cenkseven-Önder, F. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinde zorbalığı yordamada sosyal beceri ve yaşam doyumunun rolü. Primary Education Online Journal, 9(3), 1159–1173.
• Kale, M., & Demir, S. (2017). İlkokul öğrencilerinin akran zorbalığına ilişkin görüşlerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. TÜBAV Science Journal, 10(3), 74–85.
• Kocaşahan, N. (2012). Lise ve üniversite öğrencilerinde akran zorbalığı ve sanal zorbalık [Yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 314053).
• Kocatürk, M. (2014). Ortaokul öğrencilerinde akran zorbalığı ile siber zorbalık arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 370191).
• Kutlu, M. (2020). İlkokul 3. sınıf ve 4. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına ilişkin görüşlerinin incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi].
• Kutlu, M., & Hamiden-Karaca, N. H. (2021). Akran zorbalığı farkındalık eğitim programının 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına yönelik görüşlerine etkisinin incelenmesi. Child and Development Journal, 4(8), 18–45.
• Lim, S. J. J., & Hoot, J. L. (2015). Bullying in an increasingly diverse school population: A socio-ecological analysis. School Psychology International, 36(3), 268–282. https://doi.org/10.1177/0143034315571158.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Akademik Becerilerin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi (ABİDE) 2018 Raporu. MEB.
• Mercan, H., & Yıldırım-Sarı, H. (2018). Lise öğrencilerinde akran zorbalığı ve sosyodemografik değişkenlerle ilişkisi. Florence Nightingale Nursing Journal, 26(1), 21–29.
• Nas, E., Sak, R., & Tanhan, F. (2021). Lise öğrencilerinin merhamet düzeylerinin sosyo-demografik değişkenlere göre incelenmesi. National Education Journal, 50(231), 305–334.
• Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Blackwell.
• Özcan, A., Şermet-Kaya, Ş., Özdil, K., Küçük-Öztürk, G., Sezer, F., Niğdelioğlu, D., & Yaşar, Z. (2020). Lise öğrencilerinde şiddet eğilimi ve etkileyen faktörler. Journal of Public Health Nursing, 2(1), 2–13.
• Özdemir, M., & Akar, F. (2011). Lise öğrencilerinin siber zorbalığa ilişkin görüşlerinin bazı değişkenler bakımından incelenmesi. Journal of Educational Management in Theory and Practice, 17(4), 605–626.
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: Tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler. Journal of Educational Sciences in Theory and Practice, 2(2), 533–551.
• Pouwels, J. L., van Noorden, T. H. J., Lansu, T. A. M., & Cillessen, A. H. N. (2018). The participant roles of bullying in different grades: Prevalence and social status profiles. Social Development, 27(4), 732–747.
• Radwan, N., Abd-Ellatif, E. E., & Abu-Elenin, M. (2021). Bullying and associated common health manifestations among primary school children in Tanta city, Egypt. The Egyptian Family Medicine Journal, 5(2), 4–19.
• Sarı, C., & Demirbağ, B. C. (2019). İlk ve ortaokul öğrencilerinde akran zorbalığının sosyodemografik değişkenler açısından değerlendirilmesi: İlçe örneği. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 1(3), 119–131.
• Sarı, K. (2019). Akran zorbalığının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. (Yayın No. 579002).
• Selfhout, M. H. W., Branje, S. J. T., Delsing, M., Ter Bogt, T. F. M., & Meeus, W. H. J. (2009). Different types of internet use, depression, and social anxiety: The role of perceived friendship quality. Journal of Adolescence, 32(4), 819–833. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2008.10.011.
• Sili, A. (2012). Lise öğrencilerinin saldırganlık eğilimleri üzerine sosyolojik bir değerlendirme: Erzurum örneği. Ekev Akademi Dergisi, 16(51), 261–271.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş, temel ilkeler ve LİSREL uygulamaları. Ekinoks. Tani, F., Paul, S., Greenman, B. H., & Schneider, F. (2003). Bullying and the big five: A study of childhood personality and participant roles on bullying incidents. School Psychology International, 24(2), 131–146.
• Tatlılıoğlu, K. (2016). Okullarda şiddet ve zorbalık: Risk faktörleri, koruma, önleme ve müdahale hizmetleri: Konya örneği. Bingöl University Social Sciences Institute Journal, 6(12), 209–231.
• Üstün, A., & Şenyer, D. (2022). Ortaokullarda karşılaşılan akran zorbalığı ve akran zorbalığına karşı öğretmen görüşleri. Mentality and Research Thinkers, 8(61), 1176–1183.
• Üstündağ Şener, N., Başar, M., Şen, B., Göncü, A. (2015). Öğretmen Görüşlerine Göre Öğrencilerin Zorba Davranışlara Başvurma Düzeyleri ve Öğrenme Ortamlarının İncelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 41(41), 157-173. https://doi.org/10.15285/ebd.22661.
• Whittaker T. A, & Schumacker, R. E. (2022). A beginner’s guide to structural equation modeling (5th ed.). Routledge.
• Whitted, K. S., & Dupper, D. R. (2005). Best practices for preventing or reducing bullying in schools. Children and Schools, 27(3), 167–175.
• Zorlu, G., Öneren, M., & Çiftçi, G. E. (2019, November). Çalışanların kitap okuma alışkanlıkları ile duygusal zekâ arasındaki ilişkiye yönelik bir araştırma. Paper presented at the 4th International EMI Entrepreneurship & Social Sciences Congress, İstanbul, Turkey.