Öz Yeterlilik Algısı ve Örgütsel Hazırlığın Yapay Zeka Kaygısı Üzerindeki Etkileri: Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 732 - 760, 30.11.2024

Itır Hasırcı , Edip Örücü

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1384443

Öz

Bu araştırmanın amacı bireylerin karşılaşabilecekleri güçlüklerde olayların üstesinden gelebileceklerine dair duydukları inancı ifade eden öz yeterlilik algısı ile örgütsel hazırlık değişkenlerinin yapay zekâ kaygısı üzerindeki etkisini belirlemektir. Araştırmanın evrenini Balıkesir ilinde ve ilçelerinde çalışan 1800 banka personeli oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini Bandırma ilçesinde ve Balıkesir il merkezinde bulunan bankalardan seçilen 330 personel oluşturmaktadır. Elde edilen verilerle, frekans analizi, güvenilirlik analizi, normallik testi, keşfedici faktör analizi, korelasyon analizi ve çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Araştırma kapsamında yapılan korelasyon analizinin neticesinde öz yeterlilik algısı ile yapay zeka kaygısı arasında pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Öz yeterlilik algısı ile örgütsel hazırlık arasında ve yapay zekâ kaygısı ile örgütsel hazırlık arasında anlamlı ilişkiler bulunamamıştır. Yapılan çoklu regresyon analizinin neticesinde yalnızca öz yeterlilik algısının yapay zekâ kaygısı üzerinde anlamlı etkisinin olduğunu belirlenmiştir. Örgütsel hazırlığın yapay zekâ kaygısı üzerinde anlamlı etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Literatürde öz yeterlilik algısı, yapay zekâ kaygısı ve örgütsel hazırlık değişkenlerinin birlikte incelendiği araştırma örneğine rastlanmamıştır. Bu durum araştırmayı özgün kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Öz Yeterlilik Algısı, Örgütsel Hazırlık, Yapay Zeka Kaygısı, Banka

Kaynakça

• Ak, M. (2022). Yapay Zekâ Kaygısının Kariyer Kararlılığına Etkisine Yönelik Bir Araştırma: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğrencileri Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(3) , 477-491. Akhtar, S., Ghayas, S., & Adil, A. (2013). Self-Efficacy and Optimism as Predictors of Organizational Commitment Among Bank Employees. International Journal of Research Studies in Psychology, 2(2), 33-42.
• Akkaya, B., Özkan, A., & Özkan, H. (2021). Yapay Zekâ Kaygı (YZK) Ölçeği: Türkçeye Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Alanya Akademik Bakış, 5(2), 1125-1146.
• Akkoyunlu, B. & Orhan, F. (2003). Bilgisayar ve Öğretim teknolojileri Eğitimi (BÖTE) Bölümü Öğrencilerinin Bilgisayar Kullanma Öz Yeterlik İnancı ile Demografik Özellikleri Arasındaki İlişki. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 2(3), 86-93.
• Alami, H., Lehoux, P., Denis, J. L., Motulsky, A., Petitgand, C., Savoldelli, M., Rouquet, R., Gagnon, M. P., Roy, D. & Fortin, J. P. (2021). Organizational Readiness for Artificial Intelligence in Health Care: Insights for Decision-Making and Practice. Journal of Health Organization and Management, 35(1), 106-114.
• Antony, J., Sony, M., McDermott, O., Jayaraman, R., & Flynn, D. (2023). An Exploration of Organizational Readiness Factors for Quality 4.0: An Intercontinental Study and Future Research Directions. International Journal of Quality & Reliability Management, 40(2), 582-606.
• Aziz, Z., Alzaabi, E., & Syazli Fathi, M. (2023). Prioritisation of Resilience Criteria and Performance Indicators for Road Emergencies Crisis Response: An Analytic Hierarchy Process (AHP) Approach. Journal of Financial Management of Property and Construction, 28(2), 178-205.
• Bandura, A. (1977). Self-Efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavioral Change. Psychogical Review, 84(2), 191-215.
• Basım, H. N., Korkmazyürek, H., & Tokat, A. O. (2008). Çalışanların Öz Yeterlilik Algılamasının Yenilikçilik ve Risk Alma Üzerine Etkisi: Kamu Sektöründe Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, 121-130.
• Binsaeed, R. H., Grigorescu, A., Yousaf, Z., Condrea, E. & Nassani, A. A. (2023). Leading Role of Big Data Analytic Capability in Innovation Performance: Role of Organizational Readiness and Digital Orientation. Systems, 11(6), 284-294.
• Bragazzi, N. L., Dai, H., Damiani, G., Behzadifar, M., Martini, M., & Wu, J. (2020). How Big Data and Artificial Intelligence Can Help Better Manage the Covid-19 Pandemic. International journal of environmental research and public health, 17(9), 3176-3186.
• Bulut, H., Kınoğlu, B. G. & Karaduman, B. (2022). Diş Hekimlerinde Yapay Zekâ Kaygı Durumlarının İncelenmesi. 26. Türk Diş Hekimleri Birliği Uluslararası Diş Hekimliği Kongresi, İstanbul.
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör Analizi: Temel Kavramlar ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32(32), 470-483.
• Chen, G., Gully, S. M., & Eden, D. (2004). General Self‐Efficacy and Self‐Esteem: Toward Theoretical and Empirical Distinction Between Correlated Self‐Evaluations. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 25(3), 375-395.
• Filiz, E., Güzel, Ş., & Şengül, A. (2022). Sağlık Profesyonellerinin Yapay Zekâ Kaygı Durumlarının İncelenmesi. Journal of Academic Value Studies (JAVStudies), 8(1), 47-55.
• Guenduez, A. A., & Mergel, I. (2022). The Role of Dynamic Managerial Capabilities and Organizational Readiness in Smart City Transformation. Cities, 129, 103-119.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2017). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Felsefe-Yöntem-Analiz. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Haşıloğlu, S. B., Baran, T. ve Aydın, O. (2015). Pazarlama Araştırmalarındaki Potansiyel Problemlere Yönelik Bir Araştırma: Kolayda Örnekleme ve Sıklık İfadeli Ölçek Maddeleri. Pamukkale İşletme ve Bilişim Yönetimi Dergisi, 1, 19-28.
• Hohmann, L., Harris, K., Zhao, Y., Marlowe, K., Phillippe, H., Correia, C., & Fox, B. (2023). Organizational Readiness to Implement Community Pharmacy-Based Opioid Counseling and Naloxone Services: A Scoping Review of Current Practice Models and Opportunities. Pharmacy, 11(3), 99-119.
• Hopcan, S., Türkmen, G., & Polat, E. (2023). Exploring the Artificial Intelligence Anxiety and Machine Learning Attitudes of Teacher Candidates. Education and Information Technologies, 1, 1-21.
• Hradecky, D., Kennell, J., Cai, W., & Davidson, R. (2022). Organizational Readiness to Adopt Artificial Intelligence in the Exhibition Sector in Western Europe. International journal of information management, 65, 102-114.
• Hsu, W. T., Shang, I. W., Pan, Y. H., & Chou, C. C. (2023). Students’ Efficacy Profiles and Outcomes of Perceived Relation-Inferred Self-Efficacy Support in Physical Education. International Journal of Sport and Exercise Psychology, 21(1), 56-69.
• Huang, L. C., Chang, C. H., & Hwang, M. S. (2020). Research on Malware Detection and Classification Based on Artificial Intelligence. International Journal of Network Security, 22(5), 717-727.
• Hussain, M., & Papastathopoulos, A. (2022). Organizational Readiness for Digital Financial Innovation and Financial Resilience. International journal of production economics, 243, 108-132.
• İmamoğlu S. Z., Türkcan, H., & Akar, A. S. (2023). Örgütsel Hazırlık ve Yenilikçiliğin Dijital Değişim Üzerine Etkisi. Journal of International Management Research and Applications, 2(1), 12-23.
• İnanç, Y. B. ve Yerlikaya, E. E. (2011). Kişilik Kuramları. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• İntepeler, Ş. S., Gül G. Çınar & Akbaş, E. (2022). Artificial Intelligence Anxiety of Nurses and Associated Factors, 2. Ulusal, 1. Uluslararası Hemşirelikte Yönetim Kongresi. İzmir.
• Johnson, R. A., & Wichern, D. W. (2002). Applied Multivariate Statistical Analysis. New Jersey, (USA): Prentice Hall, Upper Saddle River.
• Kanbur, E., Canbek, M., & Özyer, K. (2016). Örgütlerde Rol Belirsizliği ve Rol Çatışmasının Çalışanların Öz-Yeterlilik Algıları Üzerindeki Etkisi. Örgütsel Davranış Araştırmaları Dergisi, 1(1), 16-34.
• Kaya, M. (2023). Havacılık Yönetimi Öğrencilerinin Yapay Zekâ Kaygısı ve Teknoloji Kaynaklı İşsizlik Endişesi. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Eskişehir.
• Kazak, M. (2023). Yapay Zekâ Kaygısı, Yabancılaşma ve Dindarlık İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi İslami İlimler Enstitüsü, Denizli.
• Kline, R.B. (2011). Methodology in the Social Sciences: Principles and practice of structural equation modeling. Guilford Press.
• Klos, M. C., Escoredo, M., Joerin, A., Lemos, V. N., Rauws, M., & Bunge, E. L. (2021). Artificial Intelligence–Based Chatbot for Anxiety and Depression in University Students: Pilot Randomized Controlled Trial. JMIR Formative Research, 5(8), 206-218.
• Köroğlu, N. (2018). Psikoloji Öğrencilerinde Depresyonun Yordayıcısı Olarak Öz Yeterlik ve Beden Algısı. Yüksek Lisans Tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lee, Y. Y., & Lin, J. L. (2009). The Effects of Trust in Physician on Self-Efficacy, Adherence and Diabetes Outcomes. Social science & medicine, 68(6), 1060-1068.
• Li, W. & Hsu, C. Y. (2022). GeoAI for Large-Scale Image Analysis and Machine Vision: Recent Progress of Artificial Intelligence in Geography. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11(7), 385-395.
• Li, J., Herdem, M. S., Nathwani, J., & Wen, J. Z. (2023). Methods and Applications for Artificial Intelligence, Big Data, Internet of Things, and Blockchain in Smart Energy Management. Energy and AI, 11, 100-128.
• Lin, C. H., Liu, C. Y., Huang, C. C., & Rong, J. R. (2022). Frailty and Quality of Life Among Older Adults in Communities: The Mediation Effects of Daily Physical Activity and Healthy Life Self-Efficacy. Geriatrics, 7(6), 125.
• Lokuge, S., Sedera, D., Grover, V., & Dongming, X. (2019). Organizational Readiness for Digital Innovation: Development and Empirical Calibration of a Construct. Information & management, 56(3), 445-461.
• Magdaleno, J., Caballer, A., Sora, B., García-Buades, M. E., & Rodríguez, I. (2023). The Mediating Role of Job Crafting of Social Resources in the Relationship Between Job Autonomy, Self-Efficacy and Organizational Citizenship Behavior. Employee Responsibilities and Rights Journal, 35(1), 95-110.
• Marei, A., Mustafa, J. A., Othman, M., Daoud, L., & Lutfi, A. (2023). The Moderation of Organizational Readiness on the Relationship Between toe Factors and Fintech Adoption and Financial Performance. Journal of Law and Sustainable Development, 11(3), 730-740.
• Montag, C., Klugah-Brown, B., Zhou, X., Wernicke, J., Liu, C., Kou, J., Yuanshu, C., Brian, W. H. & Becker, B. (2023). Trust Toward Humans and Trust Toward Artificial Intelligence Are Not Associated: Initial Insights From Self-Report and Neurostructural Brain Imaging. Personality Neuroscience, 6.
• Najm, N. A., & Ali, W. W. (2022). Organizational Readiness and Innovation in the Jordanian Telecommunication Companies. International Journal of Productivity and Performance Management, 1, 1-11.
• Nemesure, M. D., Heinz, M. V., Huang, R., & Jacobson, N. C. (2021). Predictive Modeling of Depression and Anxiety Using Electronic Health Records and A Novel Machine Learning Approach with Artificial Intelligence. Scientific reports, 11(1), 1980-1992.
• Örücü, E., & Hasırcı, I. (2022). Çalışanların Yaşam Tatmini ve Öz Yeterlilik Algısının Girişimcilik Eğilimlerine Etkisi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(1), 246-258.
• Öztırak, M. (2023). A Study on the Impact of Artificial Intelligence Anxiety on the Innovation-Oriented Behaviours of Employees. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 10(2), 267-286.
• Pumplun, L., Tauchert, C., & Heidt, M. (2019). A New Organizational Chassis for Artificial Intelligence-Exploring Organizational Readiness Factors. Twenty-Seventh European Conference on Information Systems, Stockholm-Uppsala, Sweden.
• Rahayu, M., Rasid, F., & Tannady, H. (2018). Effects of Self Efficacy, Job Satisfaction, and Work Culture Toward Performance of Telemarketing Staff in Banking Sector. South East Asia Journal of Contemporary Business, Economics and Law, 16(5), 47-52.
• Rathnasekara, K., Suraweera, N., & Yatigammana, K. (2023). The Impact of Self-Efficacy Beliefs of Employees on Contextual Issues of Online Learning: With Reference to the Banking Sector in Sri Lanka. Asian Association of Open Universities Journal, 18(1), 1-19.
• Sakız, G. (2013). Başarıda Anahtar Kelime: Öz-Yeterlik. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 185-210.
• Schwarzer, R., & Jerusalem, M. (1995). Generalized Self-Efficacy Scale. J. Weinman, S. Wright, & M. Johnston, Measures in Health Psychology: A User’s Portfolio. Causal and Control Beliefs, 1, 35-37.
• Sharma, A. & Venkatraman, S. (2023). Towards a Standard Framework for Organizational Readiness for Technology Adoption. In Advances in Digital Manufacturing Systems: Technologies, Business Models, and Adoption, 1, 197-219.
• Silva, R. P., Saraiva, C., & Mamede, H. S. (2022). Assessment of Organizational Readiness for Digital Transformation in SMEs. Procedia Computer Science, 204, 362-369.
• Su, J., Zhang, Y., & Wu, X. (2023). How Market Pressures and Organizational Readiness Drive Digital Marketing Adoption Strategies' Evolution in Small and Medium Enterprises. Technological Forecasting and Social Change, 193, 122-135.
• Suseno, Y., Chang, C., Hudik, M., & Fang, E. S. (2022). Beliefs, Anxiety and Change Readiness for Artificial Intelligence Adoption Among Human Resource Managers: The Moderating Role of High-Performance Work Systems. The Internatıonal Journal of Human Resource Management, 33(6), 1209-1236.
• Wang, Y. Y. & Wang, Y. S. (2019). Development and Validation of an Artificial Intelligence Anxiety Scale: An Initial Application in Predicting Motivated Learning Behavior. Interactive Learning Environments, 1, 1–16. Wang, Y. Y., & Wang, Y. S. (2022). Development and Validation of an Artificial Intelligence Anxiety Scale: An Initial Application in Predicting Motivated Learning Behavior. Interactive Learning Environments, 30(4), 619-634.
• Wang, S., Sun, Z., & Chen, Y. (2023). Effects of Higher Education Institutes’ Artificial Intelligence Capability on Students' Self-Efficacy, Creativity and Learning Performance. Education and Information Technologies, 28(5), 4919-4939.
• Wu, M. C., Chiang, W. J., Chiang, S. L., Trung, P. M., & Lindayani, L. (2023). A Study on Major Factors Revitalizing Nursing Staff's Work Enthusiasm: A Cross-National Study on Organizational Culture, Organizational Empowerment and Self-Efficacy. International Journal of Healthcare Management, 16(1), 93-103.
• Xie, X., Zhang, H., & Blanco, C. (2022). How Organizational Readiness for Digital Innovation Shapes Digital Business Model Innovation in Family Businesses. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 29(1), 49-79.
• Yener, S. (2018). Teknostresin İş Performansı Üzerindeki Etkisi; Tükenmişliğin Aracı Rolü. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 85-101.
• Yıldız, S. M. (2017). Sosyal Mübadelenin İçsel Pazarlama ve İş Performansı Arasındaki Aracılık Etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 105-118.
• Younus, A. M., Zaidan, M. N., & Shakir Mahmood, D. (2022). The Effects Of Quality Management Practices On Organizational Performance In Malaysian Small And Medium-Sized Enterprises (Smes). European Multidisciplinary Journal Of Modern Science, 1, 137-157.
• Zhang, X., Qing, L., Wang, S., & Chun, D. (2023). The Effect of Human Resource Director (HRD) Competency on the Performance of Exponential Organizations—Analysis of the Continuous Mediating Effect Based on Organizational Identity, Self-Efficacy, and the Moderating Effect of Organizational Politics. Sustainability, 15(2), 936-956.
• Zhao, E., Sun, S., & Wang, S. (2022). New Developments in Wind Energy Forecasting with Artificial Intelligence and Big Data: A Scientometric Insight. Data Science and Management, 5(2), 84-95.