Şair, insan çevirmen ve yapay çevirmen paydaşlığında bir dilden iki dile deneysel çeviriler

Year 2025, Issue: Çeviribilim Özel Sayısı II, 56 - 81, 25.03.2025

Didem Tuna Küçük , Beki Refka Haleva

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1595667

Abstract

Yazınsal türler arasında şiirin çeviriyle ilişkisi dünden bugüne tartışmaya açık kalmıştır. Şiirin çevrilemezliğini (Du Bellay, 16. yy) savunanlardan bu yana şiir elbette çevrilmiş ve şiir çevirmenlerinin şair olmaları gerektiği kanısına karşın şiirler yaratıldıkları coğrafyaları aşarak zaman ve uzamdan bağımsızlaşmıştır. 21. yüzyıl teknoloji çağında çeviri makineleşme yolunda ilerlerken edebiyat çevirisi yapay zekâdan payına düşeni almaya başlamıştır. Bu çalışmanın amacı çevrilmesi en zor tür olarak düşünülen şiir üzerine yapay çevirmen, insan çevirmen ve şair iş birliğiyle deneysel çeviriler gerçekleştirmektir. Bu amaçla Serdar Solkun’un (2024) “varsıl” adlı şiiri, DeepL üzerinden Fransızca ve İngilizceye aktarılacaktır. Yapay çevirmenin sunduğu ilk versiyonlar, insan çevirmenin kaynak metin üzerinden yaptığı çözümleme temelinde ve öncelikle yalnızca programın sağladığı alternatif göstergelerin kullanımıyla yeniden ele alınarak ikinci versiyonlar oluşturulacaktır. Sonrasında ikinci versiyonlar üzerinden bu kez programa bağlı kalınmadan insan çevirmenin kararlarıyla yeniden modellenen üçüncü versiyonlar elde edilecektir. Son olarak, üçüncü versiyonlar üzerinden kaynak metinle karşılaştırmalı olarak yapılan çözümlemeler şairle paylaşılarak çevirilere son şekilleri verilecektir. Kaynak ve erek metinlerin okunmasında değerlendirme ölçütü olarak Doğan Aksan’ın (2021, s. 81) önerdiği “göstergenin anlam çerçevesi” sınıflandırmasından yararlanılacaktır. Çalışmanın sonucunda yapay çevirmenin şiir çevirisinde potansiyel bir paydaş olarak olası konumu, erek şiirlerin çeviri süreçlerinde deneyimlenen katkı ve kısıtlar ve her iki dilde oluşturulan gösterge evrenleri kapsamında değerlendirilecektir.

Keywords

şiir çevirisi, göstergenin anlam çerçevesi, yapay çevirmen, merhabayı birinde denedim düştü kırıldı, Serdar Solkun

EXPERIMENTAL TRANSLATIONS FROM ONE LANGUAGE TO TWO THROUGH THE PARTNERSHIP OF THE POET, THE HUMAN TRANSLATOR AND THE ARTIFICIAL TRANSLATOR

Abstract

Among the literary genres, poetry’s relationship with translation has always remained controversial. Ever since those who defended poetry’s untranslatability (Du Bellay, 16th century), poetry has inevitably been translated, and despite the belief that poetry translators must be poets, poems have transcended the geographies in which they were created to become independent of time and space. As translation progresses towards mechanization in the 21st century technological age, literary translation has begun to receive its share of artificial intelligence. The aim of this study is to conduct experimental poetry translations as the most difficult genre to translate, with the collaboration of artificial translator, human translator and the poet. To this end, “varsıl” by Serdar Solkun will be translated into French and English via DeepL The first versions by the artificial translator will be reconsidered based on the human translator's analysis through the alternative signs provided by the program, to create the second versions. Then, based on the second versions, the third versions remodeled through human translator’s decisions will be obtained. Finally, comparative analyses will be shared with the poet to give the poems their final shape. In the reading of the source and target texts, Doğan Aksan’s (2021, p. 81) “frame of meaning of the sign” will be used as the evaluation criterion. Concludingly, the position of the artificial translator as a potential partner in translating poetry will be evaluated in terms of the contributions and limitations experienced during the translation processes and the universes of sign created in both languages.

Keywords

poetry translation, the frame of meaning of the sign, artificial translator, merhabayı birinde denedim düştü kırıldı, Serdar Solkun

References

• Aksu, Cem (2022). “Karadır Kaşların Ferman Yazdırır”. Haberes. https://www.haberes.com.tr/ karadir-kaslarin-ferman-yazdirir
• Aksan, Doğan (2021). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. 3. bs. Ankara: Bilgi Yayınevi
• Akyüz Öztokmak, Çiğdem (2020). Eş benlik perspektifinden Yunus Emre’yi okumak: Bir ben vardır bende benden içeri. Erdem, (79), 21-40 https://doi.org/10.32704/erdem.838412
• Altıok, Metin (2006). Şiirin İlk Atlası. 4. bs. İstanbul: Kırmızı Yayınları
• Berardi, Franco Bifo (2020). Nefes Kaos ve Şiir. (Nalan Kurunç, Çev.). Eskişehir: Yort Kitap
• Berk, İlhan (2001) Poetika. 2.bs. İstanbul: YKY
• Berk, İlhan (2023) Logos. 6. bs. İstanbul: YKY
• Bilsel, Şeref (2021) Şiire Giriş Dersleri. İstanbul: Yitik Ülke Yayınları
• Çağlar, Yücel (2006). Ormanların Gümbürtüsü. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• DeepL https://www.deepl.com/tr/translator
• Delisle, Jean (t.y.). “Joachim Du Bellay: Ses arguments pour et contre la traduction”. https://open.unive.it/hitrade/portraits/Du%20Bellay,%20Joachim.por.pdf
• Dominicy, Marc (1994). “Du “style” en poésie”. Qu’est-ce que le style (s. 115–137). Paris: Presses Universitaires de France.
• Eco, Umberto (2011). Yorum ve Aşırı Yorum. (Kemal Atakay, Çev.). 5. bs. İstanbul: Can Yayınları.