Consciousness in Jean-Paul Sartre: Foundations of Phenomenological Ontology

Yıl 2025, Sayı: 12, 139 - 152, 30.06.2025

Yasemin Atabey Öksüz

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1687129

Öz

This study aims to examine Sartre’s understanding of consciousness on both
phenomenological and ontological levels. Sartre first constructs a framework of
phenomenological ontology and subsequently develops a humanist, atheistic
existentialism. Taking into account the fundamental concepts of Sartre’s
phenomenological ontology and humanist atheistic existentialism, this study seeks to
elucidate key determinations concerning his theory of consciousness. Sartre’s
phenomenology is shaped under the influence of Husserl and Heidegger. Husserl turns to
phenomenology with the aim of revealing the essences of phenomena, a task he
undertakes through an analysis of the structure of consciousness. Heidegger, on the other
hand, initiates a renewed inquiry into the meaning of Being, claiming that its significance
has been forgotten, and he employs phenomenology as the method of this ontological
investigation. Sartre applies phenomenology both to the epistemological domain, as
Husserl does, and to the ontological, as Heidegger does. Drawing from Husserl’s principle
of intentionality and Heidegger’s conception of Being, Sartre defines consciousness not
merely as an act directed toward the world, but also as a mode of being that turns back
upon itself and produces a form of ‘nothingness’ within itself. This negative and
transcendent nature of consciousness provides the foundation for a radical ontological
separation and opens the space for ethical responsibility. Sartre’s phenomenological
ontology analyses the dynamic relationships between subject and world, self and other,
Being and nothingness, thereby establishing a concept of existence grounded in freedom
and responsibility. This study aims to clarify this theoretical framework and demonstrate
how Sartre transforms the phenomenological method into a unique ontological
perspective.

Anahtar Kelimeler

Consciousness , phenomenology , freedom , being , nothingness , intentionality.

Jean-Paul Sartre’da Bilinç: Fenomenolojik Ontolojinin Temelleri

Öz

Bu çalışma, Sartre’ın bilinç anlayışını fenomenolojik ve ontolojik düzlemde
incelemektedir. Sartre önce fenomenolojik ontolojiyi kurar ve ardından hümanist ateist
varoluşçuluğu geliştirir. Bu makale ile Sartre’ın kurmuş olduğu fenomenolojik ontoloji ve
hümanist ateist varoluşçuluğun temel kavramları göz önüne alınarak bilinç kuramı ile ilgili
belirlenimler ortaya koyulmaya çalışılır. Sartre’ın fenomenolojisi Husserl ve Heidegger
etkisinde şekillenir. Husserl, fenomenlerin özlerini ortaya koyma isteğiyle fenomenolojiye
yönelir. Bunu da bilincin yapısı üzerinden ortaya koymaya çalışır. Heidegger ise varlığın
anlamının unutulduğunu söyleyerek yeniden bir varlık soruşturmasına girişir. Heidegger,
fenomenolojiyi bu soruşturmanın yöntemi olarak kullanır. Sartre fenomenolojiyi hem
Husserl gibi epistemolojik alana uygular hem de Heidegger gibi ontolojik alana uygular.
Sartre’ın Husserl ve Heidegger’den esinlenerek geliştirdiği bilinç kuramı, bilinci yalnızca
yansıtıcı değil, aynı zamanda özgürlükle özdeş bir yapı olarak ele alır. Bilinç, Sartre’a göre
bir hiçliktir ve bu hiçlik, özgürlük ile etik sorumluluğun temelini oluşturur. Çalışmada bu
ifade edilenlerin ışığında Sartre’ın bilinç kuramı varlık, hiçlik, aşkınlık, yönelimsellik gibi
temel kavramlar aracılığıyla ortaya koyulmaya çalışılır. Makalenin giriş bölümünde bilince
dair genel görüşler verildikten sonra ikinci bölümde asıl meselemiz olan Sartre
varoluşçuluğunun fenomenolojik temelleri üzerinde duruldu. Daha sonra bilincin hiçlikle
olan ilişkisi açıklanarak Sartre’ın varlık ayrımına değinildi. Sonraki bölümde başkasının
bilinçteki rolü ele alındı. Tüm bunlarla bağlantılı olarak Sartre’ın düşüncesinde merkezi
konumda olan özgürlük ve sorumluluk arasındaki ilişkisinin zorunlu doğası ortaya kondu.

Anahtar Kelimeler

Bilinç , fenomenoloji , özgürlük , varlık , hiçlik , yönelimsellik.

Kaynakça

• AKARSU, B. (1979). Çağdaş Felsefe (1. bs.). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• DİREK, Z. (2021). Çağdaş Kıta Felsefesi Bergson’dan Derida’ya (2. bs.). Ankara: Fol Yayınları.
• GARDNER, S. (2009). “Sartre, Self-Consciousness and the Nature of Consciousness”. European Jour- nal of Philosophy, 17(1), 1–24.
• GÜVENÇ, E. (2022). “J.P. Sartre Felsefesinde Varlığın Fazladanlığı ve Bulantı Duygusu”. Uludağ Üni- versitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 43, Sayfa: 1145-1175
• HEİDEGGER, M. (2021). Varlık ve Zaman (6. bs.) (Çev. Kaan Ökten). İstanbul: Alfa Yayınları.
• HUSSERL, E. (2017). Fenomenoloji Üzerine Beş Ders (4. bs.) (Çev. Harun Tepe). Ankara: Bilgesu Ya- yınları.
• HUSSERL, E. (2023). Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe (5. bs.) (Çev. Tomris Mengüşoğlu). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• SARTRE, J.-P. (2014). Varlık ve Hiçlik (6. bs.) (Çev. Turhan Ilgaz ve Gaye Çankaya Eksen). İstanbul: İthaki Yayınları.
• SARTRE, J.-P. (2016). Ego’nun Aşkınlığı (2. bs.) (Çev: Serdar Rifat Kırkoğlu). İstanbul: Hil Yayınları,
• SARTRE, J.-P. (2021). Bulantı (49. bs.) (Çev. Selahattin Hilav). İstanbul: Can Yayınları.
• SARTRE, J.-P. (2021). Varoluşçuluk (31. bs.) (Çev. Asım Bezirci). İstanbul: Say Yayınları.
• TAŞKIN, F. (2021). “Sartre’ın Fenomenolojisi: Şeyler ve Bilinç”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 31, Sayfa: 457 – 478
• TAŞKIN, F. (2022) “Sartre’da Hiçlik”. ANASAY, Sayı: 21, Sayfa: 241 – 258
• TOPAKKAYA, A. (2009). “Husserl’de Noema ve Noesis Kavramları”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 7, Sayfa: 121- 136
• ZAHAVİ, D. (2020). Fenomenoloji: İlk Temeller (1. bs.) (Çev. Seçim Bayazit). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.