Anayasal Bir Hak Olarak Dilekçe Hakkının Etkinliğinin Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 2, 789 - 822, 18.09.2023

Gizem Güner Yaşar

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1213498

Öz

Dilekçe hakkı, bireylerin kendileriyle ya da kamu ile ilgili istek, dilek ve şikayetlerini, bireysel ya da toplu olarak ilgili kamu makamlarına sunma hakkıdır. Bu hak, demokratik sistemlerin sağlıklı ve etkili işlemesi açısından oldukça önemlidir. Dilekçe hakkı hem Türkiye’de hem de Batılı ülkelerde oldukça köklü bir geçmişe sahiptir. Zamanla anayasal bir hak haline gelen dilekçe hakkı, toplumun her kesiminden bireyin istek ve dileklerini yönetime iletme imkanı sağlamıştır. Ancak Anayasa ve ilgili kanunlardaki düzenleniş biçimi, bireylerin beklentilerine cevap vermekten uzak görünmektedir. Dilekçe hakkının kullanım oranları ile bireylerden gelen istek, dilek ve şikayetlerin karara bağlanmasındaki başarı oranları etkinliğin değerlendirilmesinde önemli kriterlerdir. Bunlara ilişkin sayısal veriler yüksek görünse de Meclisin bu süreçteki tek işlevi dilekçeleri kabul veya reddetmektir. Bireylerin istek, dileklerini sonuçlandırma ya da şikayetlerine çözüm bulma konusunda Meclisin bağlayıcı bir karar alma yetkisi yoktur. Bu yüzden geçmişten günümüze hakka yönelik tüm iyileştirme çalışmalarına rağmen, dilekçe hakkı yönetim üzerinde hala “yumuşak” bir baskı aracıdır.

Anahtar Kelimeler

Dilekçe hakkı, şikayet hakkı, arzuhal, dilekçe hakkının etkinliği

Assessment of the Effectiveness of the Right to Petition as a Constitutional Right

Öz

The right to petition is the right of individuals to submit their own or public requests, wishes and complaints to the relevant public authorities, individually or collectively. This right is very important for the healthy and effective functioning of democratic systems. The right to petition has a very old history both in Turkey and in Western countries. The right to petition, which has become a constitutional right in time, has provided the opportunity to convey the wishes and wishes of individuals from all parts of the society to the administration. However, the arrangement in the Constitution and related laws seems far from responding to the expectations of individuals. The rate of use of the right to petition and the success rates in deciding the requests, wishes and complaints from individuals are important criteria in evaluating the effectiveness. Although the numerical data on these seem high, the only function of the Assembly in this process is to accept or reject the petitions. The Assembly does not have the authority to take a binding decision to finalize the wishes and wishes of individuals or to find a solution to their complaints. Therefore, despite all the improvement efforts for the right from past to present, the right to petition is still a "soft" pressure tool on the administration.

Anahtar Kelimeler

right of petition, petition right, petition, effectiveness of the right to petition

Kaynakça

• Akman, M. (2004). Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Anayurt, Ö. (2001). 1982 Anayasası ve 3071 Sayılı Kanun’a Göre Dilekçe Hakkı. İnsan Hakları Yıllığı. 23-24, 95-128.
• Armağan, S. (1972). Dilekçe Hakkı ve 1961 Anayasası. İstanbul: Fakülteler Matbaası. Balta, T. B. (1970). İdare Hukukuna Giriş. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Başgil. A. F. (1944). Vatandaşların Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Müracaat Hakkı. Ebul’ula Mardin’e Armağan, İstanbul. Cin, H. & Akyılmaz, G. (2013). Türk Hukuk Tarihi. 5. Baskı, Konya: Sayram Yayınları. Çağlayan, M. (1958). Vatandaşların Büyük Millet Meclisine Müracaat Hakkı. İdare Dergisi. 250, 1-21.
• Devellı̇oğlu, F. (1984). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Eroğul, C. (1991). Devlet Yönetimine Katılma Hakkı. Ankara: İmge Yayınevi
• Gemalmaz M. S. (2010). Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş. 7. Baskı. İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Günay, R. (2013). Osmanlı Arşiv Kayıtları İçerisinde Ahkâm Defterleri: Gelişim Seyri, Muhtevası ve Önemi. SDÜSBED. (17), 9-29.
• Gürhan, V.(1997). Kadınların Divan-ı Hümayun’a Şikâyet Haklarını Kullanmaları Üzerine Bazı Değerlendirmeler (Diyarbekir Eyaleti 1 Numaralı Ahkâm Defterine Göre). Tarih Okulu Dergisi. (XXXII), 323-347.
• İnalcık, H.(1988). Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hal ve Arz- Mazharlar. Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, VII-VIII, İstanbul, 33-54.
• İpşirli, M. (2003). Mahzar. DİA. 27, 398-401.
• Kaboğlu, İ. Ö. (1998). Özgürlükler Hukuku. 4. Bası. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Kazancı, M. (1977). Dilekçe Hakkı, Halkın istekleri ve Yönetim. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 32(1), 123-146. Köse, E. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda Toplu Hak Arama: XVIII: Yüzyıla Ait 100 Örnek Mazhar. I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri. (Ed. Fethi Gedikli). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Magna Charta seu Magna Charta Libertatum: Büyük Sözleşme ya da Özgürlükler Sözleşmesi. (2017). 2. Baskı. (Çev. Çiğdem Dürüşken). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Mumcu, A. (2007). Divan- Hümayun. Ankara: Phoenix Yayınevi. Okur Gümrükçüoğlu, S. (2012). Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb’asının Şikâyetleri. AÜHFD. 61(1), 175-206.
• Okur Gümrükçüoğlu, S. (2014). Osmanlı Devleti’nde Divan’a Gönderilen Şikâyetler. I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri. (Ed. Fethi Gedikli). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 385-409.
• Özgişi, T. (2014). Osmanlı Adalet Sisteminde Bireysel Başvuru Hakkı. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi. (8), 52-65.
• Sabuncu, Y. (2005). Anayasaya Giriş. 11 Baskı. Ankara: İmaj Yayıncılık.
• Sağlam, F. (1982). Temel Hakların Özü ve 1961 Anayasası. Ankara: AÜSBF Yayınları.
• Tamer, M. (1990). “Dilekçe Hakkı”. Türk İdare Dergisi. 386, 201-220.
• Tanör, Bülent (1995). İki Anayasa, 1961-1982. İstanbul: Beta Yayınları.
• TBMM. (2022). https://www.tbmm.gov.tr/ihtisaskomisyonlaridilekce-gelen-basvurular (Erişim Tarihi: 20.11.2022).
• Teziç, E. (2012). Anayasa Hukuku. 15. Bası. İstanbul: Beta basım Yayım Dağıtım.
• Tuğluca, M. (2010). Osmanlı’da Devlet-Toplum İlişkilerinin Açık Alanı: Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi (1683-1699). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yasamanın Kalitesinin Artırılmasında Dilekçe Hakkı Çalıştayı. (2021). Ankara: TBMM Basımevi (Dilekçe Hakkı Çalıştayı).
• Yeniçeri, Celal (2004). Mezâlim. DİA. 29, 516-517.