Religious Sensitivity And Fiction: The Story Of Ismail Killioglu In The Light Of His Poetry

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1684 - 1701, 23.11.2025

Bülent Sayak

https://doi.org/10.34083/akaded.1702541

Öz

Reacting to the intellectual teachings of modernization, its historical practices in the case of Ottoman Turkey and the ideas of Marxist thought/literature that excluded the spiritual sphere, the writers developed a conservative attitude and shaped an understanding based on religious sensitivity after the 1960s. İsmail Kıllıoğlu, one of the important representatives of religiously sensitive literature, stands out with his active position in intellectual circles and press activities, his intellectual work on making Islamic understanding functional in cultural and social life, his theoretical writings on the position of religious consciousness in literary representation, and his stories that try to construct his identity as a Muslim storyteller within the understanding of modern narrative. He is described as the “eighth beautiful man” after the “Seven Beautiful Men”. Among the 1965 generation of the Islamic Movement, his name is associated with Rasim Özdenören and Cahit Zarifoğlu. The studies on the stories of the author, who points out that the need to believe and the urge to write are fed by the same source and that literary identity cannot be separated from the understanding of truth, are limited. This study aims to fill the gap in the field in the context of Islamic sensitive fiction in the case of İsmail Kıllıoğlu and the author. Kıllıoğlu's biography and poetics are presented respectively. In the light of his poetics that positions the literary text as “the gaze directed towards the sacred”, Kıllıoğlu's 4 published story books are analyzed thematically under the titles of “Opposition to Modernity/Western Ideology”, “Criticism of the Modern City and Inner Distress”, “The Search for Self: Religious Discourse as a Source of Construction and Remembrance of Self/Society through Faith”. The analysis reveals that the poetic views based on religious discourse expressed in the opinion pieces shape the author's narrative. In the stories, the modernist vision of the world is harshly criticized and positioned as the source of individual and social unrest. On the other hand, traditional life centered on truth/religion is idealized and tried to be revived. Religious allusions are used to mobilize Islamic memory and instill identity values in the reader. It has been determined that features such as centering the concern for ideology/message, feeding on traditional literature/thought, foregrounding the tension between matter and meaning/metaphysics, and emphasizing the opposition between the West and Muslims are common codes that describe Kıllıoğlu's narrative and thus the story with Islamic sensitivity. It has been evaluated that İsmail Kıllıoğlu is a writer who seeks originality within the religiously sensitive story understanding he is involved in with his poetic views and fictional texts and represents the movement he is affiliated with well.

Anahtar Kelimeler

Turkish literature , Turkish story , religious sensitivity , Islamic literature , İsmail Kıllıoğlu

Dinî Duyarlılık ve Tahkiye: Poetikası Işığında İsmail Kıllıoğlu Hikâyesi

Öz

Modernleşmenin düşünsel öğretilerine, Osmanlı-Türkiye örneğindeki tarihsel uygulamalarına ve Marksist düşüncenin manevi alanı dışlayan fikirlerine tepki gösteren yazarlar muhafazakâr bir tutum geliştirerek 1960’lı yıllar sonrasında dinî duyarlılık eksenli bir anlayışı biçimlendirirler. Dinî duyarlılıklı edebiyatın önemli temsilcilerinden İsmail Kıllıoğlu fikir mahfilleri ve matbuat faaliyetlerindeki etkin konumu, İslami anlayışı kültürel ve sosyal hayatta işlek kılma üzerine harcadığı fikri mesai, din şuurunun edebî temsildeki konumu hakkındaki teorik yazıları ve Müslüman hikâyeci kimliğini modern tahkiye anlayışı içinde inşa etmeye çalışan öyküleriyle dikkat çeker. “Yedi Güzel Adam” adlandırmasından mülhem “sekizinci güzel adam” olarak nitelenir. İslami Akım’ın 1965 kuşağı içinde ismi Rasim Özdenören ve Cahit Zarifoğlu ile anılır. İnanma ihtiyacı ile yazma güdüsünün aynı kaynaktan beslendiğini, edebî kimliğin hakikat kavrayışından ayrı düşünülemeyeceğini işaret eden yazarın öyküleri hakkında yapılan incelemeler sınırlıdır. Bu çalışma İsmail Kıllıoğlu ve yazar örnekleminde İslami duyarlılıklı tahkiye bağlamında alandaki boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Çalışmada sırasıyla Kıllıoğlu’nun biyografisi ve poetikası yer verilmiştir. Edebî metni “kutsala yönelen bakış” olarak konumlandıran poetikası ışığında, Kıllıoğlu’nun Ateş Yalımı Üstüne Bir Toplantı (1974), Hayata Uyanış (1984), Gül ve Ateş (1993), Aşkın İzi (1999) isimli hikâye türündeki eserleri irdelenmiştir. Nitel içerik inceleme yöntemi benimsenerek hikâyeler tematik okuma çerçevesinde sınıflandırılmış, Kıllıoğlu’nun teorik yazılarında dile getirdiği poetik görüşleri ile kurmaca metinleri arasındaki ilişki, izlek ve dinî söylem temsili bağlamında çözümlenmiştir. Hikâyelerde modernist dünya tasavvuru sert biçimde eleştirilip bireysel ve toplumsal huzursuzluğun kaynağı olarak konumlandırılmaktadır. Buna karşılık hakikat/din merkezli gelenekli hayat idealize edilmekte ve canlandırılmaya çalışılmaktadır. İslami belleği harekete geçirmek ve okura kimlik değerleri aşılamak için dinî anıştırmalardan faydalanılmaktadır. İdeoloji/mesaj kaygısını merkeze alma, geleneksel edebiyattan/düşünceden beslenme, madde-mana/metafizik gerilimi ön plana çıkarma ve Batı-Müslüman karşıtlığını vurgulama gibi özelliklerin Kıllıoğlu tahkiyesini ve dolayısıyla İslami duyarlılıklı hikâyeyi betimleyen ortak kodlar olduğu tespit edilmiştir. İsmail Kıllıoğlu’nun poetik görüşleri ve kurmaca metinleri ile dâhil olduğu dinî duyarlılıklı hikâye anlayışı içinde özgünlük arayan ve bağlı olduğu akımı iyi temsil eden bir yazar olduğu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk edebiyatı , Türk hikâyesi , dinî duyarlılık , İslami edebiyat , İsmail Kıllıoğlu

Kaynakça

• Aksal, A. H. (2019). İsmail Kıllıoğlu’nun Sanatı ve Öyküsü. Yedi İklim, 351 (İsmail Kıllıoğlu Dosyası), 27-36.
• Aydın Satar, N. (2015). İslâm ve Edebiyat: Kavramsal Tartışmalar Bağlamında Yeni Bir Çerçeve Denemesi”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı 3. cild (Dinçer, H. ve Güneş, Ü., Ed.) içinde (ss. 31-44). İlmi Etüdler Derneği Yayınları.
• Ceylan, H. (2014). Âdem ve Kentoğulları:İsmail Kıllıoğlu'nun Âdem Adlı Hikâyesi Üzerine. Yaşayan Hikâyemiz Günümüz Türk Hikâyesi Üzerine İncelemeler (Tonga, N., Ed.) içinde (ss. 135-156). Kesit Yayınları.
• Çakır, R. (2022). Ayet ve slogan: Türkiye'de İslami oluşumlar. Metis Yayınları.
• Çalışkan, A. (2002). Cumhuriyet devri İslami Türk edebiyatı: 1960 – 2000. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Dağlar, A. (2022). Edebî Töre Çatısı Altında: Töreli Türk Edebiyâtı. İSLARA Uluslararası İslâm Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı (Öztürk, E. C., Ed.) içinde (ss. 100-115). Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları.
• Demir, B. (2022). İslâmî Edebiyat Meselesi: 1960-2000 Yılları Arasında Süreli Yayınlarda Gelişen Bir Edebi Tartışmanın İzlerini Aramak. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 963-979.
• Erdoğan, M. C. (2024). Nizam-ı alemden nizam-ı cedide Osmanlı düşüncesinde devlet ve toplum ilişkisi. Kesit Akademi Dergisi, 10 (39), 265-293.
• Ertit, V. (2020). Sekülerleşme teorisi. Liberte Yayınları.
• Harman, Ö. F. (2000). İbrahim. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 21., ss. 266-272).
• Kıllıoğlu, İ. (1974). Ateş Yalımı Üstüne Bir Toplantı. Edebiyat Dergisi Yayınları.
• Kıllıoğlu, İ. (1988a). Edebiyat ve Suç. Akabe Yayınları.
• Kıllıoğlu, İ. (1988b). Ahlak- Hukuk İlişkisi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Kıllıoğlu, İ. (1991). Hayata Uyanış. Risale Yayınları.
• Kıllıoğlu, İ. (1992). Düşünce ve Özgürlük. Timaş Yayınları.
• Kıllıoğlu, İ. (1993). Gül ve Ateş. Sefa Yayınları.
• Kıllıoğlu, İ. (1999). Aşkın İzi. Esra Yayınları.
• Kıllıoğlu, İ. (2019). “İsmail Kıllıoğlu ile Söyleşi” (Demirel, İ., Görüşmeci). Yedi İklim, 351 (İsmail Kıllıoğlu Dosyası), 53-67.
• Koca, O. (2019). Mistik Anlatıcı İsmail Kıllıoğlu ve Ateş Yalımı Üstünde Bir Toplantı. Yedi İklim, 351 (İsmail Kıllıoğlu Dosyası), 37-41.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken Neşriyat.
• Okay, O. (2012). İslâmî Edebiyat Kavramı. I. İslâmî Türk Edebiyatı Sempozyumu Kitabı (Yaman, Y., Ed.) içinde (ss. 11-13). Sütun Yayınları.
• Özdenören, R. (2016). Ruhun Malzemeleri. İz Yayıncılık.
• Shiner, L. (2020). Sanatın İcadı: Bir Kültür Tarihi. İ. Türkmen (Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Tonga, N. (2020). İsmail Kıllıoğlu. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü (TEES). https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/killioglu-ismail
• Uzun, M. İ. (2000). İbrahim- Türk Edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 21., ss. 272-273).