إن
أول وقف أسس في مكة المكرمة بناه إبراهيم -عليه السلام- كما هو معروف. ومن البين أيضا أن
قريشا قد فعلت أعمالا مختلفة بعد ذلك، أدت لحصولها على خدمات الحج والكعبة، حتى
مجيء الإسلام. وكان ازدياد عدد الحجاج في العصر العباسي الأول، واستيطان بعضهم في
مكة والمدينة المنورة، سببين رئيسين لزيادة الدعم المالي لهاتين المدينتين، فأسست
أوقاف ملوك وأمراء الدولة والرعية؛ لأجل تلبية حاجات الزائرين والمستوطنين فيهما.
واستمر هذا التقليد في كل عصر، ووصولا إلى العصر العثماني؛ وفيه أسست وزارة أوقاف
الحرمين، وكان لتأسيس هذه الوزارة أهمية كبيرة في تنظيم تلك الأوقاف وتقييدها في
سجلات وزيادتها، وإن كانت علاقة العثمانيين بأوقاف بلاد الحرمين أقدم من ذلك؛ إذ
إنها بدأت قبل وقوعها تحت سيطرتهم. وسيقف
هذا البحث عند أهم أوقاف الدولة العثمانية في الأناضول والبلقان في أواخر القرن
العاشر الهجري، ولاسيما ما كان منها للحرمين وأهله، مبينا أماكنها، وأسماء
أصحابها، ومقدار كل منها، وذلك بحسب الوثائق وسجلات القيود العقارية في الأرشيف
العثماني في تلك الحقبة. وإذا كان ثمة أوقاف لم تقيد في السجلات في وقتها، فسيحاول
هذا البحث تحديد أسباب عدم تقييدها في ذلك الوقت رغم أنها قيدت في مرحلة لاحقة.
Mekke-i Mükerreme’de ilk
vakfı, bilindiği üzere Hz. İbrahim (a.s) kurmuştur. Daha sonrasında Kureyş
kabilesinin İslamiyet’in gelişine kadar olan sürede, Mekke’ye gelen hacıların
ihtiyacını gidermeye yönelik farklı pek çok çalışmaları olmuştur. Birinci
Abbasi döneminde hacıların sayısının artması ve bazılarının Mekke ve Medine
şehirlerini yurt tutmaları, bu iki şehre maddi desteğin artırılmasının ana
sebepleridir. Bunun sonucunda da bu iki şehirde, vatandaşların ve ziyaretçilerin
ihtiyaçlarını gidermek üzere devlet yöneticileri, raiyye ve meliklerin
vakıfları kurulmuştur. Bu gelenek Osmanlı dönemine dek her asır devam etmiştir.
Osmanlı döneminde ise Harameyn Vakıfları Müdürlüğü kurulmuştur. Vakıfların
düzenlenmesi, sicillere kaydedilmesinde ve vakıf sayılarının artırılmasında bu
müdürlüğün büyük bir önemi vardır. Osmanlıların, Harameyn bölgesindeki
vakıflarla ilişkisi bu vakıflar müdürlüğünün kurulmasından çok daha öncedir.
Zira Osmanlıların bu vakıflarla ilişkisi, bu beldelerin Osmanlı yönetimine
girmesinden önce başlamıştır. Bu araştırma; hicri 10. Asrın sonlarında Osmanlı
devletinin Anadolu ve Balkanlarda bulunan önemli vakıfları üzerinde duracaktır.
Özellikle Harameyn ve halkı için kurulan vakıfları; vakıfların yerlerini,
sahiplerinin isimlerini ve sayılarını belirterek o dönemde Osmanlı arşivlerinde
bulunan akar sicil ve belgelerine göre ele alacaktır. Kurulduğu zamanda
sicillere kaydedilmemiş vakıflar var ise, sonrasında kaydedilmesine rağmen o
dönem neden kayıt altına alınmadığının sebepleri de belirlenmeye
çalışılacaktır.
Birincil Dil | Arapça |
---|---|
Bölüm | Makaleler |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 29 Aralık 2018 |
Gönderilme Tarihi | 3 Kasım 2018 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Cilt: 1 Sayı: 1 |