The State of Emergency and Martial Courts in the Ottoman Empire

Yıl 2025, Sayı: 32, 61 - 86

Enis İçen

https://doi.org/10.33404/anasay.1725150

Öz

Introduced into the Ottoman state apparatus as an extraordinary form of governance, the İdâre-i Örfîyye regime was activated in times of internal turmoil or when public security significantly deteriorated.. When the conditions defined as "normal" ceased to exist, the objective was to restore this normalcy. Various circumstances were perceived by the ruling elite as threats to the established order: war, rebellion, economic crisis, widespread unrest among the population, increased activities against the state and government, or even the mere possibility of such events. This condition was not unique to the Ottoman Empire; contemporary European states similarly defined exceptional circumstances around comparable themes. Within the framework of the relationship between ruler and ruled, the governing authority was obligated to end these exceptional conditions and reestablish order, ensuring public security and trust. As a historical phenomenon, the state of emergency was not a novel practice in itself; what was new was its acquisition of a legal dimension. In line with the spirit of the 19th century, this legal framing emerged both in European states and in the Ottoman Empire, with the latter largely importing its legal structure from Europe. A formal administrative framework was thus established to be implemented within legal bounds during times of emergency. Indeed, the most liable cause for a state of emergency was a war itself. The İdâre-i Örfîyye regime, which was enacted by the Constitution, along with its extension, the Martial Courts, remained in effect throughout the whole of the Ottoman country during the World War I; thus, the leaders of the Committee of Union and Progress ran the country under this regime.

Anahtar Kelimeler

State of exception , Martial Courts , World War I , Committe of Union and Progress

Osmanlı Devleti’nde İdâre-i Örfîyye Rejimi ve Divan-ı Harpler

Öz

Bir olağanüstü hâl yönetimi olarak Osmanlı Devlet teşkilatına giren İdâre-i Örfîyye rejimi, ülkede güvelik zafiyeti olduğu/kargaşanın arttığı dönemlerde uygulamaya konulan bir yönetim biçimiydi. Normal olarak belirlenen koşullar ortadan kalktığında hâlin tekrar normale döndürülmesi gerekirdi. Yönetici sınıfın kabul ettiği normali bozan birçok durum vardı: Savaş, isyan, ekonomik buhran, halk arasında geniş çaplı huzursuzluk, devlet ve hükümet aleyhinde artan faaliyetler ve bunların gerçekleşme ihtimalinin ortaya çıkması. Bu durum, elbette yalnızca Osmanlı Devleti için geçerli değildi. Dönemin diğer Avrupa devletleri de hemen hemen aynı tema etrafında olağanüstü koşulları belirlemişti. Yönetici ve yönetilen ilişkisi çerçevesinde ise yönetici sınıfın yönetilene güven ve huzuru temin etmek mükellefiyetiyle bu olağanüstü koşulları bitirmesi ve olağan hâli tekrar tesis etmesi gerekirdi. Tarihî bir olgu olan olağanüstü hâl rejimi, pratikte yeni bir uygulama değildi. Yeni olan, bu rejimin hukukî bir boyut kazanmasıydı. Hem Avrupa devletlerinde hem Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılın ruhuna uygun olarak hukukî bir boyut kazanmıştı. Esasında, Osmanlı Devleti, bu hukuksallığı da Avrupa devletlerinden ithal etmişti. Artık, olağanüstü hâllerde kanun çerçevesinde uygulanmak üzere bir idare biçimi oluşturulmuştu. Pek tabii, en büyük olağanüstü hâl ise savaşın kendisiydi. Anayasa ile yürürlüğe giren İdâre-i Örfîyye rejimi ve bunun uzantısı Divan-ı Harpler, Birinci Dünya Savaşı boyunca tüm Osmanlı ülkesinde yürürlükte kalmış ve İttihad ve Terakki üst yöneticileri ülkeyi bu yönetim altında yönetmişti.

Anahtar Kelimeler

İdare-i Örfîye , Divan-ı Harpler , Birinci Dünya Savaşı , İttihad ve Terakki Cemiyeti

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 4078-305820, 16.09.1330, 1912.
• BOA, BEO, 4370-327708, 11.10.1333, 1915.
• BOA, BEO, 4595-344588, 19.01.1335, 1919.
• BOA, BEO, 4595-344589, 19.01.1338, 1919.
• BOA, BEO, 4629-347117, 06.08.1338, 1920.
• BOA, Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT.), 1611-88, 28.07.1306, 1889.
• BOA, İrade Dahiliye (İ..DH..), 748-61133, 14 Cemaziyelevvel 1294, 1877.
• BOA, İrade Dosya Usulü (İ..DUİT.), 105-16, 15.09.1335, 1917.
• BOA, İrade Mabeyn-i Hümayun (İ..MBH.), 1-61, 12.03.1328, 1910.
• BOA, Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.), 168-23, 12.09.1330, 1912.
• BOA, MV., 246-147, 07.03.1330, 1912.
• BOA, MV., 227-175, 23.08.1330, 1912
• BOA, MVM., 132-93, 14.09.1327, 1909.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Millî Savunma Askeri Tarih Arşivi
• ATASE, (1877). Osmanlı Rus Harbi (ORH), Kutu: 2, Gömlek: 11, Belge no 634-635.
• ATASE, (1914). Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu (BDHK), Kutu: 2304, Gömlek: 4, Belge no (1:1).
• Kaynak Eserler
• Düstûr I. Tertib IV. Cilt.
• Düstûr II. Tertib I. Cilt.
• Düstûr II. Tertib II. Cilt.
• Düstûr II. Tertib VI. Cilt.
• Düstûr II. Tertib VII. Cilt.
• Düstûr II. Tertib XXI. Cilt.
• Kanunname-i Asakir-i Mansure, 1829.
• Takvim-i Vekayi
• Araştırma ve Telif Eserler
• Ahmad, F. (1999). İttihat ve Terakki 1908-1914. İstanbul: Kaynak.
• Asaf, Mehmed (1986). 1909 Adana Ermeni Olayları ve Anılarım. Haz. İsmet Parmaksızoğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ata, Ferudun (2004). Divân-ı Harb-i Örfî Mahkemelerinde Ermeni Tehciri Yargılamaları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (15), 297-323.
• Berkes, N. (2012). Türkiye'de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Er, Serkan. 2017). Balkan Harbi Sonrasında Yapılan Divan-ı Harb ve Meclis-i Mebusan Tahkikatı (1913-1914).
• [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Köksal, O. (1996). Tarihsel Süreci İçinde Özel Bir Yargı Organı Olarak Divan-ı Harb-i Örfîler (1877-1922). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Lévy-Aksu, N. (2016). An Ottoman Variaton on the State of Siege: The Invention of the İdâre- i Örfîyye during the First Constitutional Period. New Perspectives on Turkey(55), 5-28.
• Mardin, Ş. (2015). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim.
• Polat, Hasan Ali. (2018). II. Meşrutiyet Döneminde Siyasi Sürgünler. [Doktora Tezi]. Akdeniz Üniversitesi, Antalya. Polat, H. A. (2023). Yakup Cemil: Hayatı ve Divan-ı Harp Sorgu Tutanağı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Salzmann, A. (2003). Tocqueville in the Ottoman Empire: Rival Paths to the Modern State. Kingston: Brill. Seviğ, V. R. (1955). Askeri Adalet. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası.
• Scheer, T. (2023). One Empire or Two States? Dualism and States of Emergency in Austria- Hungary Before and During the First World War. First World Studies, 14(1), 115-135.
• Türkmen, Zekeriya (1993). Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması. İstanbul: İrfan Yayınları.
• Türkmen, Zekeriya (2020). Dîvânıharp. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Üskül, Z. (1991). Türkiye'nin Anayasa Sorunu. İstanbul: Afa Yayıncılık.