Mistisizmin Bağlamsalcı Okuması I: Steven T. Katz’ın Mistik Tecrübeye İlişkin Düşünceleri

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 219 - 250, 27.12.2018

Betül Akdemir Süleyman

Öz

Mistik
tecrübe, aktarıldığı kaynakların anlaşılmasının ve tecrübeye ulaşmak için takip
edilen yöntemlerin zorluğuna ve çeşitli yıkıcı eleştirilere rağmen, bugün hala
cazibesini koruyan nadir konular arasındadır. Bu bakımdan çağdaş tartışmalarda
mistik tecrübeyi açıklamayı amaç edinen pek çok araştırmaya rastlanmaktadır.
Bunlar arasında bulunan S. T. Katz’ın öncülüğündeki bağlamsalcılık, mistisizmi
Kantçı bir ruhla Wittgenstein sonrası felsefi gelişmeler ışığında ele alır.
Bağlamsalcı yaklaşımda daha önce James, Underhill, Zaehner, Otto, Stace gibi
düşünürlerin mistik tecrübenin saf, evrensel, dolaysız, ortak bir tecrübe türü
olduğu iddiası reddedilir ve dikkatler bağlam ve tecrübe arasındaki ilişkiye
çekilir. Bağlam-tecrübe, bağlam-metin ve bağlam-dil arasındaki ilişki, farklı
yönleriyle ele alınarak tecrübenin söz konusu unsurlardan bağımsız olmadığı
gösterilir. Böylece mistik tecrübe ortaya çıktığı geleneğin bir ürününe
dönüşür; Hint mistik tecrübesi, Budist mistik tecrübesi, Yahudi, Hristiyan ve
Müslüman mistik tecrübesi gibi kendi bağlamlarında anlamlı tecrübelere karşılık
gelir. Eldeki bu çalışma, henüz ülkemizdeki tartışmalarda yeni yeni yer alan
bağlamsalcılığın tanıtımı amaç edinen iki yazıdan ilkidir. Bu amaçla burada
öncelikle Katz’ın görüşleri çerçevesinde bağlamsalcılığın dayanağı olan “saf
tecrübe yoktur” öncülüne yer verilecek, ardından bu öncülün mistik tecrübeye
uygulanmasına geçilecektir. Daha sonra bağlamın mistik tecrübeye etkisi
tecrübeyi önceleyen teori üzerinden ele alınacaktır. Bunun devamı olması
planlanan ikinci çalışmada ise tecrübe esnası ve sonrası sürece
odaklanılacaktır. Böylece mistisizmin, bağlamsalcılığın gündeme getirdiği
sorular dikkate alınarak daha derinlemesine çalışılabilmesi olanaklı olacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Bağlamsalcılık, Steven T. Katz, mistik tecrübe, saf tecrübe, bağlam

Kaynakça

• Adam, Martin A., “A Post-Kantian Perspective on Recent Debates About Mystical Experience”, A Journal of the American Academy of Religion, 2002, vol. 70/4, ss. 801-817.
• Almond, Philip, “Mysticism and Its Contexts”, The Problem of Pure Consciousness Mysticisim and Philosophy, ed. Robert K. C. Forman, New York: Oxford University Press, 1990.
• Apczynski, John V., “Mysticism and Epistemology”, Studies in Religion/Sciences Religieuses, 1985, vol. 14, ss. 193-205.
• Ayer, Alfred Jules, Language Truth and Logic, London, Penguin Books, 1990.
• Badiou, Alain, Sonsuzluk Üzerine, çev. Işık Ergüden, Tuncay Birkan, İstanbul, Metis Yay. 2012.
• Bagger, Matthew C., “Anti-Representationalism and Mystical Empiricism”, Method and Theory in the Study of Religion, 2008, vol. 20, ss. 297-307.
• Cengiz Batuk, Assisli Francis ve Hıristiyan Mistisizmi, İstanbul, İz Yay., 2012.
• Bouyer, Louis, “Mysticism: An Essay on the History of the Word”, Understanding Mysticism, ed. Richard Woods, London, The Athlone Press, 1981, ss. 43-55.
• Cole, Cecil Theodore, “Mysticism, Contextualism, and Community: A Communitarian-Pragmatic Epistemology of Mysticism”, doktora tezi, Boston University Graduate School of Art and Sciences, 2007.
• Coomaraswamy, Ananda, Hinduism and Buddhism, New York, Golden Elixir Press, 2011.
• Deleuze, Gilles, Kant’ın Eleştirel Felsefesi, çev. Taylan Altuğ, İstanbul. Panel Yay., 1995.
• Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 2: Gotama Buddha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna, çev. Ali Berktay, İstanbul, Kabalcı Yay., 2003.
• Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 3: Muhammed’den Reform Çağına, İstanbul, Kabalcı Yay., s. 2003.
• Epstein, Perle, Kabala: Yahudi Mistiklerinin Yolu, çev. Nusret Karayazgan, Şiyma Barkın, İstanbul, Dharma Yayınları, 1998.
• Evans, Donald, “Can Philosophers Limit What Mystics Can Do? A Critique of Steven Katz”, Religious Studies, 1989, vol. 25/1, ss. 53-60.
• Forgie, J. William, “Hyper-Kantianism in Recent Discussions of Mystical Experience”, Religious Studies, 1985, vol. 21/2, ss. 205-218.
• Forman, R. K. C., “Introduction: Mysticism, Constructivism, and Forgetting”, The Problem of Pure Consciousness Mysticisim and Philosophy, ed. Robert K. C. Forman, New York, Oxford University Press, 1990.
• Forman, Robert K. C., “Reply: Bagger and the Ghosts of Gaa”, Religious Studies, 1991, vol. 27/ 3, ss. 413-420.
• Garside, Bruce, “Language and the Interpretation of Mystical Experience”, International Journal for Philosophy of Religion, 1972, vol. 3/2, ss. 93-102.
• Gimello, Robert M., “Mysiticism in It’s Contexts”, Mysticism and Religious Tradition, ed. S. T. Katz, New York, Oxford University Press, 1983.
• Hick, John, “Dini Çoğulculuk”, Din Felsefesi: Seçme Metinler, ed. Michael Peterson, vd., çev. Rahim Acar, vd., İstanbul, Küre Yayınları, 2013.
• Inge, W. R., “Ecstasy”, Encyclopedia of Religion and Ethics, ed. James Hastings, Edinburg, T. And T. Clark, c. 5, ss. 157-159.
• İbn Arabi, Muhyiddin, Fütûhâtı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul, Litera Yay., c. 2, 2007.
• Işım, Mehmet Ali (Der.), Upanişadlar: Tanrı'nın Soluğu, İstanbul, Dergâh Yayınları, 1976.
• Jones, Richard H., Mysticism Examined: Philosophical Inquiries into Mysticism, Albany, State University of New York Press, 1993.
• Jones, Rufus, Studies in Mystical Religion, New York, Russell and Russell, 1970.
• Kalupahana, David J., Budist Philosophy: A Historical Analysis, Honolulu, The University Press of Hawaii, 1976.
• Kamalaśĭla, Uttarabhavanakrama, Minor Budist Texts, çev. Giuseppe Tuccis, Roma, Istituto Italiano, 1971.
• Kant, Immanuel, Critique of Pure Reason, Cambridge, Cambridge University Press, 1998.
• Katz, Steven T., “General Editor’s Introduction”, Comparative Mysticism: An Anthology of Original Sources, ed. Steven T. Katz, New York, Oxford University Press, 2013.
• Katz, Steven T., “Language, Epistemology and Mysticism”, Mysticism and Philosophical Analysis, ed. Steven T. Katz, New York, Oxford University Press, 1978.
• Katz, Steven T., “Mystical Speech and Mystical Meaning”, Mysticism and Language, ed. Steven T. Katz, New York, Oxford University Press, 1992.
• Katz, Steven T., “Responses and Rejoinders”, American Academy of Religion, 1988, vol. 56, ss. 751-757.
• Katz, Steven T., “The ‘Conservative’ Character of Mystical Experience”, Mysticism and Religious Tradition, ed. Steven T. Katz, New York, Oxford University Press, 1983.
• Keller, Carl A., “Mystical Literature”, Mysticism and Philosophical Analysis, ed. Steven T. Katz, New York, Oxford University Press, 1978.
• King, Sallie B., “Two Epistemological Models for the Interpretation of Mysticism”, Journal of the American Academy of Religion, 1998, vol. 56/2, ss. 257-279.
• Konevî, Sadreddin, Fatiha Suresi Tefsiri, çev. Ekrem Demirli, İstanbul, İz Yay., 2009.
• Konevî, Sadreddin, Yazışmalar, çev. Ekrem Demirli, İstanbul, İz Yay., 2002.
• Marshall, Paul, Mystical Encounters with the Natural World: Experiences and Explanations, Oxford, Oxford University Press, 2005.
• Moore, Peter, “Mystical Experience, Mystical Doctrine, Mystical Technique”, Mysticism and Philosophical Analysis, ed. Steven T. Katz, New York, Oxford University Press, 1978.
• Owen, H. P., “Christian Mysticism”, Religious Studies, 1971, vol. 7, ss. 93-102.
• Penner, Hans H., “The Mystical Illusion”, Mysticism and Religious Tradition, ed. Steven T. Katz, New York, Oxford University Press, 1983.
• Proudfoot, Wayne, “Religious Experience, Emotion, and Belief”, The Harvard Theological Review, 1977, vol. 70/3, ss. 343-367.
• Proudfoot, Wayne: Religious Experience, London, University of California Press, 1985.
• Rothberg, Donald, “Contemporary Epistemology and the Study of Mysticism”, Türk İslam Medeniyeti Araştırma Dergisi, Konya, 2008, sayı 6, ss. 215-241.
• Scholem, Gershom G., Major Trends in Jewish Mysticism, New York, Schocken Books, 1974.
• Shear, Jonathan, “On Mystical Experiences as Support for the Perennial Philosophy”, Journal of the American Academy of Religion, 1994, vol. 62/2, ss. 319-342.
• Short, Larry, “Mysticism, Mediation, and the Non-Linguistic”, Journal of the American Academy of Religion, 1995, vol. 63/4, ss. 659-675.
• Smart, Ninian, “The Prufication of Consciousness and Negative Path”, Mysticism and Religious Tradition, ed. Steven T. Katz, New York, Oxford University Press, 1983.
• Smith, Margaret, “The Nature and Meaning of Mysticism”, Understanding Mysticism, ed. Richard Woods, London, The Athlone Press, 1981.
• Stace, W., Mistisizm ve Felsefe, çev. Abdüllatif Tüzer, İstanbul, İnsan Yayınları, 2004.
• Studstill, Randall, The Unity of Mystical Traditions: The Transformation of Consciousness in Tibetan and German Mysticism, Boston, Brill Leiden, 2005.
• Vaughan, Robert Alfred, Hours with the Mystics: A Contribution to the History of Religious Opinion, London, Charles Scribner’s Son, 1, 1860.