Muhammed Ebû Mûsâ’nın Rummânî, Hattâbî ve Bâkıllânî’nin İ‘câz Anlayışına Yaklaşımı: el-İ‘câzü’l-belâgî Eseri Özelinde Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 253 - 268, 30.12.2023

İsmail Araz

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1337327

Öz

İ‘câzü’l-Kur’ân’a dair son dönemde yapılan çalışmalarda Kur’ân’ın mu‘ciz oluşu daha çok dinî yönden incelenmekte, dil olgusu ya da edebî yön ihmal edilmektedir. Ayrıca bu tür çalışmalardaki değerlendirmeler, âlimlerin görüşlerinin ilk okuyuşta anlaşılabilen anlamlarıyla sınırlı kalmaktadır. Bu ise i‘câzın ilmî temellerinin tespitini zorlaştırdığı gibi âlimlerin bu konuda sarf ettikleri zihnî çabanın da anlaşılmasının önüne geçmektedir. Bu problemlerin farkında olan Mısırlı âlim Muhammed Muhammed Ebû Mûsâ, el-İ‘câzü’l-belâgî adlı eserinde yaptığı derinlikli ve özgün değerlendirmelerle örnek bir i‘câz okuması sunmuştur. Klasik dönemde öne çıkan üç âlimin i‘câza dair görüşlerini inceleyen Ebû Mûsâ, i‘câzı İslam medeniyetindeki yorum ve tahlil metodolojisinin gelişmesine katkı sağlayan bir dil felsefesi olarak yorumlamıştır. Bu nedenle o; Rummânî, Hattâbî ve Bâkıllânî’nin i‘câz hakkındaki açıklamalarını kelime ve terkip tahlilinin yoğunlukta olduğu bir yöntemle ele almıştır. Çalışmada el-İ‘câzü’l-belâgî eseri özelinde Ebû Mûsâ’nın mezkûr âlimlerin görüşlerini nasıl değerlendirdiği tanımlayıcı araştırma yöntemi çerçevesinde incelenmiş, alandaki çalışmalara katkı sunabilecek ilmî ve fikrî değerlendirmelere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, el-İ'câzü'l-belâgî, er-Rummânî, el-Hattâbî, el-Bâkıllânî

Muḥammad Abū Mūsā's Approach to al-Rummānī, al-Khattābī and al-Bāqillānī's Understanding of al-I'jāz: al-Iʿjāz al-balāghī

Öz

In recent studies on the Inimitability of the Quran (I'jāz al-Qur'ān), the unique nature of the Qur'ān has predominantly been examined from a religious perspective, with the linguistic and literary aspects often overlooked. Furthermore, the assessments in such studies tend to remain confined to the immediate meanings of scholars' views, making it challenging to establish the scientific foundations of inimitability and hindering a full understanding of scholars' intellectual efforts in this regard. Recognizing these issues, the Egyptian researcher Muḥammad Muḥammad Abū Mūsā offers an exemplary examination of inimitability in his work titled al-I'jāz al-balāghī providing profound and original insights. Abū Mūsā examines the perspectives on inimitability put forth by three prominent scholars from the classical era, interpreting inimitability as a philosophy of language that contributes to the development of the methodology for interpretation and analysis within Islamic civilization. Therefore, he approaches the explanations of Rummānī, al-Khattābī and al-Bāqillānī regarding inimitability using a method that primarily focuses on word and sentence analysis. This study, specifically centered on the work al-I'jāz al-balāghī by Abū Mūsā, examines how he evaluates the views of the mentioned scholars within the framework of a descriptive research method. It provides both scientific and intellectual assessments that can contribute to scholars and researchers in the field.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, al-I'jâz al-balâghi, al-Rummânî, al-Khattâbî, al-Bâqillânî, Ebû Mûsâ

Kaynakça

• Araz, İsmail. "el-İ‘câzü’l-Belâgî el-Kitâbü’s-Sânî: el-Bâkıllânî-Abdülkâhir es-Süyûtî-er-Râfiî- Muhammed Muhammed Ebû Mûsâ". Şarkiyat 14/2 (Ağustos 2022), 895-902. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1128897.
• el-Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. İ‘câzü’l-Kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1374/1954.
• el-Cürcânî, Abdülkâhir. Esrârü’l-belâga. 3. Baskı. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, 1412/1991.
• el-Cürcânî. Delâ’ilü’l-i‘câz. 2. Baskı. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Şeriketü’l-Kuds li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1413/1992.
• Ebû Mûsa, Muhammed Muhammed. el-İ‘câzü’l-belâgî: dirâse tahlîliyye li-türâsi ehli’l-‘ilm. 6. Baskı. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2020.
• Ebû Mûsâ. eş-Şi‘rü’l-Câhilî: dirâse fî menâzi‘i’ş-şu‘arâ. 4. Baskı. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1442/2020.
• Ebû Mûsâ. el-İ‘câzü’l-belâgî el-kitâbü’s-sânî: el-Bâkıllânî-Abdülkâhir-es-Süyûtî-er-Râfiî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2021.
• el-Hımsî, Naîm. Fikretü i‘câzi’l-Kur’ân münzü’l-bi‘seti’n-Nebeviyye hattâ ‘asrinâ el-hâzir. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Konaklı, Numan. “İ‘câzü’l-Kur’ân Fikri: Mahiyet, Tarihsel Süreç ve Literatür”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2012/2), 251-290.
• Nassâr, Hüseyin. es-Sarfe ve’l-inbâü bi’l-gayb. Kahire: Mektebetü Mısr, 2000.
• er-Râfiî, Mustafa Sâdık. İ‘câzü’l-Kur’ân ve’l-belâgatü’l-nebeviyye. 9. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kitâb el-Arabî, 1973.
• Selâsü resâil fî i‘câzi’l-Kur’ân: li’r-Rummânî ve’l-Hattâbî ve Abdilkâhir el-Cürcânî, haz. M. Halefullah Ahmed-M. Zağlûl Sellâm. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Şeyhü’l-belâgiyyîn Muhammed Ebû Mûsâ: Buhûsün mühdâtün li-fadîletih bi-münâsebeti tecâvüzih es-semânîn. haz. Kolektif. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1441/2020.