Şark’ı Garb’a Tanıtmak: Mehmet Alî Aynî’nin “Celâleddin Devvânî’nin Fikriyatı Üzerine Bir İnceleme” Başlıklı Makalesi Üzerine Birkaç Not

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 254 - 271, 31.12.2024

Aynur Singin

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1550725

Öz

Bu makale, Mehmet Ali Ayni’nin “Note sur l'idéalisme de Djelaleddin Davani” (1931) başlıklı makalesinin tarihsel arka planını ve müellifinin benimsediği temel yaklaşımı retrospektif yöntemle incelemektedir. Bu çerçevede ilk olarak Ayni’nin Devvânî öncesi çalışmalarının tarihsel arka planına referansta bulunarak, mezkûr makalenin müellifin “Türk Azizleri” adlı projesinin bir parçası olduğu gösterildi. İkinci olarak Ayni’nin makalesini Fransızca kaleme almaya sevk eden âmiller mercek altına alınarak Batı ilim çevreleriyle kurduğu iletişim araçlarına ve entelektüel ağlara yer verildi. Son olarak Ayni’nin biyografi yazıcılığı projesi kapsamında yeniden inşa ettiği melez özneler hakkında bir takım tespitlerde bulunularak Devvânî hakkındaki çalışmaları hakkında ihtiyatla yaklaşılması gereken noktalar detaylandırıldı. Böylelikle çalışmamız neticesinde Ayni’nin Doğu’nun (Şark) Türk-İslâm mütefekkirlerini Batı’ya (Garp) tanıtmak amacıyla makalesini Fransızca kaleme aldığı, vahdet-i vücûd düşüncesini savunmak ve Kemalist tarih yazımına muhalefet etmek maksadıyla biyografik yöntemi araçsallaştırdığı tespit edildi. Son olarak çalışmamızın ek kısmında müellifin mezkûr makalesinin Türkçe çevirisine yer vererek ilgili literatüre katkı sunmak amaçlandı

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Çağdaş İslam Düşüncesi, Felsefe, Mehmet Ali Ayni, Biyografi, Celâleddin ed-Devvânî

Introducing the East to the West: A Few Notes on Mehmet Ali Ayni's Article titled “A Study on Jalāl al-Dīn Dawwānī's Ideas”

Öz

This article examines the historical background of Mehmet Ali Ayni's article “Note sur l'idéalisme de Djelaleddin Davani” (1931) and the basic approach adopted by its author is a retrospective method. In this framework, firstly, by referring to the historical background of Ayni's pre-Dawwānī works, it was shown that the aforementioned article was part of the author's project titled “Turkish Saints”. Secondly, the factors that prompted al-ʿAyni to write his article in French were analyzed, and the means of communication and intellectual networks he established with Western scholarly circles were analyzed. Finally, some observations were made about the hybrid subjects Ayni reconstructed within the scope of his biographical project and the points that should be approached with caution about his work on Jalāl al-Dīn Dawwānī were elaborated. Thus, as a result of our study, it was determined that Ayni wrote his article in French in order to introduce the Turkish-Islamic thinkers of the East (Orient) to the West (Garp), and that he instrumentalized the biographical method in order to defend the idea of wahdat al-wujud and to oppose Kemalist historiography. Finally, in the appendix of our study, we aimed to contribute to the related literature by including the Turkish translation of the aforementioned article of the author.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Contemporary Islamic Thought, Philosophy, Mehmet Ali Ayni, Biography, Jalāl al-Dīn Dawwānī

Kaynakça

• Aïnî, Mehemmed Ali. Les Grandes Figures de L’Orient Un Grand Saint de L’Islam, Abd Al-Kâdir Gîlânî. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1938.
• Akdemir, Abamüslim. Mehmed Ali Ayni’nin Düşünce Dünyası. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1997.
• Akdemir, Abamüslim. Mehmet Ali Ayni ve Felsefesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Aksüt, Ali Kemali Aksüt. Kalemi Sayesinde Yaşamak: Profesör Mehmed Ali Ayni. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2021.
• Ali Ayni, Mehmed. “Note sur l'idéalisme de Djelaleddin Davani”. Revue Néo-Scolastique de Philosophie. 33ᵉ année, Deuxième série, n°30, (1931), 236-240. https://www.persee.fr/doc/phlou_0776-555x_1931_33_30_2615.
• Anay, Harun. Celâleddîn Devvânî, Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Arar, İsmail. “Ayni, Mehmet Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/ 273-275. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Arslan, Mehmet Fatih. “Celâleddîn ed-Devvânî”. İslam Düşünce Atlası. https://islamdusunceatlasi.org/celaleddin-ed-devvani-/504.
• Arslan, Sevim. “Mehmet Ali Ayni’nin “Hacı Bayram Velî” Kitabının Kadim İrfan Geleneği Çizgisinde Değerlendirilmesi”. Hacı Bayram-ı Velî: IV. Uluslararası Hacı Bayram-ı Sempozyumu (2019), 217-228.
• Ayni, Mehmet Ali. “Altıncı Beynelmilel Felsefe Kongresi”. Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası 2/7 (İstanbul, 1928), 89-106.
• Ayni, Mehmet Ali. “İbn Sina’da Tasavvuf”. Büyük Türk Filozof ve Tıb Üstadı İbn Sina Şahsiyeti ve Eserleri Hakkında Tetkikler. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1937.
• Ayni, Mehmet Ali. Aziz Mahmud Hüdâyî: Hayatı Şiirleri ve Meclisleri. haz. Aynur Singin, İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2024.
• Ayni, Mehmet Ali. Hacı Bayram Velî. haz. H. Rahmi Yananlı. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2015.
• Ayni, Mehmet Ali. Hacı Bayram-ı Veli. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1343.
• Ayni, Mehmet Ali. Hüccetü’l-İslâm İmâm Gazâlî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1908.
• Ayni, Mehmet Ali. İslâm Düşüncesinin Zirvesi Gazâlî. haz. Erol Kılınç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2023.
• Ayni, Mehmet Ali. İslâmın Büyük Velisi Abdülkadir Geylânî. çev. Tahir Yücel. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2016.
• Ayni, Mehmet Ali. La Quintessence de la Philosophie d’Ibn Arabi. çev. Ahmed Reşid. Paris, 1935.
• Ayni, Mehmet Ali. Şeyh-i Ekber’i Niçin Severim? İstanbul: Şehzadebaşı, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1341/1339.
• Ayni, Mehmet Ali. Tasavvuf Tarihi. haz. Hüseyin Rahmi Yananlı. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları 2017.
• Ayni, Mehmet Ali. Türk Ahlakçıları 1. İstanbul: Marifet Basımevi, 1939.
• Ayni, Mehmet Ali. Türk Ahlâkçıları. haz. İsmail Kara. İstanbul: Kitabevi, 1993.
• Ayni, Mehmet Ali. Türk Azizleri I: İsmail Hakkı. İstanbul: Marifet Basımevi 1944.
• Balkan, Ken’an-Ahmet Halil. “Prof. Dr. Mehmet Ali Ayni’nin Hayatı (1868-1943)”. İş: Felsefe, Ahlâk ve İçtimaiyat Mecmuası 32 (İstanbul, 1942), 254-280.
• Başer, Hacı Bayram. “Darülfünun İlahiyat’ta Tasavvuf Eğitimi ve Mehmet Ali Ayni”. Darülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. (2010), 283-286.
• Canlı Tarihler: Mehmet Ali Ayni: Hatıraları 2. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1945.
• Demir Necati. “M. Ali Ayni’nin Muallim-i Sani Farabi İsimli Eseri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, (1999), 439-459.
• Demir, Necati. “M. Ali Ayni’nin Muallim-i Sani Farabi İsimli Eseri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, (1999), 439-459.
• Gece, Şule - Cangül Münüklü. “Bir Sufi'nin Müziğinde Gizemcilik: "Hazreti İnayet Han". Kalemname 8/16 (2023), 425-426.
• Günaydın, Yusuf Turan. “Cumhuriyet Döneminde Hacı Bayram-ı Veli Üzerine Yapılan Çalışmalar ve M. Ali Ayni’nin Eseri”. Hacı Bayram-ı Veli (2018), 553-569.
• Kara. İsmail. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi 2. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Karaçam, H. Zahit. Mehmet Ali Ayni’nin Eğitim Felsefesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Mustafa Salim. “Şuara-i Yemani Yıldızı Hakkında”. Mahfil 4/45 (İstanbul: Tahirülmevlevi, 1342 [1924]), 157-158.
• Mücellidoğlu, Ali Çankaya. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler 3 (Ankara: Mars Matbaası, 1969).
• Öz, Mustafa. “DERMENGHEM, Émile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/180. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özdemir, Zeynep Büşra. “Mehmet Ali Ayni’nin Hüccetü’l-İslâm İmam Gazzâlî Adlı Eserindeki Kelâm Tarihi Anlatımı ve Düşünce Dünyasında Gazzâlî’nin Yeri”. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Coğrafyasında İslâmî İlimler (2019), 123-136.
• Özkan, Harun. Mehmed Ali Ayni Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Singin, Aynur. Bugünü Geçmişe Yansıtmak: Türk Tarih Tezi’nde Yeni Bir İslâm Yorumu Arayışı. İstanbul: İLEM Yayınları, 2023.
• Thiers, Adolphe. Histoire de La Révolution Française. Paris: Chez Lecointe, 1834.
• Toksöz, Neziha. Mehmet Ali Ayni’nin (1869-1945) Siyaset Felsefesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi 2. Konya: Selçuk Yayınları,1966.
• Vaux, Carra de. Gazali: Les Grand Philosophes. Paris: Félix Alcan, 1902.
• Vett, Carl. Dervish Diary. translated by Elbridge W. Hathaway. Los Angeles: Knud K. Mogensen, 1953.
• Vett, Carl. Kelamî Dergâhından Hatıralar. çev. Ethem Cebecioğlu. Ankara: Muradiye Kültür Vakfı Yayınları, 1993.
• Yaman, Hale. Bir Türk Düşünürü Olarak Mehmet Ali Ayni’de Ahlâk Meselesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Zarcone, Thierry. “Danimarkalı Carl Vett 20. Yüzyülın Başında İstanbul’da”. İstanbul Araştırmaları Yıllığı 3 (2014), 163-173.