Bukhari’s Transmission of Weak Hadiths: An Analytical Study in the Context of al-Adab al-Mufrad

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 263 - 287, 30.06.2025

Abdurrahman Yılmaz

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1647172

Öz

The narration of weak hadiths and acting in accordance with them constitute a major field of debate within hadith studies. From the early 2nd/8th century onward, the relatively lenient attitude adopted toward the use of such reports—especially in areas like targhīb (encouragement) and tarhīb (warning)—has required a detailed examination of both their theoretical justifications and their practical functions. This article explores the practical benefits that prompted al-Bukhārī (d. 256/869) to employ weak hadiths in his work al-Adab al-Mufrad, thereby offering a clearer understanding of the issue. Al-Bukhārī’s ethics-, virtues-, and targhīb-tarhīb-oriented approach in this collection not only widens the lens through which his hadith methodology can be viewed but also paves the way for fresh assessments of the role weak hadiths played in the early Islamic scholarly tradition. In this context, the study demonstrates that al-Bukhārī consciously incorporated weak hadiths into his work for specific, well-defined purposes.

Anahtar Kelimeler

al-Bukhari , al-Adab al-mufrad , Weak Hadiths , Virtues , Targhib and Tarhib

Etik Beyan

This article is extracted from my doctorate dissertation entitled “The Use of Weak Hadiths in the Topics of Virtues (The Example of Bukhārī's Al-Adab al-Mufrad)”, supervised by Prof. Dr. Bekir Kuzudişli (Doctoral Dissertation, Istanbul University, Istanbul, Turkey, 2025).

Buhârî’nin Zayıf Hadis Rivayeti: el-Edebü’l-müfred Özelinde Bir İnceleme

Öz

Zayıf hadislerin rivayeti ve bu rivayetlerle amel edilmesi, hadis ilminin önemli tartışma alanlarından biridir. Özellikle 2./8. yüzyılın başlarından itibaren terğîb ve terhîb gibi konularda zayıf hadislerin kullanımına yönelik benimsenen müsâmahakâr yaklaşımlar, bu tür rivayetlerin yalnızca teorik gerekçelerle değil, aynı zamanda pratik işlevleriyle birlikte ele alınmasını gerekli kılmıştır. Bu makalede, Buhârî’nin (öl. 256/869) el-Edebü’l-müfred adlı eserinde yer alan zayıf hadislerin hangi pratik amaçlarla kullanıldığı incelenmektedir. Zira Buhârî’nin ahlâk, fezâil ve terğîb-terhîb odaklı bu eserinde benimsediği yöntem, hem onun hadis anlayışının daha geniş bir perspektiften kavranmasına hem de erken dönem İslâm ilim geleneğinde zayıf hadislerin işlevine dair yeni değerlendirmelere imkân sunmaktadır. Çalışma, Buhârî’nin zayıf hadisleri belirli amaçlar doğrultusunda bilinçli bir tercih olarak eserine dâhil ettiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Buhârî , el-Edebü'l-müfred , Zayıf Hadis , Fezâil , Terğîb ve Terhîb

Etik Beyan

Bu çalışma Prof. Dr. Bekir Kuzudişli danışmanlığında 2025 tarihinde tamamladığımız “Zayıf Hadislerin Fezâil Konularında Kullanımı (Buhârî’nin el-Edebü’l-müfred’i Örneği)” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır. (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2025).

Kaynakça

• ’Afîfî, Muhammed Huseynî. Sahîhu’l-Edebi’l-müfred. Riyâd: Dâru’l-Hânî, 1988.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-’İlel ve ma’rifetü’r-ricâl. thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs. Riyâd: Dâru’l-Hânî, 2. Basım, 1422/2001.
• Ali b. Medînî, Ebü’l-Hasen Alî b. Abdillâh b. Ca‘fer b. Necîh es-Sa‘dî. Süâlâtü Muhammed b. Osmân b. Ebî Şeybe li-Ali b. el-Medînî. thk. Muvaffak Abdullâh Abdülkâdir. Riyâd: Mektebetü’l-Me’ârif, 1404.
• Almajd, Muhammed Saeed. “İmam Buhârî’nin el-Edebü’l-Müfred İsimli Eserindeki Metodu”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVI/31 (2018), 233-279.
• Asar, Osman Serdar. el-Buhârî’nin el-Edebü’l-Müfred Adlı Eserinde Yer Alan Mevkûf Hadisler. Adana: Çukurova Üniversite, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Aydemir, Selahattin. “Ahlâk Merkezli Şahsiyet İnşasında Hadîslerin Rolü -El-Edebü’l-Müfred Bağlamında Bir İnceleme-”. II. Uluslararası Din ve İnsan Sempozyumu (UDİS - 2021) “Din, Ahlak ve Hukuk”, 327-340.
• Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Şu’ayb el-Arnaût. Tahrîru Takrîbi’t-Tehzîb. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Bitikçioğlu, Sevgi. Edeb-ül Müfred Hadisleri Işığında Aile İçi İlişkilerde Sevgi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed b. Sâlih b. Muhammed ed-Debbâsî. 12 Cilt. Riyâd: en-Nâşiru’l-mütemeyyiz, 1440/2019.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiu’s-sahîhu’l-müsned min hadîsi Rasûlillâh sallallâhu aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmihi. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-necât, 1422/2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Edebü’l-müfred. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1409.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Kitâbü’d-Du’afâi’s-sağîr. thk. Ebû Abdillâh Ahmed b. İbrâhîm b. Ebi’l-Ayneyn. Mısır: Mektebetü İbni Abbâs, 1426/2005.
• Canan, İbrahim. “el-Edebü’l-müfred”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/411-412. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Cemmâîlî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Abdülganî b. Abdilvâhid b. Alî el-Makdisî. el-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. 10 Cilt. Kuveyt: el-Hey’etü’l-Âmme, 1437/2016.
• Cîlânî, Fadlullâh el-. Fadlullâhi’s-samed fî tavdîhi’l-Edebi’l-müfred. 2 Cilt. Kâhire: el-Matba’atü’s-Selefiyye, 1958.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. Süâlâtü Ebî Ubeyd el-Âcurrî Ebâ Dâvûd es-Sicistânî fî’l-cerhi ve’t-ta’dîl. thk. Muhammed Alî Kâsım el-’Umerî. Medîne: ’Imâdetü’l-Bahsî’l-’İlmî bi Câmi’ati’l-İslâmiyye, 1403/1983.
• Ebû İshâk Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ya‘kūb b. İshâk es-Sa‘dî. Ahvâlü’r-ricâl. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Pâkistân: Hadis Akâdemî, t.y.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. Za’îfu’l-Edebi’l-müfred. Suud-i Arabistan: Mektebetü’d-Delîl, 4. Basım, 1419/1998.
• Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu’l-Edebi’l-müfred. Suud-i Arabistan: Mektebetü’d-Delîl, 4. Basım, 1418.
• Ev, Hacer. Buharî’nin el-Edebü’l-Müfred’indeki Hadislerin Eğitim Açısından Değerlendirilmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Görmez, Mehmet. “Tergîb ve Terhîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 508-509. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ’ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hâlid er-Ribât, Seyyid İzzet. el-Câmi’ li-ulûmi’l-İmâm Ahmed. 22 Cilt. Mısır: Dâru’l-Fellâh, 1430/2009.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî du’afâi’r-ricâl. thk. Mâzin b. Muhammed es-Sirsâvî. 11 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 2013.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Mu’allimî el-Yemânî. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1371/1952.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-’azîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 3. Basım, 1419/1999.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Cidde: Dârü’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 2006/1427.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Matba’atü’l-Me’ârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1379/1958.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. İthâfü’l-mehere bi’l-fevâʾidi’l-mübtekire min etrâfi’l-ʿaşere. thk. Merkezü Hidmeti’s-Sünneti ve’s-Sîreti’n-Nebeviyye. 19 Cilt. Medîne: Mecmaü’l-Melik Fahd, 1415/1994.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Sûriye: Dâru’r-Reşîd, 1406/1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. el-Büstî. es-Sikât. thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâru’l-Me’ârîfi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du‘afâi ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed. Haleb: Dâru’l-Va’y, 1396.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d b. Menî’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih. Ma’rifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-’ilm ve’l-hadîs ve mine’d-du’afâ ve zikru mezâhibihim ve ahbârihim. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Medîne: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih. Târîhu’s-sikât. thk. Abdülmu’tî Kal’acî. Beyrût: Dâru’l-Bâz, 1405/1984.
• Medhalî, Zeyd b. Muhammed b. Hâdî el-. Avnü’l-ahadi’s-samed Şerhu’l-Edebi’l-müfred. 3 Cilt. Cezâir: Dâru’l-Mîrâsi’n-Nebevî, 2015.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1403/1983.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Muhammed Osmân. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Muhammed Lokmân es-Selefî. Reşşü’l-bered Şerhu’l-Edebi’l-müfred. Riyâd: Dâru’d-Dâ’î, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1374/1955.
• Nesâî, Ebû Abdirrâhmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. ed-Du’afâ’a ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed. Haleb: Dâru’l-Va’y, 1396/1976.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmi’u’l-beyân ’an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-İlelü’l-kebîr. thk. Subhî es-Sâmerrâî vd. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1409.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebe ve Matba’a Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Du‘afâü’l-kebîr. thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Mektebeti’l-’İlmiyye, 1404/1984.
• Uysal, Rabia. Buhârî’nin “el-Edebü’l-Müfred”teki Metodu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Yahyâ b. Ma’în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma’în b. Avn. Ma’rifetü’r-ricâl (İbn Mahrez Rivâyeti). thk. Muhammed Kâmil el-Kassâr vd. 2 Cilt. Dımaşk: Mecma‘u’l-Lügati’l-‘Arabiyye, 1405/1985.
• Yahyâ b. Ma’în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma’în b. Avn. Târîhu İbn Maî’n (ed-Dûrî Rivâyeti). thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-’İlmî ve İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1399/1979.
• Yahyâ b. Ma’în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma’în b. Avn. Târîhu İbn Ma’în (Osmân ed-Dârimî Rivâyeti). thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezhîbü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Guneym Abbâs Guneym - Mecdî Seyyid Emîn. 11 Cilt. Kâhire: el-Fâruku’l-Hadîse, 1425/2004.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. el-Kâşif fî maʿrifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-sitte. thk. Muhammed Avvâme, Ahmed Muhammed Nemir el-Hatîb. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye - Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 1413/1992.