ERZURUM KALELERİNDE KULLANILAN KİKLOPİK DUVAR TEKNİĞİ /Cyclopean Wall Technique Used in Erzurum Castles

Yıl 2013, Sayı: 31, 195 - 222, 02.05.2014

Yasin Topaloğlu

Öz

Erzurum Bölgesi bulunduğu konum itibariyle tarih boyunca birçok
medeniyetin uğrak noktası olmuştur. Bu medeniyetlerden günümüze kadar
ulaşabilen çok sayıda kalıntı bulunmaktadır. Bu kalıntıların belki de en öne çıkanı
mimari yapılardır. Erzurum Bölgesi tarihi bir geçiş güzergâhı olduğu için yapıların
büyük bir kısmını da savunma amaçlı inşa edilen kaleler oluşturmaktadır. Ancak bu
yapıların özellikle inşası uzun ve zahmetli bir çabanın sonucudur. Bu nedenle
kullanılan malzeme ile örgü yöntemleri dönemsel ve bölgesel farklılıklar
göstermektedir. Konumuzu oluşturan kiklopik yöntem ise çalışma bölgemiz için
Demir Çağı’nda tercih edilen bir inşa yöntemidir. Daha az sayıda malzemeyle
dayanıklı bir savunma unsuru oluşturulabilen bu örgü sisteminde büyük taşlar,
herhangi bir birleştirme elemanı olmadan bir araya getirilmektedir. Çalışmamızda
Demir Çağı ile özdeşleşmiş olan bu örgü türünün Erzurum Bölgesindeki uygulama
örneklerini ve çevresel farklılıkları ele almaya çalıştık. Amacımız bölgenin Eskiçağ
Mimarisi konusunda ki çalışma eksikliğini kısmen de olsa doldurabilmek ve
tarihlendirme yönünde görüşler sunabilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Erzurum, Eskiçağ, Mimari, Kiklopik Duvarlar.
Cyclopean Wall Technique Used in Erzurum Castles
Abstract
With the position of the Erzurum region there are so many culture
throughout the history. There are so many remains of these civilizations. May be the
most important examples of remains is architecture ones. Erzurum Region, a 

historical transit route for a large part of the structures of the castles built for
defensive purposes. But constructing of these castles needs so much effort.
Therefore, the material used for the mesh methods and periodic regional differences.
Our main issue "cyclopean method" is a method used for the area in the Iron Age. In
this system with the less construction items organizes more durable things combınes
without using with this the other things. With this study we want to show the
examples of the types of the knitting which is the similar in the Iron Age with the
difference of the environment. Our aim is to show thoughts of lack of the study about
the ancient history architecture and also to fill the needs of the history
Keywords: Erzurum, Ancient History, Architecture, Cyclopean Walls.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Eskiçağ, Mimari, Kiklopik Duvarlar.

Kaynakça

• Adontz, N. (1946). Historie D'Armenia, Paris.
• Akarca, A. (1998). Yunan Arkeolojisinin Ana Çizgileri Şehir ve Savunması, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Amiran, R.B.K.(1952). "Connections Between Anatolia and Palestine in the Early Bronze Age", Israel Exploration Journal-2, 2, 89-103.
• Atalay, İ.-K. Mortan, (2003). Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İstanbul.
• Belli, O.(1977). Urartular Ça ğı’nda Van Bölgesi Yol Şebekesi, İstanbul.
• Belli, O. (1982). “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi-I, İstanbul, 13920
• Belli, O.-A. Ceylan, (2002). “Yo ğunhasan-Kuzeydoğu Anadolu’da Bir Tunç Ça ğı ve Urartu Kalesi: Yoğunhasan”, TUBA-AR 5, 121-142.
• Bıçakçı, E. (2005). “Tarihöncesi Devirlerde Malzeme ve Mimarlık”, Geçmi şten Geleceğe Anadolu’da Malzeme ve Mimarlık SempozyumuUIA XXII. Dünya Mimarlık Kongresi,19-60, TMMOB Yayınları.
• Binan, C. (2005). “Anadolu’da Ula şım ve Konaklama Yapıları Bağlamında Mimarlık, Malzeme ve Yapı Üretimi Üzerine Yorumlar”, Geçmi şten
• Gelece ğe Anadolu’da Malzeme ve Mimarlık Sempozyumu-UIA XXII. Dünya Mimarlık Kongresi,179-210, TMMOB Yayınları. Bingöl, A. (2003). En Eski Ça ğlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi, Atatürk Üniversitesi Basılmamı ş Doktora Tezi, Erzurum.
• Bingöl, A.-A. Ceylan-Y. Topalo ğlu-Y. Günaşdı, (2010).
• Burney, C.A.-D.M. Lang (1971). The Peoples of the Hills. Ancient Ararat and Caucasus, London.
• Cavaignac, E. (1931). Les Annelés De Suppiluliuma, Strasbourg.
• Ceylan, A. (2000). “1998 Erzincan Yüzey Ara ştırması”, 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, Ankara,181-192.
• Ceylan, A. (2001). “1999 Yılı Erzincan ve Erzurum Yüzey Ara ştırmaları”, 18. Ara ştırma Sonuçları Toplantısı 1, Ankara, 71-82.
• Ceylan, A. (2003). “2001 Yılı Erzincan Erzurum-Kars İlleri Yüzey Ara ştırmaları”, 21.Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Ankara, 311-324.
• Ceylan, A. (2004). “2002 Yılı Erzincan, Erzurum-Kars İlleri Yüzey Ara ştırmaları” 21.Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, Ankara, 263-272.
• Ceylan, A. (2005 a ). “2003 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Ara ştırmaları”, 22. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 189-200.
• Ceylan, A. (2005 b ). “The Erzincan, Erzurum and Kars Region in the Iron Age”, Anatolian Iron Ages V, London, 21-29.
• Ceylan, A. (2008). Do ğu Anadolu Araştırmaları- Erzurum, Erzincan, Kars, Iğdır 1998-2008, Erzurum.
• Childe, V.G. (1952). New Light on the Most Ancient East, New York.
• Çilingiro ğlu, A. (1983). “Urartu Sur Duvarları Üzerine Düşünceler”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi-II, 28-37, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çilingiro ğlu, A. (1994). Urartu Tarihi, İzmir.
• Darkot, B. (1977). "Erzurum", İslam Ansiklopedisi-33, 340-357.
• Do ğanay, H. (1983). Erzurum'un Şehirsel Fonksiyonları ve Başlıca Planlama Sorunları, Atatürk Üniversitesi Basılmamı ş Doçentlik Tezi, Erzurum.
• Do ğanay, H. (1988). Erzurum’un Genel Coğrafya Özellikleri, Erzurum.
• Dyson, (1968). 1968 “The Archaeological Evidence of the Second Millennium B.C. on the Persian Plateau”, The Cambridge Ancient History-II, 14-16.
• Dyson, (1973). “The Archaeological Evidence of the Second Millennium B.C. on the Persian Plateau”, The Cambridge Ancient History-2/1, (ed. Edward), Cambridge, 686-715.
• Erinç, S. (1953). Do ğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul.
• Erkmen, M.- A. Ceylan (2003). “Pasinler Kalesi Kazısı 2001”, 13. Müze Çalı şmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara 17-28.
• Erzen, A. (1979). Do ğu Anadolu ve Urartular, İstanbul.
• Eyice, S. (1971). Malazgirt Sava şını Kaybeden IV. Romanos Diogenes, Ankara.
• Friedrich, J. (1930). "Staatsverträge Des Hatti-Reiches II", Mitteilungen Der Vorderasiatische- Ägyptischen Gesellschaft- 34/1, Berlin, 96-169.
• Girgin, M.İ. Bulut, - C. Sevindi, (2001). "Türkiye'deki Karayolu Geçitleri", Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi-27, Erzurum, 89-109.
• Gündo ğdu, H. (2000). Kaleler ve Kuleler Kenti Ardahan, Ankara.
• Gündo ğdu, H. (2001). Tarihi Kalıntıları ile Çıldır, Ankara.
• Gürsoy, C. R. (1974). “Türkiye’nin Tabii Yolları” Türk Co ğrafya Dergisi XXIIXXIII, 24-30.
• Harmankaya, S.-O. Tanındı (1996). Türkiye Arkeolojik Yerle şmeleri-1 (TAY-1), İstanbul.
• Herodotos, Herodot Tarihi, (çev. M. Ökmen),1983, İstanbul.
• I şıklı, M. (2011). Doğu Anadolu’da Erke Transkafkasya Kültürü, İstanbul.
• Kafeso ğlu, İ. H.(1972). Selçuklu Tarihi, İstanbul.
• Karaosmanoglu, M. (2011). “Erzincan Altıntepe Kalesi-Erzincan Altıntepe Fortress” Urartu, Do ğu’da Değişim (ed. K. Köroglu-E. Konyar), İstanbul, 366-373.
• Karaosmanoglu, M.-B. Can-H. Korucu, (2008). Altıntepe Urartu Kalesi 2006 Yılı Kazı ve Onarım Çalı şmaları” 29. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara, 497-514.
• Karaosmanoglu, M.-H. Korucu-M. A. Yılmaz, (2010). Altıntepe Kazı ve Onarım Çalı şmaları, Erzincan.
• Karaosmanoglu, M.-H. Korucu, (2012). “The Apadana of Altıntepe in the Light of the Second Season of Excavations” Ancient Near Eastern Studies Supplement 39, Anatolian Iron Ages 7, (ed. A. Çilingiroglu and Antonio Sagona), 131-148, Paris.
• Karaosmanoglu, M.-M. A. Yılmaz, (2009). “Altıntepe Urartu Kalesi 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalı şmaları-Tapınak ve Batı Odalarındaki Çalışmalar” Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara, 120-122.
• Kınal, F. (1962). Eski Anadolu Tarihi, Ankara.
• Konukçu, E. (1989). Şehri Mübarek Erzurum, Ankara.
• Konukçu, E. (1992). Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum, Ankara.
• Konyalı, İ. H. (1960). Erzurum Tarihi, İstanbul.
• Korucu, H. (2012). Erzincan Altıntepe Urartu Kalesi ile Yakın Çevre Yerle şimleri Tunç ve Demir Çağlar Seramiği, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamı ş Doktora Tezi, Erzurum.
• Ko şay, H. Z. (1943). “Karaz Sondajı”, III. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 16516
• Ko şay, H. Z. (1959). “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”, Belleten 91, Ankara, 3494
• Ko şay, H. Z. (1974). “Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi” 50. Yıl Armağanı I, 39-64, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ko şay, H. Z. (1984). Erzurum ve Çevresi Dip Tarihi, Ankara, 1984.
• Ko şay, H. Z. –K. Turfan, (1959). "Erzurum Karaz Kazısı Raporu". Belleten 23/91, Ankara.
• Ko şay, H. Z. –H. Vary, (1964). Pulur Kazısı 1960 Mevsimi Çalışmaları Raporu 1960, Ankara.
• Kozbe G.- A. Ceylan- Y. Polat- T. Sivas- H. Sivas- I. Şahin- D. Tanrıver (2008). Türkiye Arkeolojik Yerle şmeleri-(TAY-6a-b) Demir Çağları, İstanbul.
• Kretzschmer, F. (2000). Antik Anadolu’da Mimarlık ve Mühendislik, çev. Z. İlkgelen, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kökten, İ.K. (1943). “Karaz Sondajı”, Türk Tarih Kongresi- 3, Ankara, 165-169.
• Kökten, İ.K. (1943 a ). “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor” Belleten VII/27, Ankara, 601-613.
• Kökten, İ.K. (1943 b ). “Do ğu Anadolu Kars Bölgesinin Tarih Öncesi Ara ştırmalarına Dair İl Not”, DTCFD 1/2, Ankara, 119-121.
• Kökten, İ.K. (1944). “Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Ara ştırmalar” Belleten VIII/32, Ankara, 659-680.
• Kökten, İ.K. (1945). Kuzey-Doğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt ve Çevresinin Yeri, DTCFD-III-5, Ankara.
• Kökten, İ.K. (1947). “Bazı Prehistorik İstasyonlar Hakkında Yeni Gözlemler” DTCFD. 5/2, Ankara, 223-235.
• Kökten, İ.K. (1948). “Kars’ın Tarih Öncesi”, Türk Tarih Kongresi- 3, Ankara, 194-20
• Kökten, İ.K. (1953). “1952 yılında yaptığım Tarih Öncesi Araştırmalar Hakkında”, DTCFD 1-4, 11/ 2-4, Ankara, 177-209.
• Kökten, İ.K. (1971-1972). “Kars ve Çevresinde Dip Tarih Araştırmaları Yazılıkaya Resimleri”, Atatürk Konferansları V, Ankara, 95-104.
• König, F.W. (1955-57). Handbuch Der Chaldäischen Inschriften, Osnabrück.
• Ksenophon, Anabasis, Onbinlerin Dönü şü (çev. T. Gökçöl), 1984, İstanbul.
• Lang, D.M. (1970). Armenia-Cradle of Civilization, London.
• Lehmann-Haupt, C.F. (1928). Corpus Inskriptionen Chaldicarum I, Leipzig.
• Lehmann-Haupt C.F. (1931). “Armenien Einst und Jetzt” Armenien 2, Berlin.
• Melikishvili (1960). Urartskie Klinoobraznye Nadpisi, Moskva: Akademija Nauk SSSR
• Naumann, R.(2007). Eski Anadolu Mimarlı ğı, çev. B. Madra, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özdo ğan, M. (1996). “Kulübeden Konuta: Mimarlıkta İlkler”, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerle şme, (Ed. Y. Sey), İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Özgüç, T.(1961). “Altıntepe Kazıları-Excavations Altıntepe”, Belleten XXV / 98, Ankara, 253-290.
• Özgüç, T. (1969). Altıntepe II, Ankara.
• Özgüç, T. (1974). “The Decorate Bronze strip and Plagues from Altıntepe”, Mansel’e Arma ğan, Ankara, 847-860.
• Payne, M.R. (1995). Urartu Yazılı Belgeler Katalo ğu, (İstanbul Üniversitesi Basılmamı ş Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Pehlivan, M. (1984). En Eski Ça ğlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi, (Atatürk Üniversitesi Basılmamı ş Doktora Tezi), Erzurum.
• Roth, L. M. (2006). Mimarlı ğın Öyküsü- Ögeleri, Tarihi ve Anlamı, çev. E. Akça, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sagona, A. (1999). “The Bronze Age-The Iron Age Transition in Northeast Anatolia: A View from Sos Höyük”, Anatolian Studies 49, 153-157.
• Sagona, A. (2000). “Sos Höyük and the Erzurum Region in Late Prehistory: A Provisional Chronology for Northeastern Anatolia Area”, Anatolica XI Chronologies, (ed. Marro and Hauptmann), Paris, 329-373.
• Saraço ğlu, H. (1989). Doğu Anadolu Bölgesi, İstanbul.
• Sevin, V. (1979). Urartu Krallı ğının Tarihsel ve Kültürel Gelişimi, (İstanbul Üniversitesi Basılmamı ş Doktora Tezi), İstanbul.
• Strabon, Antik Anadolu Co ğrafyası-Geographika XII-XIII-XIV, (çev. A. Pekman), 1993, İstanbul.
• Şenyürek M. (1944). “Anadolu’da Bulunan İki Yeni Alete Paleolitik Alete Dair Bir Not”, Dil Tarih ve Co ğrafya Fakültesi Dergisi, II/2, Tanrıverdi, İ. (2012). Urartu Ordusu ve Savunması, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamı ş Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• Tarkan, T. (1974). "Ana Çizgileriyle Do ğu Anadolu Bölgesi", Atatürk Üniversitesi 50. Yıl Arma ğanı, Erzurum ve Çevresi, Erzurum.
• Tekçam, T. (2007). Arkeoloji Sözlü ğü, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tekin, O. (2010). Eski Yunan ve Roma Tarihine Giri ş, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Topalo ğlu, Y. (2006). Ardahan-Çıldır'da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamı ş Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Topalo ğlu, Y. (2009). Kuzeydoğu Anadolu’da Urartu’nun Tarihi ve Arkeolojik Mirası (Kalıntıları), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamı ş Doktora Lisans Tezi, Erzurum.
• Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul.
• Turan, O. (1993). Do ğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul.