Anadolu Selçuklu Sanatında Kompozisyon-Derz İlişkisi

Yıl 2019, Sayı: 42, 254 - 265, 26.03.2019

Mustafa Bulut

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.518278

Cited By: 1

Öz

Anadolu Selçuklu
yapıları oluşturulurken; yapı tamamlanıp süslemenin sonradan yapıldığı veya
öncelikli olarak süslemenin yapılıp taşların sonradan yerine konulduğu şeklinde
farklı görüşler mevcuttur. Bu görüşleri desteklemek adına verilen örneklerin de
genel olarak tek taraflı bakış açısıyla yapılmalarından kaynaklı
eksikliklerinin olduğu söylenebilir. Bu nedenle konuya çok yönlü bir bakış
açısıyla yaklaşarak yapım tekniği temelinde değerlendirme yapmak daha doğru
sonuçlara ulaşılmasını sağlayacaktır.

Anadolu Selçuklu
yapılarında süslemenin en fazla yapıldığı bölümlerin taç kapılar olduğu
bilinmektedir. Bu nedenle de konuya öncelikli olarak taç kapılar bağlamında
yaklaşılması önemlidir.

Yapı tekniği
olarak ifade edilebilecek bu görüşlerin ikisinin de uygulanabilirliği açıktır.
Bu duruma karar verenin mimarın kendisinin olduğu söylenebilir. Daha kolay ve
seri üretim açısından daha hızlı sonuçlara ulaşılabilecek tekniğin önce
süslemenin yapılıp taşların sonradan yapıya monte edilmesi şeklinde olacağı bir
gerçektir. Ancak bunun için de süslemenin kompozisyon-derz ilişkisi dediğimiz
kompozisyon yüksekliğiyle taş blokların yüksekliğinin aynı olması şeklinde
tanımlanabilecek tekniğin uygulanması gerekmektedir. Dolayısıyla
kompozisyon-derz ilişkisini izleyebildiğimiz yapılarda süslemenin önce
yapıldığı, bunun dışındaki yapılarda ise yapının önce yapılıp ardından
süslemenin yapıldığı sonuçları çıkarılabilir. Bununla birlikte kompozisyon-derz
ilişkisinin görüldüğü yapıların bu ilişkinin görülmediği yapılara göre inşa
tekniği açısından bazı hataları beraberinde getirdikleri söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu, taçkapı, ana bordür, kompozisyon-derz ilişkisi, yapı tekniği

The Composition-Joint Relation in the Anatolian Seljuk Art

Öz

While Anatolian Seljuk buildings were being
constructed; there are different considerations such as the completion of the
construction and subsequent made of the decorations or giving priority to the
decoration and assemble it to the structure. It can be said that the examples
given to support these views have deficiencies caused by being made up with
unilateral perspective. For this reason, more accurate results will be achieved
to evaluate the structure during the period in which it had been built by approaching
the subject from a multi-faceted point of view.

The portals are known to be the most frequently
decorated parts of the Anatolian Seljuk structures. For this reason, it is
important to approach the subject firstly in the context of portals.

It is clear that both
of these views, which can be expressed as building techniques, are also
applicable. It can be said that the architect himself decides on this
situation. It is a fact that the techniques that will provide faster results in
terms of easier and serial production is giving priority to the decoration and
assemble it to the structure afterwards. In order to achieve that it is
necessary to apply the technique which can be defined as making the composition-joint
relation of the decoration with the same height of composition height and
height of stone blocks. Therefore, considering the results, it can be said that
the decoration has previously been made on the constructions that we witness the
composition-joint relation, and that the structure was made before for other
constructions. However, comparing to the structures where the composition-joint
relationship is seen, the structures in which this relationship is not seen have some errors in terms of the construction technique.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk, Portal, Main Rim, Composition-Joint Relation, Construction Technique

Kaynakça

• Bakırer, Ö. (1969). Hacı Ferruh Mescidi. Vakıflar Dergisi, 8, 171-184.
• Beksaç, E. (1995). Fatımiler. DİA, 12, 238-240.
• Bilici, Z. K. (1989). Antalya müzesi’ndeki bir Selçuklu kitabesi üzerine düşünceler. Antalya 3. Selçuklu Semineri Bildiriler Kitabı (s. 45-49) içinde. İstanbul.
• Bulut, M. (2017). Geometrik sistemin çözümlenmesi Selçuklu örnekleri üzerine birkaç girişim. Sanat Tarihi Dergisi, 26 (1), 27-44.
• Dursun, Ş. (2017). Denizli Ak Han’ın avlu taç kapısına ilişkin bazı gözlemler. VIII. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri Bildiriler Kitabı (s. 149-158) içinde. Konya.
• Eser, E. (2006). Anadolu Suriye sanat ilişkileri. A. Y. Ocak, A. U. Peker ve K. Bilici (Ed.), Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2 (s. 67-74) içinde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Karamağaralı, H. (1971). Erzurumdaki Hatuniye Medresesinin tarihi ve banisi hakkında bazı mülahazalar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi III, Malazgirt Zaferi Özel Sayısı, 209-247.
• Kuban, D. (1999). Divriği mucizesi, Selçuklular çağında İslâm bezeme sanatı üzerine bir deneme. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Kuban, D. (2010). Cennetin Kapıları-Gates of Paradise. İstanbul: YEM Yayınları.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk mimarisinde geometrik süslemeler Selçuklu çağı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ödekan, A. (1977). Osmanlı öncesi Anadolu Türk mimarisinde Mukarnaslı portal örtüleri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları’nın taş tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Önge, Y. (1978). Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Özbek, Y. (2002). Osmanlı Beyliği mimarisinde taş süsleme (1300-1453). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tabak, N. (1972). Ahlat Türk mimarisi. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Tuncer, O. C. (1990). Taşın bezeme şekli üzerine düşünceler. VII. Vakıf Haftası (s. 231-246) içinde. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.