Şem’-i Kâfur (Camphor Candle) in The Aesthetic World of Classical Ottoman Poetry

Yıl 2020, Sayı: 67, 187 - 206, 31.01.2020

Osman Kufacı

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4232

Öz

The name of camphor tree is camphora in Latin, Kampfer in German, camphre in French and camphor in English. Camphora (camphor) is formed in the oil cells in the leaves, bark and wooden parts of the tree, and crystallizes inside the clefts on the trunk. Later, it is extracted from branches and stems by steam distillation. It is a compound separated from volatile oil through crystallization. An evergreen species, these trees have created thousand years of forests. The tree is native to Japan and South China. However, it is also cultivated in areas with suitable climate conditions. It has a sharp smell and bitter and burning taste accompanied by a cooling effect afterwards.
It has been known that as camphor has a wide range of application areas, it is also used in candle making. Referring to candles made from camphor, classical Ottoman poetry used expressions such as “kâfûrî şem´a”, “kâfûrî şem´”, “şem´a-i kâfûr” and “şem´-i kâfur”, creating a wide imagination. In divans (collections of poems), candles made from camphor is the most frequently used expression in the couplets on camphor. This study discussed imagery of şem´-i kâfur in 2 categories: “Imagery Related to Şem´-i Kâfur” and “Various Aspects”. Little imagery that is not included in this classification was analyzed under the title “Various Imagery on Şem´-i Kâfur”. Thus, an element in the aesthetic world of the divan poetry has been tried to be put forward in detail.

Anahtar Kelimeler

Classical Ottoman Poetry, Şem´-i Kâfur

Divan Şiirinin Estetik Dünyasında Şem’-i Kâfur (Kâfurdan Mum)

Öz

Kâfur ağacının adı Latincede Camphora, Almancada Kampfer, Fransızcada Camphre, İngilizcede Camphor şeklinde geçer. Ağacın yaprağında, gövde kabuğu ve odunundaki yağ hücrelerinde Camphora (Kâfur) oluşur ve gövdelerde bulunan yarıklar içinde kristalleşir. Daha sonra dal ve gövdelerin su buharı distilasyonu ile elde edilir. Uçucu yağdan kristallendirme ile ayrılan bir bileşiktir. Kış aylarında yapraklarını dökmeyen bu ağaçlar, bin yıllık ormanlar meydana getirmişlerdir. Anavatanı Japonya ve Güney Çin’dir. Bununla birlikte, iklim şartları elverişli bölgelerde de tarımı yapılmaktadır. Kokusu keskin olup lezzeti sonradan serinlik veren acı ve yakıcı bir maddedir.
Kâfurun çok çeşitli kullanım alanları olduğu gibi mum yapımında da kullanıldığı bilinmektedir. Kâfurdan yapılmış mum anlamında divan metinlerinde “kâfûrî şem´a”, “kâfûrî şem´”, “şem´a-i kâfûr”, “şem´-i kâfur” gibi ibareler kullanılmış ve geniş bir imgelem alanı oluşturulmuştur. Divanlarda kâfur ile ilgili beyitlerde en çok kâfurdan imal edilen mum söz konusu edilmiştir. Şem´-i kâfurla ilgili tasvirler: “Şem´-i Kâfurla İlgili Benzetmeler” ve “Çeşitli Unsurlar” olarak iki şekilde ele alındı. Bu sınıflamaya dâhil olmayan az sayıdaki tasvir ise “Şem´-i Kâfur İlgili Çeşitli Tasvirler” başlığı altında incelendi. Böylece divan şairinin estetik dünyasındaki bir unsur etraflıca ortaya konulmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Şem´-i Kâfur

Kaynakça

• Akarsu, Kâmil. (2011). Rumelili Za’îfî Dîvânı (Tenkîdli Metin), Ankara: Berikan Yay. Avşar, Ziya. (2017). Revânî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 18.02.2019] Aydemir, Yaşar. (2000). Behiştî Dîvânı. Ankara: MEB Yay. Akkuş, Metin. (1993). Nef´î Divanı. Ankara: Akçağ Yay. Aksoyak, İ. Hakkı. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 18.02.2019] Aksoyak, İ. Hakkı ve Mehmet Arslan. (2018). Haşmet Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/57256,hasmet-divanipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 18.02.2019] Arı, Ahmet. (2018). Sâkıb Dede Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 18.02.2019] Aslan, Üzeyir. (2005). XVII. Yüzyıl Türk Klasik Şairlerinden Nehcî Mustafa Dede [1616-1680?], Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Tenkitli Metinler: Divan, Tuhfetü’-s-Sâlikin Ve Hediyyetü’l-Mütereşşidin. Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Başpınar, Fatih. (2008). 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî’nin Divan’ı, İnceleme-Tenkitli Metin. Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Batğı, Özlem. (2012). Numân Mâhir Divanı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Baytop, Turhan. (1999). Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Geçmişte ve Bugün. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri. Bektaş, Ekrem. (2004). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Hayatı-Sanatı ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Dankoff, Robert vd. (haz.). (2006). Evliya Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, C. I, İstanbul: Yapı Kredi Yay. Demirel, Şener. (2017). 16. Yüzyıl Şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55755,divan-ve-sehr-engiz-i-bursapdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 18.02.2019] Erdoğan, Mustafa. (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 18.02.2019] Ertem, Rekin. (1995). Şeyhülislâm Yahya Divanı. Ankara: Akçağ Yay. Harmancı, M. Esat. (2007). Süheylî, Ahmed bin Hemdem Kethudâ, Dîvân. Ankara: Akçağ Yay. Pala, İskender. (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay. Kaplan, Yunus. (2008). 17. Yüzyıl Şairlerinden Fevzî Dîvânı. Doktora Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Karaman, Hayrettin vd. (2015). Kur’an Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Karamanoğlu, Kâmil. (1977). Farmasötik Botanik Ders Kitabı. Ankara: 1977. Kavruk, Hasan ve Bahir Selçuk. (2017). Filibeli Vecdî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55912,filibeli-vecdi-divanipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 18.02.2019] Kılıç, Filiz. (2017). Âsık Çelebi Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 18.02.2019] Kubbealtılugatı, http://lugatim.com/ [Son Erişim Tarihi: 13.03.2019] Kutlar, Fatma Sabiha. (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Dîvân. Ankara: 2004. Küçük, Sabahattin. (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. Maranki, Ahmet ve Elmas Maranki. (2008). Kozmik Bilim Işığında Şifalı Bitkiler. İstanbul: Mozaik Yay. Mengi, Mine. (2014). Mesîhî Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını. Nas, Şevkiye Kazan. (2018). Celilî Divanı (İnceleme-Metin). Konya: Palet Yay. Okcu, Naci. (2014). Şeyh Gâlib Dîvânı. Ankara: DİB Yay. Özmen, Mehmet. (2017). Ahmed-i Dâ’î, Divan I-II (Metin-Gramer-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: TDK Yay. Pala, İskender. (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay. Saraç, Mehmet A. Yekta. (ty.). Emrî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 11.02.2019] Şemseddin Sâmî. (1317/1900). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası. Tanker, Nevin vd. (1993). Farmasötik Botanik Ders Kitabı. Ankara: Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yay. Tanrıbuyurdu, Gülçin. (2012). Mu‘îdî Dîvân (Metin-Çeviri). Doktora Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tarlan, Ali Nihat. (2005). Ahmet Paşa Divanı. İstanbul: MEB. Yay. Taş, Hakan. (2008). Vusûlî, Dîvân [İnceleme-Metin-Çeviri-Açıklamalar Dizin]. Konya: Gençlik Kitabevi Yay. Taş, Hakan. (2004). Vahyî Divanı ve İncelenmesi. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tavukçu, Orhan Kemâl. (ty.). Dede Ömer Rûşenî, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkidli Metni. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10601,dede-omer-rusenipdf.pdf?0 [Son Erişim Tarihi: 11.02.2019] Ünlü, Osman. (2017). “Klasik Türk Şiirinde Mum Makası”. Journal of Turkish Language and Literature 3/1, 321-329. Üst, Sibel. (2011). Edirneli Nazmî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yılmaz, Kadriye. (2001). İbrahim Tırsî ve Dîvân’ı, İnceleme-Tenkidli Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.