Azerbaycan Arşiv Belgelerine Göre: 1918-1920 Yılları Arasında Bakü ve Erivan’da Ermenilerin Yaptığı Mezalim

Yıl 2020, Sayı: 68, 451 - 470, 31.05.2020

Cengiz Atlı

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4347

Öz

19. yy. sonu 20. yy. başlarında Azerbaycan’ın eski ve güzel şehirlerinden biri olan Bakü, Kafkasya’nın büyük sanayi merkezi haline gelmişti. Bakü petrolleri tüm dünyanın, özellikle Rusya’nın dikkatini çekmekte idi. Bu yüzden Petrograd’da (Petersburg) Bolşevik ihtilali gerçekleştirildikten hemen sonra Lenin, Bakü’yü Kafkasya Bolşeviklerinin odağına dönüştürmeye karar vermiş ve bununla ilgili olarak Ermeni Stepan Şaumyan’ı Aralık 1917’de Kafkasya’nın olağanüstü komiseri olarak atamıştı. . 1918 yılı Eylül ayına kadar Bakü Ermenilerin eline geçti. Ermenilerin bu harekâtı yapmasının amacı Mart’ta Müslüman katliamı, yaparak Bakü’yü yerli ahaliden temizlemek, Onun kaynaklarına sahip çıkmak, en sonunda ise bu Azerbay¬can şehrini Ermenistan toprağı ilan etmek idi. Ermeniler bu dönemde sadece Bakü’de değil Erivan’da ve Kars’ta da soykırım harekâtına girişmişlerdi. Makalede Azerbaycan Arşiv belgeleri ışığında Ermenilerin 1918-1920 yılları arasında Kars, Erivan ve Bakü’de yaptıkları Ermeni mezalimini Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Azerbaycan Devlet Arşivi, hatıratlar, resmi raporlar ve ilgili diğer kaynaklar ışığında incelenmiştir. Azerbaycan Devlet Arşivinde bulunan belgeler: 2016 yılında Başbakanlık Cumhuriyet Arşivine gönderilmiştir. Rusça olarak yazılmış ve cumhuriyet arşivinde yeniden katalog numaraları verilmiştir. Çalışmamızda konuyla ilişkili olarak daha çok Bakü’de yapılan katliamla ilgili belgelere yer verilerek konu açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bakü, Ermeni Mezalimi, Azerbaycan, İşgal

According to The Archives of Azerbaijan Archives: The Persecution of Armenians in Baku and Yerevan Between 1918-1920

Öz

19th century late 20th century Baku, which was one of the old and beautiful cities of Azerbaijan at the beginning, became the biggest industrial center of the Caucasus. Baku oil attracted the attention of the whole world, especially Russia. So immediately after the Bolshevik conflict took place in Petrograd (Petersburg), Lenin decided to turn Baku into the focus of the Caucasus Bolsheviks and appointed Armenian Stepan Shaumyan as the extraordinary commissioner of the Caucasus in December 1917. . Until September 1918, Baku was captured by the Armenians. The purpose of the Armenians to carry out this operation was the Muslim massacre in March, to clear Baku from the local people, to claim its resources, and finally to declare this Azerbaijani city as Armenian land. The Armenians started the genocide operation not only in Baku but also in Yerevan and Kars. In the statement to be presented, in the light of the Azerbaijani Archive documents, the Armenian Archive of the Armenians in Kars, Yerevan and Baku in 1918 1920, the Archives of the Republic of Azerbaijan, memoirs, official reports. and will be evaluated in the light of other relevant sources. Documents in the Azerbaijan State Archive were sent to the Prime Ministry Republic Archive in 2016. The documents are written in Russian and catalog numbers are given again in the republic archive. In our report, we tried to explain the subject by including the documents related to the massacre in Baku.

Anahtar Kelimeler

Baku, Armenian Atrocities, Azerbaijan, Occupation

Kaynakça

• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, (1914-1918), Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2005.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanlığı Dosya No: 3850 Hasanlı, Cemil Azerbaycan Tarihi 1918-1920, Ankara, 1998.
• Kürüm, Esra, Prof. Dr. Cevat Heyet’in 'Varlık'ını Adadığı Azerbaycan ve Türk Milliyetçiliği, Iğdır Üni Sos Bil Dergisi, Sayı / No. 15, Temmuz 2018, s. 171-187
• Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nahçıvan, İstanbul, 2011 Osmanlı Belgelerinde Karabağ, İstanbul, 2009.
• Solmaz Rüstemova-Tohidi, “Azerbaycan Halkına 1918’de Tatbik Edilen Katliamlar: İç Savaş, İktidar Savaşı, Soykırım”, 19. Yüzyıldan Günümüze Türk-Ermeni İlişkilerinin Bölgesel Politikalara Etkisi, Sempozyumu, Bitlis, 2016.
• Süleymanov, Mehman Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan, Bakü, 1999. Şimşir, Bilal Kafkas İslam Ordusunun İleri Harekâtı ve Bakü Savaşları “Tarih Bilinci”, 2012.