Antik Müəlliflərdə Alban İti Hekayələri və Böyük İsgəndərin Qafqazda Olması Haqqında Müzakirələr

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 936 - 959

Müşərrəf Həsənova

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.989

Öz

Qafqaz Albaniyasının e.ə. IV əsr tarixinə dair məlumatların böyük qismi yunan və Roma müəlliflərinin əsərlərindəki coğrafi və tarixi qeydlərə əsaslanır. Bu mənbələrdən biri də Makedoniyalı İsgəndərin Hindistan yürüşü zamanı ona qeyri-adi ölçü və keyfiyyətlərə malik itlərin hədiyyə olunması hekayəsidir. Plini və Solin bu hədiyyənin Albaniya çarı tərəfindən təqdim edildiyini yazır, Strabon, Diodor, Kurtius və Yustin isə epizodun qəhrəmanı kimi Hind hökmdarı Sofiti göstərirlər. İlk baxışda ikinci dərəcəli detal kimi görünən bu məlumat tarixşünaslıqda mühüm problemlərin müzakirəsinə səbəb olmuşdur. Əsas suallar bunlardır: Alban itlərinin şöhrəti və İsgəndərin ekzotik məxluqlara marağı eyni səhnənin müxtəlif versiyalarının formalaşmasına gətirib çıxarmışdırmı? İsgəndərin yürüş marşrutu həqiqətən Qafqazdan keçmişdirmi? e.ə. IV əsrin 30-cu illərində alban tayfalarının liderləri “çar” tituluna sahib ola bilərdilərmi? Nəhayət, antik müəlliflərin, xüsusilə də Plininin müasirlərinin vurğuladığı kimi, hədiyyənin Hind çarı Sofit tərəfindən verilməsi faktı etibarlı tarixi sübutlarla təsdiqlənirmi? Məqalə bu sualları cavablandırmaq məqsədilə antik mənbələrin müqayisəli təhlilinə, eləcə də müasir tədqiqatların nəticələrinə əsaslanır.

Anahtar Kelimeler

Alban iti , Böyük İsgəndər , Qafqaz , Atropat , Sofit

Accounts of the Albanian Dog in Ancient Sources and Scholarly Debates on Alexander the Great’s Presence in the Caucasus

Öz

A large part of the information concerning the 4th century BCE history of Caucasian Albania is based on the geographical and historical records found in the works of Greek and Roman authors. One of these sources is the account of extraordinary dogs of remarkable size and quality being presented as gifts to Alexander of Macedon during his Indian campaign. Pliny and Solinus write that this gift was offered by the king of Albania, whereas Strabo, Diodorus, Curtius, and Justin identify the Indian ruler Sophites as the protagonist of the episode. At first glance a seemingly secondary detail, this report has given rise to significant debates in historiography. The key questions are as follows: Did the fame of Albanian dogs and Alexander’s fascination with exotic creatures lead to the emergence of different versions of the same scene? Did Alexander’s route truly pass through the Caucasus? Could the leaders of Albanian tribes in the 330s BCE have held the title of “king”? Finally, as emphasized by ancient authors—particularly Pliny’s contemporaries—can the statement that the gift was presented by the Indian king Sophites be confirmed by reliable historical evidence? The article addresses these questions through a comparative analysis of ancient sources and the findings of modern research.

Anahtar Kelimeler

Albanian dog , Alexander the Great , Caucasus , Atropates , Sophites

Kaynakça

• Abdullayev, R. (2024). Herding with the hounds: The game of 58 holes in the Absheron peninsula. European Journal of Archaeology, 1–20.
• Agayev, R. (2023). Kur'an'da bazi yer adları ve Azerbaycan. In Proceedings of the 2nd International Mediterranean Congress (pp. 44–51).
• Aelian. (1959). De natura animis (A. F. Scholfield, Trans.). Harvard University Press.
• Aksoy, H. (2024). Erken dönem Türk mitolojisinde kurt kültü. In Mitoloji–Anadolu mitolojisi (pp. 255–269). Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Aliev, İ. G. (1989). Oçerk istorii Atropatenı. Azerneşr. (In Russian).
• Aliev, K. G. (1986). Antiçnıe istoçniki po istorii Azerbaydjana. Elm. (In Russian).
• Anthony, D., & Brown, R. (2017). The dogs of war: A Bronze Age initiation ritual in the Russian steppes. Journal of Anthropological Archaeology, 48, 134–148.
• Arrianos. (1884). Aleksandrou anabasis (E. J. Chinnock, Trans.). Hodder and Stoughton.
• AtHope, D. M. (2025, April 24). The mytheme of Ancient North Eurasian sacred-dog belief and similar motifs are found in Indo-European, Native American, and Siberian comparative mythology. Academia. https://www.academia.edu/123673285/...
• Bais, M. (2023). Caucasian Albania in Greek and Latin sources. In Caucasian Albania: International handbook (pp. 3–33). De Gruyter Mouton.
• Bakihanov, A. K. (1991). Gulistani-İrem. Elm.
• Barbaro, G. (2022). Doğuya yolculuk (A. Güler, Trans.). Kronik Kitap.
• Bayramlı, Z., & Quliyev, B. (2023). Azərbaycan tarixinin farsdilli qaynaqları (Vol. 1). Füyuzat.
• Bəkirova, E. A. (2021). Albaniyanın qərb torpaqları (Antik dövr). İdeal-Print MMC.
• Blanck, A. (1929). Konung Alexander, Bo Jonsson Grip och Albrekt av Mecklenburg. Samlaren, 10, 60–65.
• Briant, P. (1996). Alexander the Great: Man of action, man of spirit (H. N. Abrams, Trans.). Harry N. Abrams.
• Briant, P. (2005). Alexander the Great and the Enlightenment: William Robertson (1721–1793), the empire and the road to India. Cromohs, 10, 1–9.
• Budge, E. A. W. (1889). The history of Alexander the Great, being the Syriac version of the Pseudo-Callisthenes. Cambridge University Press.
• Curtius, Q. (1809). History of the life and reign of Alexander the Great. Strand.
• Diodoros. (1963). Library of history (C. H. Oldfather, Trans.). Harvard University Press.
• Doufikaar-Aerts, F. C. (2011). Dogfaces, snake-tongues and the wall against Gog and Magog. In Embodiments of evil: Gog and Magog (pp. 37–49). Leiden University Press.
• Dowden, K. (1989). Pseudo-Callisthenes, Alexander romance. In Collected ancient Greek novels. University of California Press.
• Dyakonov, I. M. (2008). İstoriya Midii. Filologiçeskiy fakultet SpbQU. (In Russian).
• Əliyev, K. H., & Əliyeva, F. K. (1997). Azərbaycan antik dövrdə. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı.
• Əliyev, Ş. (1973). Xəzər dənizi tarixi xəritələrdə. Bakı.
• Emeneau, M. B. (1941). The faithful dog as security for a debt: A companion to the Brahman and the mongoose story-type. Journal of the American Oriental Society, 61(1), 1–17.
• Əsəd, B. (2014). Qafqazın on iki sirri. Qanun Nəşriyyatı. Fərəcova, M. (2009). Azərbaycan qayaüstü rəsmləri. Aspoliqraf.
• Franco, C. (2012). Yunanlar ve hayvanlar. In E. Umberto (Ed.), Antik Yunan (pp. 299–312). Alfa Yayınları.
• Frye, R. (1984). The history of ancient Iran. C. H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
• Gatzke, A. F. (2019). Mithridates VI Eupator and Persian kingship. The Ancient History Bulletin, 33(1–2), 60–80.
• Grattius. (1918). Cynegeticon (P. J. Enk, Trans.). Zutphaniae.
• Herodotos. (2020). Histories (M. Ökmen, Trans.). Remzi Kitabevi.
• Holt, F. L. (1989). Alexander the Great and Bactria: The formation of a Greek frontier in Central Asia. Brill.
• Hoppál, M. (2012). Avrasya’da Şamanlar (B. Bayram & Ç. Çapraz, Trans.). Yapı Kredi Yayınları.
• Joshua, J. M. (2019). Dogs in the ancient world. World History Encyclopedia. https://www.worldhistory.org/article/184/dogs-in-the-ancient-world/
• Kun, N. A. (2006). Leqendı i mifı Qretsii. Firma STD. (In Russian).
• Latişev, V. V. (1904). İzvestiya drevnix pisateley qreçeskix i latinskix o Skifii i Kavkaze (Vol. II). Tip. Imperatorskoy Akademii Nauk. (In Russian).
• Latişev, V. V. (1906). İzvestiya drevnix pisateley qreçeskix i latinskix o Skifii i Kavkaze (Vol. II). Tip. Imperatorskoy Akademii Nauk. (In Russian).
• Lendering, J. (2020). Büyük İskender (B. Şengir, Trans.). Kronik Kitap.
• Manfredi, V. M. (2000). Büyük İsgender. Makedonyadan Anadoluya (E. Cendey, Trans.). Can Yayınları.
• Mroveli. (1979). Jizn Kartliyskix tsarey (S. G. Kauxçişvili, Trans.). Nauka. (In Georgian).
• Nilsson, I. (2014). Konung Alexander. Svenskt översättarlexikon.
• Oppian. (1928). Cynegetica (A. W. Mair & D. Litt, Trans.). W. Heinemann.
• Orosius. (1857). Historiarum libri septem. Ernesti Lambeccii.
• Pierre, H. (1975). Alexander's campaigns in Sind and Baluchistan and the siege of the Brahmin town of Harmatelia. Leuven University Press.
• Plinius. (1847–1848). Naturalis historia (F. Holland, Trans.). Wernerian Club.
• Plutarkhos. (2020). Alexandros (I. Çokona, Trans.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Rasulova, M. M. (2008). Torgovo-ekonomiçeskie i kulturnıe svyazi Kavkazskoy Albanii s antiçnım i ellinistiçeskim mirom: IV vek do n.e. – III vek n.e. Murtadjim. (In Russian).
• Rawlinson, G. (1872–1936). Geography, history and antiquities of Parthia: The sixth great oriental monarch. Longmans, Green and Co.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini (A. Kazancıgil, Trans.). Dergah Yayınları.
• Rüstəmov, C. (1994). Qobustan dünyası. Azərnəşr.
• Rzaev, N. İ. (1976). İskusstvo Kavkazskoy Albanii IV v. do n.e. – VII v. n.e. Elm. (In Russian).
• Seyed-Gohrab, A. A. (2011). Unfathomable evil: The presentation of Gog and Magog in Persian literature. In Embodiments of evil: Gog and Magog (pp. 91–110). Leiden University Press. (In Persian).
• Solinus. (1895). Collectanea rerum memorabilium (Th. Mommsen, Trans.). Berolini Apud Weidmannos.
• Strabo. (2021). The geography of Strabo. Gece Yayınları.
• McCrindle, J. W. (Trans.). (1896). The invasion of India by Alexander the Great as described by Arrian, Curtius, Diodoros, Plutarch and Justin. Archibald Constable and Company.
• Pseudo-Callisthenes. (1969). The romance of Alexander the Great (A. M. Wolohojian, Trans.). Columbia University Press.
• Traina, G. (2003). Due note sull’identità politica nel Caucaso antico. In Gli stati territoriali nel mondo antico. Vita e Pensiero Universita.
• Trever, K. V. (1959). Oçerki po istirii i kulture Kavkazskoy Albanii IV v. do n.e. – VII v. n.e. İzd. AN SSSR. (In Russian).
• Valerius. (1817). Itinerarium Alexandri. Regis Typis.
• Veliev, S. S. (1983). Drevniy, drevniy Azerbaydjan (İstoriko-qeoqrafiçeskie oçerki). Gyanclik. (In Russian).
• Vəliyev, E. (2021). Qafqaz Albaniyası ərazisində III–V əsrlərə aid olan maddi-mədəniyyət nümunələrində zərdüştlüyün izləri. Qafqaz Albaniyasının etno-mədəni irsi, 2, 107–116.
• Voroşil, Q. (1993). Qafqaz Albaniyası. Öyrətmən.
• Zahide, A. (2019). Orta Asya’da Cengizli hanedanların devletleşme sürecinde eski inanç unsurlarının rolü. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 10, 269–286.
• https://en.wikipedia.org https://commons.m https://en.wikivoyage.org https://www.britannica.com https://share.google