III. Cumhuriyet'te Din Kamu Hizmetinin Kaldırılması, Laiklik

Yıl 2017, Cilt: 72 Sayı: 4, 849 - 913, 27.12.2017

Onur Karahanoğuları

https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002472

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nde laikliğin Fransız laikliğinden örnek alınarak kurulduğu saptaması
Kemalist, Atatürkçü, muhafazakar, siyasal İslamcı, liberal, sol liberal hemen her düşünsel ve siyasal çevrede
bulunmaktadır. Fransız modelinin örnek olduğu kabulü ile laikliğin kurumsal/örgütsel varoluşu arasında
çelişki bulunmaktadır. Fransa’nın örnek alındığını savunanlar, Devlet ile Kilisenin ayrılmış olduğu Fransa’nın
laiklik modeline uymayan Diyanet İşleri Başkanlığı karşısında şaşırmakta, bu kurumu bir sapma olarak
görmektedir. İmamlara maaş ödeyen bir devlet nasıl laik olabilir sorusu da benzer niteliktedir. Türkiye
Cumhuriyeti kurulurken, henüz yirmi yıllık olan Fransız Devlet – Kilise ayrılığı modelinin ya da Devrim
sırasındaki kısa ayrılığın örnek alındığı sanısındadırlar. Devrim öncesi laikleşme tarihi bir yana bırakılırsa
günümüz Fransız laikliğinin Devrim, Kısa Ayrılık, Konkordato ve Ayrılık aşamalarından geçerek oluşmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundaki laikleştirici önlemler ve laiklik ilkesinin anayasaya girişi
incelenirken genellikle 1789 Devriminin örnek olduğu düşünülmektedir. Devrim Laikliği (1789), Konkordato
Laikliği (1801-1905) ve Devlet – Kilise Ayrılığı Laikliği (1905’ten günümüze) laikliğin farklı aşamalarıdır.
Türk Laikliği, Devrimin ya da 1905’in Ayrılık Laikliğini değil büyük oranda Konkordato (1801) Laikliğini
örnek almıştır. 1801 yılında Napolyon ve Papa bir anlaşma imzalamış, Fransa’da bir din işleri bakanlığı
kurulmuş, papazlar kamu görevlisi olmuş, kiliselerin ve din bürokrasisinin giderlerini karşılamak üzere
bütçeye para konulmuş, devletçe tanınan dinler sistemine geçilmiş ve din bir kamu hizmeti olmuştur. 1905
yılında çıkarılan bir yasa ile Devlet ile Kilise ayrılmış, din kamu hizmeti özelleştirilmiş, din, örgütlü veya
bireysel etkinlik niteliğiyle tapını kavramıyla ve serbestlik ilkesi çerçevesinde düzenlenmiştir. Türkiye
Cumhuriyeti laikliğinin düzenleme biçimi, Konkordato laikliğine benzetilebilir, Diyanet Laikliği olarak
adlandırılabilir. Diyanet Laikliğinin Ayrılık Laikliğine evrilmesinin tartışılabilmesi için Fransız laikliğinin
yakından tanınması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

: Laiklik, Laikleşme, Din Kamu Hizmetleri, Diyanet İşleri Başkanlığı

Abolition of Religous Public Services at the Third Republic, Laicism

Öz

The idea that Turkish laicism is founded on the model of French laicism is shared by almost in all kind of intellectual and political circles. However, the institutional and organizational existence of Turkish laicism considerably differs from the French model and this fact leads apparent contradictions. Those whotalk about “the French model” in general terms and not clarify the historical phases of that model are surprised by the presence of Diyanet İşleri Başkanlığı (Presidency of Religious Affairs), which does not comply with the French laicism model, where the State and Church are separated. The question that a state pays salaries to imams can be called a laic state arises from the same deficient comparison. They suppose that when the Republic of Turkey was founded, the phase of 1905’s Separation of the Churches and the State or the short phase of Revolutionary Separation were taken as an example. The Modern French system of laicism is formed through the phases of Revolutionary Separation Period (1789), Concordat (1801) and Separation (1905). All these phases, which were completed when the Republic of Turkey was established, have certainly

become an example for the founders of the Republic. It is not the Revolutionary Separation Period or the Separation of 1905, but the example of the Concordat Laicism (1801) that is taken as a model by the founders of Turkish Republic. In 1801, Napoleon and the Pope signed a Concordat; in terms of this contract a minister of religion was assigned, priests became public officials, money was laid on the budget to cover the expenses of the churches and the religious bureaucracy, the system of state-recognized religions was adopted and religion became a public service. In 1905, the State and the Church were separated by a law, called The Separation Law, the religious public services were privatized, and the religion as an organized or individual activity was conceptualized as worship (le culte) and regulated by the principle of freedom. Concordat is taken as an example or model in the foundation of the Turkish Republic. Turkish laicism can be called the Diyanet Laicism. In order to discuss the possibility of evolution of the Diyanet Laicism to The Separation, we need to study French phases of laicism.  

Kaynakça

• Referans 1 Associations religieuses (2016), http://www.interieur.gouv.fr/A-votre-service/Mes-demarches/ Associations/Associations-specifiques-et-fondations/Associations-sous-regime-legalspecial/Associations-religieuses (16.6.2016).