Ergen, Genç ve Genç Yetişkinlerde Dijital Tükenmişlik Durumunun İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 2, 2915 - 2941, 28.08.2025

Oğuzhan Özdemir , Pınar Erten

https://doi.org/10.51460/baebd.1613501

Öz

Dijital tükenmişlik; dijital bağlanmanın amacını aşıp, dijital ortamlarda geçirilen sürelerin artması ile devamlı akışta kalma ve erişilebilirlik (erişilebilme ve erişebilme) isteği sonucu oluşan stres ve gerginliğin bireyde meydana getirdiği fiziksel ve zihinsel rahatsızlıkların (düşük verimlilik, rutin ile başa çıkamama, etrafa karşı duyarsızlaşma, ilgi azalması, sürekli yorgunluk ve duyguları kontrol etme yetersizliği) yaşanması olarak tanımlanır. Bir dijital çağ hastalığı olması sebebiyle, bu durumun tespiti ve önleminin alınması toplumların ve bireylerin sağlığı ve huzuru için önem arz etmektedir. Bu çalışmayla ergen, gençlik ve genç yetişkinlerin dijital tükenmişlik düzeyleri ve çeşitli değişkenlerle olan karşılaştırma sonuçları ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bireyler kendilerinin dijital tükenmişlik özelliklerini göstermedikleri ve kendilerini dijital tükenmiş olarak görmedikleri algısına sahiptirler. Ancak çalışmanın diğer değişkenleriyle bağlantılı bir dijital tükenmişlik durumunun olduğu ortaya çıkmıştır. Genç yetişkinler, dijital tükenmişlik düzeyi ve bu yöndeki değerlendirmeleri açısından diğerlerine göre daha farklı bir konumdadır. Bu durumlar, bilinçli olma, farkındalık ve kabullenememe ile açıklanabilir. Bireyler, özellikle ergen ve gençler, dijital detoksa, bilinçli ve kontrollü dijital tüketim alışkanlıklarına, fiziksel aktivitelere, gerçek yaşam deneyimlerine yönlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Dijital tükenmişlik , ergen , genç , genç yetişkin , dijital hastalık , dijital korku-kaygı.

Kaynakça

• Yazar bilgileri, sıralaması ve kaynakça:
• Oğuzhan ÖZDEMİR, Doç. Dr., Fırat University, Faculty of Education, Computer Education and Instructional Technology, Elazığ / Turkey, [e-mail], 0000-0002-5310-6605
• Pınar ERTEN, Doç. Dr., Bingöl University, Faculty of Science and Literature, Department of Psychology, Bingöl / Turkey, [e-mail], 0000-0003-3114-6064, Corresponding author
• Akdağ, M., Şahan Yılmaz, B., Özhan, U., ve Şan, İ. (2014). Üniversite öğrencilerinin internet bağımlılıklarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (İnönü Üniversitesi örneği). İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 73-96. https://doi.org/10.17679/iuefd.98972.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı istatistik, araştırma deseni SPSS uygulamaları ve yorum. (Genişletilmiş 18. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Can, A. (2016). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi (4. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Chou, C., & Hsiao, M.-C. (2000). Internet addiction, usage, gratification, and pleasure experience: the Taiwan college students’ case. Computers & Education, 35(1), 65-80. https://doi.org/10.1016/s0360-1315(00)00019-1
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal Bilimler için Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları (2. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Durmuş, S. Ç., Gülnar, E., & Özveren, H. (2022). Determining digital burnout in nursing students: A descriptive research study. Nurse Education Today, 111(105300), 1-7. https://doi.org/10.1016/j.nedt.2022.105300
• Erten, P. & Özdemir, O. (2020). The Digital Burnout Scale Development Study, Inonu University Journal of the Faculty of Education, 21(2), 668-683. https://doi.org/10.17679/inuefd.597890
• Geçgel, H., ve Taşgın, Y. (2021). Türkçe öğretmeni adaylarının dijital tükenmişlik düzeyleri. F. Kana (Ed.). Türkçe eğitiminde dijital dönüşüm içinde (s. 145-203). Paradigma Yayıncılık.
• George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update (10th ed.). Allyn & Bacon.
• Gonçalves, J. P. (2016). Ciclo vital: Início, desenvolvimento e fim de vida humana possíveis-contribuições para educadores. Revista Contexto & Educação, 31(98), 79-110. https://doi.org/10.21527/2179-1309.2016.98.79-110
• Göldağ, B. (2022). An investigation of the relationship between university students’ digital burnout levels and perceived stress levels. Journal of Learning and Teaching in Digital Age, 7(1), 90-98. https://doi.org/10.53850/joltida.958039
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. B. & Anderson, R. E. (2014). Multivariate data analysis (7th ed.). Pearson New Internetional Edition. Pearson Education Limited.
• Kabaklı Çimen, L. (2018). Üniversite öğrencilerinin internet bağımlılığı ile sanal ortam yalnızlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1431-1452. https://doi.org/10.17755/esosder.360302
• Kahraman, N. (2023). Sosyotelizm ile dijital tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi: Anadolu Üniversitesi örneği. (Yayınlanmamış doktora tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kalip, K., ve Çöl, M. (2020). Teknolojiyle bağlantılı yeni davranışsal bozukluklar. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5(2), 318-33. https://doi.org/10.35232/estudamhsd.712134
• Karaçoban, V. (2024). İnsan yaşam döngüsünün psikiyatrik riskler açısından değerlendirilmesi. JINENIS (Journal of Interdisciplinary Entrepreneurship and Innovation Studies), 3(1), 45-67. https://doi.org/10.5281/zenodo.10727129
• Karagöz, Y. (2016). SPSS 23 ve AMOS 23 uygulamalı istatistiksel analizler. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karakuş, İ. (2022). Öğretmen adaylarının profillerine “dijital” bir bakış: Dijital farkındalık, yeterlik ve akıcılık. (Yayınlanmamış doktora tezi). Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Katırcı, E. K., ve Bulut, S. (2024). Sosyal medyanın çocuk ve ergenler üzerindeki etkileri: Bir literatür incelemesi. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi, 9(2), 125-144. https://doi.org/10.36657/ihcd.2024.122
• Kemp, S. (2024, 31 Ocak). Digital 2024: Global overview report. Datareportal. 11 Mart 2024 tarihinde https://datareportal.com/reports/digital-2024-global-overview-report adresinden erişilmiştir.
• Khalaf, A. M., Alubied, A. A., Khalaf, A. M., & Rifaey, A. A. (2023). The impact of social media on the mental health of adolescents and young adults: A systematic review. Cureus, 15(8), e42990. https://doi.org/10.7759/cureus.42990
• Kurt, A. (2023). From digital obsession to digital burnout in second language acquisition. In A. Kurt (Ed.), Perspectives on digital burnout in second language acquisition (pp. 1-25). IGI Global Scientific Publishing. https://doi.org/10.4018/978-1-6684-9246-8.ch001
• Kuş, E. (2009). Nicel-Nitel araştırma teknikleri Sosyal Bilimlerde araştırma teknikleri Nicel mi? Nitel mi? (3. Baskı). Anı Yayıncılık.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber (Çev. Ed. S. Turan), Nobel Akademik Yayıncılık (Eserin aslının yayın tarihi 2009).
• Merriam, S. B., & Grenier, R. S. (2019). Qualitative research in practice: Examples for discussion and analysis (Second Edition). Jossey-Bass Publishers.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. (Second Edition). Sage Publications, Inc.
• Oxford University Press. (2024, 2 Aralık). ‘Brain rot’ named Oxford Word of the Year 2024. https://corp.oup.com/news/brain-rot-named-oxford-word-of-the-year-2024/ 16 Mart 2025 tarihinde https://datareportal.com/reports/digital-2024-global-overview-report adresinden erişilmiştir.
• Önal, F. (2025). Serbest zamanda sosyal medya bağımlılığı ve can sıkıntısı: Üniversite öğrencileri üzerine keşifsel bir çalışma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Peterka-Bonetta, J., Sindermann, C., Sha, P., Zhou, M., & Montag, C. (2019). The relationship between internet use disorder, depression and burnout among Chinese and German college students. Addictive Behaviors, 89, 188-199. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2018.08.011
• Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK). (2018). Çocukların Yeni Medya Kullanım Alışkanlıkları ve Siber Zorbalık 2018 araştırması. Ankara T.C. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Kamuoyu, Yayın Araştırmaları Ve Ölçme Dairesi Başkanlığı.
• Sır Psikoloji. (2023, 22 Kasım). Dijital tükenmişlik sendromu: Dijital çağın görünmeyen tehlikesi. 21 Aralık 2023 tarihinde https://www.sirpsikoloji.com/dijital-tukenmislik-sendromu-dijital-cagin-gorunmeyen-tehlikesi/ adresinden erişilmiştir.
• Sipahi, H., Kartal, E., Gökkılıç, B., Demir, H., Yoldaş, S., Yabar, S., … Oğuz, V. T. (2019). Bornova İlçesi’nde dört okulda ergenlerde internet bağımlılığı ve güvenli internet kullanımının değerlendirilmesi. Ege Tıp Dergisi, 58(4), 375-383. https://doi.org/10.19161/etd.664769
• Şirin, T., Eratlı Şirin, Y. ve Can, B. (2021). Beden Eğitimi öğretmenlerinin dijital tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Journal of Social Humanities and Administrative Sciences, 7(42), 1236-1245. http://dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.675
• Tashakkori, A., & Creswell, J. W. (2007). Editorial: The New Era of Mixed Methods. Journal of Mixed Methods Research, 1(1), 3-7. https://doi.org/10.1177/2345678906293042
• Tekindal, M., ve Uğuz Arsu, Ş. (2020). Nitel araştırma yöntemi olarak fenomenolojik yaklaşımın kapsamı ve sürecine yönelik bir derleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20(1), 153-182.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2023a, 29 Ağustos). Survey on Information and Communication Technology (ICT) Usage in Households and by Individuals, 2023. 21 Aralık 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Survey-on-Information-and-Communication-Technology-(ICT)-Usage-in-Households-and-by-Individuals-2023-49407 adresinden erişilmiştir.
• TÜİK. (2023b, 17 Mayıs). Youth in statistics, 2022. 21 Aralık 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Youth-in-Statistics-2022-49670 adresinden erişilmiştir.
• TÜİK. (2013, 22 Ağustos). 06-15 yaş grubu çocuklarda bilişim teknolojileri kullanımı ve medya, 2013. 18 Mart 2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Use-of-Information-and-Communication-Technology-and-Media-by-Children-Aged-06-15-2013-15866 adresinden erişilmiştir.
• TÜİK. (2021a, 21 Aralık). Çocuklarda bilişim teknolojileri kullanım araştırması, 2021. 22 Aralık 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Cocuklarda-Bilisim-Teknolojileri-Kullanim-Arastirmasi-2021-41132 adresinden erişilmiştir.
• TÜİK. (2021b, 26 Ağustos). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) kullanım araştırması, 2021. 21 Aralık 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2021-37437 adresinden erişilmiştir. Yeşilay. (2020). Bağımlılık: Teknoloji bağımlılığı nedir? 21 Aralık 2023 tarihinde https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/teknoloji-bagimliligi adresinden erişilmiştir.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (8. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Zamur Tuncer, R., ve Tanır Levendeli, Ş. (2023). Bağ(ım)lı bireyden yorgun bireye: Dijital iletişim çağında sosyal ağ yorgunluğu. Selçuk İletişim, 16(2), 479-507. https://doi.org/10.18094/josc.1296833