TÜRKÇEDE *YA- (PARLAMAK) KÖKÜ VE TÜREVLERİ

Yıl 2006, Cilt: 54 Sayı: 2006/2, 7 - 28, 01.01.2009

Ayten Atay

Öz

Kendisinden türemiş pek çok isim ve fiil bulunan, anlamı için “parlamak, ışıldamak”

diyebileceğimiz *ya- fiil kökü Türkçede çeşitli devir ve şivelerde y-’li ve y-’siz

olarak kullanılır. y’nin yanındaki vokali daraltma ve inceltme etkisine de bağlı olarak

kelimelerin yalduz~ yılduz~ yulduz~ yüldüz~ ılduz~ ulduz gibi değişik şekilleri görülebilir.

Meydana gelen isim ve fiiller daha çok *ya- kökünün -l-, -k-, -n-, -p-, -r-, -ş- ‘li

gövdelerinden türemiş olarak görülmektedir. Ortaya çıkan anlamlar ise “parlamak,

yakmak, tutuşturmak, parlak, düzgün, pürüzsüz, yıldırım, ateş, sıcaklık vs.”dir.

Anahtar Kelimeler

ya- kökü, parlamak, türevler, Türk şiveleri

TÜRKÇEDE *YA- (PARLAMAK) KÖKÜ VE TÜREVLERİ

Öz

La racine de verbe *ya- qui a de nombreux noms et de verbes dérivés et que nous

pourrons dire “briller, etinceler” pour son sens, en Turc, dans les différents époques

et dialectes, on s’emploie au y- et sans y-. En dépendant à la psilose et au devenu

étroit de voyelle à côté de y-, on peut voyer les diverses formes des mots, par exemple:

yalduz~ yılduz~ yulduz~ yüldüz~ ılduz~ ulduz. Les noms et les verbes produits

dérivent des thèmes au -l-, -k-, -n-, -p-, -r-, -ş- de la racine *ya-. Les sens qui se sont

produits aussi, sont “briller, allumer, enflammer, brillant, correct, sans embarras, le

tonnerre, le feu, la chaleur etc.”

Anahtar Kelimeler

la racine *ya-, briller, les dérivés, les dialectes Turc

Kaynakça

• Oraltay, Hasan, Yüce Nuri, Pınar Saadet(1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü, TDA Yay.İstanbul
• Orkun, Hüseyin Namık(1987), Eski Türk Yazıtları, TDK Yay., Ankara
• Pröhle, Wilhelm(1991), Karaçay Lehçesi Sözlüğü (Çev. Kemal Aytaç), KB. Yay., Ankara
• Sırkaşeva, L.T. Ryumina, Kuçigaşeva N.A. (2000), Teleüt Ağzı Sözlüğü (Çev. Şükrü Halūk
• Akalın, Caştegin Turgunbayev) TDK Yay. Ankara
• Şahin, Erdal (1999), Yurt Konulu Tatar Cırları, TDK Yay. Ankara
• Toparlı, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay.Ankara
• Tuna, Osman Nedim (1992), “Altay Dilleri Teorisi”, Türk Dünyası El Kitabı, Cilt-II, s.7-58, TKAE Yay. Ankara
• Türkçe Sözlük (2005), TDK Yay. Ankara
• Yudahin, K.K., Taymas Abdullah (1988), Kırgız Sözlüğü, TDK Yay. Ankara
• Zülfikar, Hamza, (1980) Türkçede Sesyansımalı Kelimeler, Ankara Üniversitesi Dil veTarih Coğrafya Fakültesi, Doçentlik Tezi, Ankara