Hafızlık Eğitimi Tutum Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2023, Sayı: 49, 1 - 30, 30.04.2023

Cemil Osmanoğlu , Hüseyin Algur

https://doi.org/10.28949/bilimname.1254493

Cited By: 1

Öz

Hafızlık eğitimi, İslam dünyasında önemli bir yaygın eğitim uygulamasıdır. Türkiye’de hafızlık eğitimi farklı eğitim kademeleri ve yaş düzeylerinde yürütülmektedir. Bununla beraber söz konusu eğitimin bilimselleşme sürecinde bir takım eksiklerin varlığından söz etmek mümkündür. Örneğin hafızlık eğitiminde yer alan öğrencilerin bu eğitime dönük tutumlarını yoklayan, bilimsel açıdan geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı henüz geliştirilmemiştir. Oysa bir eğitim süreci ve onun bileşenlerine dönük tutumları incelemek, söz konusu eğitiminin gidişatı ve başarısı hakkında sağlıklı bilgiler üretilmesine, aksayan yönlere dönük önlemler alınmasına katkı sağlayabilir. Buradan hareketle bu araştırmada, hafızlık eğitimi alan bireylerin hafızlık eğitimine dönük tutumlarını ölçen bilimsel açıdan güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı geliştirmek amaçlanmıştır. Hafızlık Eğitimi Tutum Ölçeği (HEAS), tutumların dolaylı olarak ölçülebileceği ön kabulünden hareketle geliştirilen bir ölçektir. Çalışmada hafızlık yapan bireylerin aldıkları eğitime yönelik geliştirdiği tutumları üç alt boyut etrafında ölçebilecek bir veri toplama aracı geliştirilmiştir. Araştırma hem yüksek din öğretimi alan hem de aynı anda hafızlık eğitimine devam eden 234 lisans öğrencisi üzerinde gönüllülük esasına dayalı olarak yürütülmüştür. Çalışmanın sonucunda 3 faktör altında 13 maddeden oluşan, açıkladığı varyansı toplamda %51,55 olan, geçerlik ve güvenilirlik testlerinden geçmiş bir ölçek geliştirilmiştir. Ölçeğin alt boyutlarına; “Bilişsel Boyut”, “Sosyal Boyut” ve “Duyuşsal Boyut” adları verilmiştir. Açımlayıcı faktör analiziyle ulaşılan yapının model uyumu, doğrulayıcı faktör analizi ile test edilerek onaylanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Hafızlık Eğitimi, Hafızlık, Tutum, Tutum Ölçeği, Religious Education, Hifz Education, Hifz, Attitude, Scale of Attitude

Hifz Education Attitude Scale: The Study of Validity and Reliability

Öz

Hifz education is an important non-formal education practice in the Islamic World. Hifz education in Turkey is carried out at different education levels and ages. However, it is possible to talk about the existence of some deficiencies in the scientificization process of this education. For example, a scientifically valid and reliable measurement tool that examines the attitudes of students in hifz education towards this education has not yet been developed. Examining the attitudes towards an education process and its components can contribute to the production of healthy information about the development and success of this education. This review may contribute to taking measures against the deficiencies in education. From this point of view, in this study, it is aimed to develop a scientifically reliable and valid measurement tool that measures the attitudes of individuals who receive hifz education towards hifz education.
Hifz Education Attitude Scale (HEAS) is a scale developed based on the assumption that attitudes can be measured indirectly. In the study, a data collection tool was developed that can measure the attitudes of individuals who receive hifz education towards this education around three sub-dimensions. The research was carried out with 234 undergraduate students who were selected on a voluntarily, both receiving higher religious education and continuing hifz education at the same time.
The data obtained in the research were analyzed using the SPSS program. After examining the reliability analysis of the data set, validity analyzes were performed. In the reliability analysis, Cronbach's Alpha based on a single application and two-half reliability analysis were preferred. It was decided to remove 15 items from the scale because they did not receive sufficient values in the aforementioned reliability analyzes. Exploratory factor analysis (EFA) was applied to test the construct validity of the scale, and first-level confirmatory factor analysis (CFA) was performed using the AMOS program to test the model fit of the reached structure.
The structure in which 32 items were gathered under three factors as a result of EFA was subjected to CFA, and as a result of this process, the HEAS scale with 13 items gathered under 3 factors was developed. The factor distributions of the HEAS scale were as follows. The 1st Factor, in which 6 items with loadings ranging from 0.81 to 0.52 were collected, was named the “Cognitive Dimension”. The cognitive dimension, with an eigenvalue of 3.73 and an internal consistency coefficient of 0.77, explains 28.7% of the scale. The 2nd Factor, in which 3 items with loads ranging from 0.85 to 0.69 were collected, was named “Social Dimension”. The eigenvalue of the social dimension, which explains 12.7% of the scale, was found to be 1.65 and the internal consistency coefficient as 0.67. The third factor, in which 4 items with loads varying between 0.78 and 0.50 accumulated, was named the “Affective Dimension”. The eigenvalue of this sub-dimension, which represents 10.2% of the scale, was 1.33 and the internal consistency coefficient (α value) was 0.60.
In the CFA analysis, item factor loading values of the HEAS were observed between “.42” and “.74”. This data is statistically expected and desirable. The fit indices of the scale are also statistically significant (x2=94.7, sd=60, p=.03, x2/ sd=1.58). When the fit index values of the HEAS scale were examined, the IFI, GFI, AGFI and X2/df grades of HEAS were at the perfect fit level; NFI, TLI, RFI, CFI, AGFI, RMR values are within acceptable limits. Since the NFI value is generally low in studies with a small sample, as in this study, a NNFI/TLI value above “.90” is defined as sufficient data in terms of data set compatibility in the literature.
Reliability coefficients of HEAS and its sub-dimensions ranged from 0.60 to 0.74. This data can be interpreted as the scale and its sub-dimensions are sufficiently reliable. The HEAS consists of 13 items and three sub-factors. The scale was prepared in a 5-point Likert format. The highest score an item can get is 5, and the lowest score is 1. In this context, the highest score that can be obtained from the 13-item scale (13*5) is 65, and the lowest (13*1) is 13.
The addressee of HEAS is basically university students who take hifz education. As it is known, hifz education is also carried out at different education levels or age levels. If the scale is applied to education levels or age groups other than the specified group, it may be necessary to perform reliability and validity analyzes again. The diversification of this scale, which was developed for the attitudes of individuals who receive hafiz training, for other hafiz practices will allow more effective and comprehensive measurements to be made.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Hifz Education, Hifz, Attitude, Scale of Attitude

Kaynakça

• ADIGÜZEL, Abdullah vd. “Hafız İmam Hatip Ortaokullarındaki Hafızlık Eğitimine İlişkin Öğretici ve Öğrenci Görüşleri”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 17/68 (2018), 1453-1475. https://doi.org/doi.org/10.17755/esosder.363850
• ADIGÜZEL, Abdullah. “Okula İlişkin Tutum Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11/40 (2012), 30-45.
• ALBAYRAK, Bünyamin. “Kur’an Kursu Hizmetlerinde Yeni Yaklaşımlar: Hizmet Çeşitliliği Projesi”. Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları YECDER IV. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Bildirileri (27 Nisan 2013 - İstanbul). ed. Şadettin Göksu. 21-33. İstanbul: YECDER, 2014.
• ALGUR, Hüseyin. Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-Sosyal Durumları. İstanbul: Dem Yayınları, 2019.
• ALGUR, Hüseyin. Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-Sosyal Durumlarının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• ALPAR, Reha. Spor, Sağlık ve Eğitim Bilimlerinden Örneklerle Uygulamalı İstatistik ve Geçerlik-Güvenirlik. Ankara: Detay Yayınları, 2010.
• ALPAR, Reha. Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler. Ankara: Detay Yayınları, 2013.
• ARSLAN, Gülsüm. Örgün Eğitim Kapsamında Hafızlık Eğitimi (Sabahattin Zaim Üniversitesi ve İstanbul Şehit Tolga Ecebalın Kız Anadolu İmam-Hatip Lisesi Örneği. İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü., 2020.
• ARSLANTAŞ, Muhammet. İmam-Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesinde Öğrenci Tutumları (Sivas Zeki Hayran İmam Hatip Ortaokulu Örneği). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• ARSLANTÜRK, Zeki - ARSLANTÜRK, Hamit E. Uygulamalı Sosyal Araştırma Kavramlar, Teknikler, Metotlar, Bilgisayar Uygulaması SPSS. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 3. Basım, 2013.
• ATMACA, Taner. “Olumsuz Okul Tutumu, Okula Yabancılaşma ve Anti-Sosyal Davranışın Ortaöğretim Öğrencilerinin Suça Eğilimini Yordama Düzeyi”. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama 10/19 (2019), 63-86.
• AYBEY, Salih. “Hafızlık Eğitiminde Yeni Bir Tecrübe: Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık -Önemi, Problemleri ve Beklentiler-”. Ekev Akademi Dergisi 24/82 (2020), 383-412.
• AYDIN, M. Şevki. “Yaygın Din Eğitimi Kurumu Olarak Kur’an Kursu”. Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber ve İnsan Yetiştirme Düzenimiz” Sempozyumu. 507-534. Erzurum: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• AYDIN, Orhan. “Tutumlar”. Davranış Bilimlerine Giriş. ed. Enver Özalp. 280-295. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2004.
• BAŞ, Türker. Anket Nasıl Hazırlanır? Nasıl Uygulanır? Nasıl Değerlendirilir? Ankara: Seçkin Yayıncılık, 7. Basım, 2013.
• BAŞKONAK, Mustafa. Örgün Eğitimde Hafızlık Sağlama. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2022.
• BAYRAM, Nuran. Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş Amos Uygulamaları. Bursa: Ezgi Kitabevi, 2. Basım, 2013.
• BİLGİN, Vejdi. “Psiko-Sosyal Açıdan Hafızlık: Orta Yaş Erkek Hafızlar Üzerinden Bir Değerlendirme”. Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi. ed. Hatice Şahin Aynur. 233-266. İstanbul: Dem Yayınları, 2021.
• BLAIR, Glenn Myers vd. Educational Psychology. New York: Macmillan Company, 1970.
• BOZKURT, Nebi. “Dâru’l-Kurrâ”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 545-548.
• BÜYÜKÖZTÜRK, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 22. Basım, 2016.
• BÜYÜKÖZTÜRK, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi, 9., 2008.
• ÇETİN, Şaban - ÇETİN, Filiz. “Öğrenmeye Yönelik Tutum Ölçeği (ÖYTÖ) Geliştirme Çalışması”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 17/1 (2019), 140-157. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tebd/issue/46309/537967
• ÇİMEN, Abdullah Emin. “Hafızlık Müessesesi, Ülkemizdeki Hafızlık Çalışmaları İle İlgili Bazı Değerlendirmeler ve Hafızlığın Sağlamlaştırılmasında Bir Metot Denemesi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 91-166.
• DEMİ̇R, Kevser. “Hafızlık Eğitimi Almış Bireylerin Benlik Saygısı Üzerine Nitel Bir Çalışma”. İZÜ Eğitim Dergisi 1/2 (31 Aralık 2019), 285-319. https://dergipark.org.tr/tr/pub/izujed/652951
• DEMİRBAŞ, İ. “Hafız Yetiştirecek Proje İmam Hatip Ortaokulları”. Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları YECDER IV. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Bildirileri (27 Nisan 2013 - İstanbul). ed. Şadettin Göksu. İstanbul: YECDER, 2014.
• DEVELLIS, Robert F. Scale Development: Theory and Applications. California: Sage Publications, 4. Basım, 2016. DİB. Kur’an Kursu-Okul İşbirliğine Dayalı Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Programı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• ERDEN, Münire. Sınıf Yönetimi. Ankara: Arkadaş Yayınları, 2014.
• ERDOĞAN, Nazmi. “Mahalle Camiinde Hafızlık Eğitimi”. Yecder I. Ulusal Din Görevlileri Sempozyumu Tebliğleri (22 Mayıs 2010). ed. Şadettin Göksu. 237-243. İstanbul: Yediveren Kitap, 2011.
• ERKUŞ, Adnan. Psikolojide Ölçme ve Ölçek Geliştirme-I Temel Kavramlar ve İşlemler. Ankara: Pegem Akademi, 2. Basım, 2014.
• GÜNEŞ, Adem. Türkiye’de Yeni Bir Model Olarak Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2019.
• GÜREL, Ramazan - KAYA, Umut. “İlahiyat Fakültelerinde Hafızlık Çalışmaları: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği”. Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. ed. Cemil Osmanoğlu - Ömer Özbek. 247-295. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• JOHNSON, Burke - CHRISTENSEN, Larry. Educational Research Quantitative, Qualitative and Mixed Approaches. California: Sage Publication, 5. Basım, 2014.
• KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem. Günümüzde İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Evrim Yayınları, 11. Basım, 2008.
• KALAYCI, Şerif. Spss Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın, 2014.
• KARAKAYA, Ayşe. Türkiye’de Hıfz Eğitimi - Ankara Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• KAYA, Mevlüt. “İlköğretim ve Ortaöğretim Öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Karşı Tutumları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/13 (2001), 43-78.
• KAYACI, Eyyüp. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Okula Yönelik Tutum ve Dini Tutum Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2022), 131-151.
• KORKMAZ, Mehmet. “Kur’an Kurslarında Din Eğitimi ve Sorunları”. Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları. ed. Mustafa Köylü. 319-368. İstanbul: Dem Yayınları, 2018.
• MARCOULIDES, George A. - Randall E. Schumacker (ed.). New Developments and Techniques in Structural Equation Modeling. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, 2001.
• MEYDAN, Cem Harun - Şeşen, Harun. Yapısal Eşitlik Modellemesi Amos Uygulamaları. Ankara: Detay Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• OK, Üzeyir. “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8/2 (2011), 528-549.
• ONUR, Bekir. Gelişim Psikolojisi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2006.
• OSMANOĞLU, Cemil - UĞUR, Elif. “Paydaşlarına Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Uygulamasının Değerlendirilmesi”. Bilimname 41 (2020), 903-956. https://doi.org/doi.org/10.28949/bilimname.700283
• ÖNCÜL, Remzi. Eğitim ve Eğitim Bilimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2000.
• ÖZDEMİR, Saadettin - Çaylı, Ahmet Fatih. “Kur’an Kursu Öğreticilerine Göre Hafızlık Öğretimi ve Problemleri. , IX(119), 23-69.” Asos Journal: The Journal of Academic Social Science 119 (2021), 23-69. https://doi.org/dx.doi.org/10.29228/ASOS.51881
• ÖZDEMİR, Şuayip - Çelik, Rahime. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Tutum Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2017), 7-20.
• ÖZKAYA, Mehmet. “Ortaokullarda Seçmeli Ders Olarak Okutulan Kur’an-ı Kerim Dersine Yönelik Likert Tipi Bir Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (2015), 285-314. ÖZTÜRK, Özlem. Kur’an Kursu Öğrencilerinde Depresyon Düzeyi Üzerine Bir Araştırma (Konya Örneği). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• SEÇER, İsmail. Psikolojik Test Geliştirme ve Uyarlama Süreci Spss ve Lisrel Uygulamaları. Ankara: Anı Yayıncılık, 2015.
• ŞAHİN, Hatice. “Başlangıcından Günümüze Kadar İslam Coğrafyasında Hafızlık Tedrisatı”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/2 (2011), 199-222.
• TABACHNICK, Barbara G. - FIDELL, Linda S. Using Multivariate Statistics. New York: Pearson Education, 6. Basım, 2013.
• TAVŞANCIL, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2006.
• TAYLOR, Shelley E vd. Sosyal Psikoloji. çev. A. Dönmez. Ankara: İmge Kitabevi, 2007.
• TDK. Güncel Türkçe Sözlük, 2022.
• TOKER, İ. Hafızlık Anlam ve Deneyim. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• TUNCEL, Emrullah. “Örgün Eğitim Eşliğinde Hafızlık Deneyimine Dair Nitel Bir Araştırma: İlk Emir Koleji Örneği”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2022), 233-261.
• TUNÇER, Mustafa. “Nitelikli Hafızlık Eğitiminde Ezberin Mana ile Bütünleştirilmesinin Önemi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/2 (2020), 619-639.
• YEŞİLYAPRAK, Binnur. 21. Yüzyılda Eğitimde Rehberlik Hizmetleri. Ankara: Nobel Yayıncılık, 24. Basım, 2015.
• ZENGİN, Mahmut. “Öğrencilerin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 11/25 (2013), 271-309.