A STUDY ON THE VOCABULARY OF THE QUR'AN TRANSLATION REGISTERED AT TURKISH AND ISLAMIC ARTS MUSEUM NUMBER 73

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 21, 30.06.2023

Banu Güzelderen

https://doi.org/10.35452/caless.1279099

Öz

Turkish and Islamic Arts Museum copy number 73 (TİEM 73) is known to be one of the first translations of the Qur'an into Turkish, is a copy that was copied at a later date. It is thought that the text belongs to the Karakhanid Turkish period. Dîvânu Lugâti’t-Türk stands out with its dialect knowledge records and it is one of the most important works of not only Karakhanid Turkish, but also all Turkish culture and language history. In this study, the vocabulary of the text of TİEM 73, whose original copy is thought to belong to Karakhanid Turkish, was evaluated according to the 11th century dialect knowledge data. In this study, first the vocabulary is revealed, showing dialect characteristics in TİEM 73 according to the data in Dîvânu Lugâti’t-Türk. Afterwards, the usage of the vocabulary showing dialect characteristics that do not belong to these dialects were determined and presented. 75 words were analyzed in total. According to the analysis, the vocabulary showing Oğuz Turkish features is at a much higher rate than other dialects. However, Oğuz Turkish stands out in terms that are mentioned in Dîvânu Lugâti’t-Türk, where it has dialect differences, but are used outside of the dialect-dependent feature in TİEM 73. It should be considered that, compared to the other dialects, the vocabulary of the Oğuzs is much frequent in Dîvânu Lugâti’t-Türk.

Anahtar Kelimeler

Dialectology, Karakhanid Turkish, Dîvânu Lugâti’t-Türk TİEM 73, Vocabulary

TÜRK İSLAM ESERLERİ MÜZESİ 73 NUMARADA KAYITLI KUR’AN ÇEVİRİSİNİN SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Kur'an'ın Türkçeye ilk çevirilerinden biri olduğu bilinen Türk ve İslam Eserleri Müzesi 73 (TİEM 73) numaralı nüsha, ileri tarihte istinsah edilen bir nüshadır. Metnin Karahanlı Türkçesi dönemine ait olduğu düşünülmektedir. Yalnızca Karahanlı Türkçesinin değil bütün Türk kültürü ve dil tarihinin en önemli eserlerinden biri olan Dîvânu Lugâti’t-Türk, içerdiği lehçe bilgisi kayıtlarıyla da öne çıkmaktadır. Bu çalışmada orijinal nüshasının Karahanlı Türkçesine ait olduğu düşünülen TİEM 73 metninin söz varlığının 11. yüzyıla ait lehçe bilgisi verilerine göre değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmada ilk önce Dîvânu Lugâti’t-Türk'teki verilere göre TİEM 73'te lehçe özelliği gösteren söz varlığı ortaya konmuştur. Daha sonra lehçe özelliği gösteren söz varlığının bu lehçelere ait olmayan kullanımları tespit edilerek dikkatlere sunulmuştur. Toplamda 75 sözcük incelemeye konu edilmiştir. Buna göre Oğuz Türkçesi özelliği gösteren söz varlığı, diğer lehçelere göre çok daha yüksek bir orandadır. Bununla birlikte lehçe farklılığı taşıdığı Dîvânu Lugâti’t-Türk'te belirtilen ancak TİEM 73'te lehçeye bağlı özelliğin dışında kullanılan sözcüklerde de Oğuz Türkçesi öne çıkmaktadır. Burada Dîvânu Lugâti’t-Türk metninde Oğuzlara ait söz varlığının diğer lehçelere oranla çok daha fazla oluşunun da etkisi olduğu düşünülmelidir.

Anahtar Kelimeler

Lehçe bilgisi, Karahanlı Türkçesi, Dîvânu Lugâti’t-Türk TİEM 73, Söz varlığı

Kaynakça

• Argunşah, M. (2019). Harezm Türkçesiyle yapılan Kur’ân çevirisinin beş nüshası, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8 (2), 654-698. https://dergipark.org.tr/tr/pub/teke/issue/46075/580047
• Argunşah, M. ve Sağol Yüksekkaya, G. (2013). Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri. Kesit Yayınları. Atalay, B. (2013). Divanü Lûgat-it Türk (Birleştirilmiş Birinci Baskı I-III, Dizin-IV). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dankoff, R. ve Kelly, J. (1982-1985). Compendium of The Turkic Dialects (I-III). Harvard University Press.
• Durgunay, B. (2019). Doğu Türkçesine ait ilk Kur'an çevirilerinin tarihlendirilmesine katkılar, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Güz 2019/25, 211-235. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziturkiyat/issue/68108/1058696
• Eckmann, J. (2014a). Kur'an'ın doğu Türkçesine tercümeleri. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (haz.) O. F. Sertkaya. Türk Dil Kurumu Yayınları: 244-253.
• Eckmann, J. (2014b). Doğu Türkçesinde bir Kur'an çevirisi. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (haz.) O. F. Sertkaya. Türk Dil Kurumu Yayınları: 254-272.
• Erdoğan, A. (1938). Kur'an tercemelerinin dil bakımından değerleri, Vakıflar Dergisi, 1(47), 47-52.
• Güner, G. (2021). Karahanlı Türkçesinde Fiil. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1952). Eski Kur'an tercümelerinin dili meselesi". Türk Dili, I (7), 395-398.
• Karahan, A.(2013). Dîvânu Luġâti't-Türk'e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Killi, G. (2008). Türk diyalektoloji araştırmalarının eşsiz kaynağı Dîvânu Lugâti't-Türk. Kâşgarlı Mahmûd Kitabı.
• Barutçu Özönderi F. S. (ed.). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 375-403.
• Özkan, F. (2003). Yıldırım, yıldız, alev, alaz/yalaz, ışın ve ışık kelimeleri nereden geliyor?, Bilig, Güz 2003 (27), 157-178.
• Şimşek, Y. (2019). Satırarası Türkçe Kur'an tercümelerinin birbiri ile ilgisi ve tasnifi üzerine. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2019: 24, 47-65. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziturkiyat/issue/68170/1060899
• Togan, Z. V. (1960). Londra ve Tahrandaki İslâmî yazmalardan bazılarına dair. İslâm Tetkikleri Dergisi, C.III (1-2), 133-160.
• Ünlü, S. (2018). Karahanlı Türkçesi İlk Türkçe Satır-altı Transkribeli Kur’an Tercümesi TİEM-73: Tıpkıbasım Kur’ân-ı Kerîm Transkribeli Metin: 5-6. Selçuklu Belediyesi Yayınları.