Cumhuriyet Döneminde İçtimâî Bir Yara:Alkol, Propagandalar, Politikalar (1920-1950)

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 30, 229 - 243, 30.04.2021

Gül Çakır

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.901908

Öz

1920 yılından itibaren Türkiye’de alkol bağımlılığı içtimai bir yara olarak ele alınmış, içki üretimi ve tüketimini sınırlandırmak için bir takım yasal düzenlemeler yapılmıştır. Türkiye’de 1920’den 1950 yılları arasında tıbbi dayanaklar ışığında yapılan propagandalarla içkinin zararları halka anlatılmıştır. İçkinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin yanı sıra toplumda meydana getirdiği sosyal bozulmalar da yapılan propagandaların bir konusu olmuştur. Bu dönemde alkol bağımlılığının ahlaki çöküşe neden olduğu, nesli bozduğu, aile yapısını çökerttiği, fiziksel ve ruhsal bozulmaya sebep olduğu, suç oranını arttırdığı anlatılmış, toplum içkiden uzaklaştırılmak istenmiştir.
Türkiye’de çıkarılan Men’i Müskirat Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Umumî Hıfzıssıhha Kanunu gibi yasalarda alkolün kullanımını sınırlandıran ve zararlarını engellemeyi amaçlayan bölümler yer almıştır. Ayrıca devlet dönemin sağlık bakanlığı aracılığıyla alkol karşıtı propagandalar yürütmüştür. Türkiye’de alkol karşıtı propagandalar yayın, konferans, film gösterileri, gezi gibi vasıtalar ile gerçekleştirilmiştir.
Yeşilay Cemiyeti 1920-1950 yılları arasında alkol karşıtı propaganda konusunda kapsamlı faaliyetler gerçekleştirmiştir. Bünyesindeki doktorları dönemin gazetelerinde bilimsel makaleler yazmış, Türk Ocakları, Halkevleri ve mekteplerde konferanslar vererek alkolün zararlarını çok boyutlu olarak ele almışlardır. Yeşilay Cemiyeti, yaptığı yayınlarla, düzenlediği geziler ve oluşturduğu Yeşil gün, Üzüm Bayramı aracılığı ile propaganda yapmıştı. İçki aleyhinde duyulan işbirliği ihtiyacı güçlendirilmeye çalışılmıştır.
Bu çalışmada 1920-1950 yılları arasında Türkiye’de alkol üretim ve tüketiminin sosyal ve ekonomik boyutları, bunlara yönelik yasal düzenleme ve girişimler ele alınmış, alkolizmle mücadelede yapılan propagandalara, bu konuda Yeşilay Cemiyeti’nin katkılarına yer verilmiştir. Dönemin gazeteleri, yayınları, arşiv belgeleri ve konu hakkında günümüzde yapılmış araştırmalar bu çalışmaya kaynaklık etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alkol, İçki Bağımlılığı, Yeşilay, İçki Mücadelesi

A Social Grief in Republic Era: Alcohol, Propaganda and Policies

Öz

Since 1920 alcohol addiction is discussed in Turkey as a social wound, and legal tools to limit the production and consumption of liquor is were arranged. Between 1920 and 1950 its consequences have been described in the light of medical grounds. In addition to negative effects of alcohol on human health, social deteriorations have been a subject of propaganda. It was stressed that alcohol addiction causes moral collapse, destroys the family structure, leads to physical and mental deterioration and increases crime rate, hence it is tried to be isolated from the society.
“Men’i Müskirat” Law, the Turkish Penal Code and Public Health Act included sections aimed at preventing and limiting the use of alcohol and resultant losses. In addition, the state carried out anti-alcohol propaganda through Ministry of Health during this period. Such propaganda carried out by means of broadcasting, conferences, movie demonstrations, and purposeful trips.
On the other hand, “Yeşilay Cemiyeti” (i.e. the Green Crescent) carried out extensive activities on anti-alcohol propaganda between 1920-1950. Doctors in this society published scientific articles in newspapers of this period, attended conferences in “Türk Ocakları”, community centers, schools and discussed the harms of alcohol in a multidimensional way. “Yeşilay Cemiyeti” asserted its propaganda through publications, purposeful trips, and its organizations such as the Green Day and Grape Festival. The society sought to strengthen the cooperation against alcohol.
This study focuses on the social and economic aspects of alcohol production and consumption in Turkey between 1920-1950, related legal regulations and ventures, the propaganda through struggle against alcoholism, and contributions of “Yeşilay Cemiyeti” on this topic. The newspapers, publications, archive documents of the period, and contemporary research on the subject have been primary source to this study.

Anahtar Kelimeler

Alcohol, alcohol addiction, The Green Crescent, Struggle against alcohol

Kaynakça

• Abdülaziz Çaviş, İçkinin Hayat-ı Beşerde Açtığı Rahneler, (müt: Mehmet Akif Ersoy), Ali Şükrü Matbaası, Ankara 1339-1341.
• Akalın, Güneri, Cumhuriyetimizin 75. Yılına Armağan- Atatürk Dönemi Maliye Politikaları,Ankara 2008.
• Annelere ve Çocuklara Salname, Himaye-i Etfâl Cemiyeti Yayını, Ahmed İhsan Matbaası, İstanbul 1927.
• Arpacı, Murat, “Sağlam Nesiller yada Dejenerasyon: Türkiye’de Alkol Karşıtı Düşünce ve Hareket (1910-1950)”, Toplum ve Bilim, S.134, 2015, s.37.
• Demirbilek, Sinan, “Tek Parti Döneminde İnhisarlar(1923-1946), ÇTTAD, XII/24, Bahar 2012, s.213.
• Doğan, Cem, “Osmanlı Men’-i Müskirât Cemiyeti ve Men’-i Müskirât Kânunu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.6, S.26, Bahar 2013, s.173.
• Hikmet Hamdi, Sıhhî Müze Rehberi, C. Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, Yenigün Matbaası, Ankara 1928.
• Karahanoğulları, Onur, Birinci Meclisin İçki Yasağı (Men’i Müskirat Kanunu), Phoenix Yay., Ankara 2007, s.124, 125, 135.
• Mumyakmaz, Hatice Güzel, “Yeşilay Cemiyeti ve Faaliyetleri: Bağımlılıkla Mücadele, Sağlıklı ve Ahlâklı Nesiller Yetiştirme”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(1), s.368-387.
• Çakır, Gül, Atatürk Döneminde Çocuk, Kadın ve Aile Algısı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), TC. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İzmir 2019.
• Öztürk, Yeter, XIX. Yüzyıl Arşiv Belgeleri ne Göre Osmanlı Devleti’nde İçki ve Yasakları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), TC. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ordu 2017.
• Çocukların İçki ve Tütün Kullanmalarının Yasaklanması Hakkında Kırklareli Mebusu Doktor Fuat’ın Önergesi, TC. Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Yer:8.46.22, 22.12.1926.
• TC. Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Yer:48-64-8, 19.09.1934.